Farkındalık Temelli Uygulamaların Hemşirelik Araştırmalarında Kullanımı

Farkındalık temelli uygulamalar, günlük yaşamsal aktivitelerini şimdiki ana karşı ilgi, açıklık ve kabul davranışları ile yerine getirmeyi gerektirir. Farkındalık temelli uygulamalar hemşirelik alanında yaklaşık son 10 yılda yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmış, araştırmalar hemşireler [97,99], kanser hastaları [100-103], madde kullanımı olan bireyler [104], organ nakli yapılan hastalar [105], diyabet hastaları [106] ve bakım vericiler [107] üzerinden yürütülmüştür. Farkındalık temelli stres azaltma uygulamalarının kanser, kronik ağrı, ruhsal problemler yaşayan pek çok hastada önemli koruyucu etkileri olduğu belirlenmiştir [100,103,104,107]. Praissman [88] farkındalık temelli stres azaltma programının kronik hastalıkların ve günlük yaşam olaylarının sebep olduğu stres ve anksiyeteyi azalttığı, sağlık çalışanları için iyileştirici olduğu, sağlık personeli ve hastalar arasındaki iletişimi güçlendirdiğini

44

belirtmiştir. Ayrıca, bu yöntem hemşirelerin farklı hasta gruplarında kullanabileceği güvenilir, etkin ve bütünleştirilmiş bir yaklaşım olduğunu ifade etmektedir.

Hemşireliğin temel taşlarından biri olan karşındaki bireyi anlama ilkesini gerçekleştirmenin bir yolu şimdiki ana dikkatini vermeyi, yargılamaksızın kabul etmeyi, sabır ve şefkati gerektiren farkındalık temelli uygulamalardır [98]. Farkındalık temelli uygulamalar yalnızca stres azaltma tekniği değil, aynı zamanda hastalıklarla baş etmenin dışında kullanılması gereken varoluşu ya da yaşamı anlamanın bir yoludur [100].

Mackenzie ve arkadaşları [98] hemşireler üzerinde yaptıkları çalışmada farkındalık temelli yemek yeme, gerilme egzersizleri, oturma, solunum ve beden taramasını kapsayan uygulamaların hemşirelerin yaşadığı stresi ve mesleki yıpranmayı azalttığını, mesleki memnuniyet, baş etme ve iyilik düzeylerini artırdığını saptamışlardır. Ayrıca, Cohen-Katz ve arkadaşları [49] farkındalık temelli stres azaltma programına katılan hemşirelerin farkındalık, dikkat ve bilinç düzeylerinde artış olduğunu belirtmişlerdir. Programa katılmayanların mesleki yıpranma düzeyi katılanlardan anlamlı bir şekilde yüksek bulunmuştur. Araştırmaya katılan hemşirelere farkındalık temelli stres azaltma programının kendilerine ne kattığı sorulduğunda, öz farkındalık, kendi kendini rahatlatma, kendi bedenine ve bilincine odaklanma, stresli durumlarla baş etme becerisi, iç huzur, mutluluk, iyileşme, açık düşünme yeteneği ve sakinlik yanıtları alınmıştır. Kemper ve arkadaşları [99] da hemşireler tarafından uygulanan beden-zihin eğitiminin mesleki stres ve yıpranmayı azalttığı, manevi ve duygusal sağlıklarını artırdığı ve sağlık sonuçlarını geliştirdiğini belirtmiştir. Bu araştırmada hemşirelerin çoğu yoga, Thai Chi ya da Qi Gong uygulamasını oturma meditasyonuna tercih etmişlerdir. Reiki, yoga, meditasyon, Thai Chi gibi iyileştirici uygulamalar, hemşirelere yaşadıkları stresten kaçınmaları, tükenmişlik yaşamamaları, yoğun iş temposu ile baş etmeleri için bir yol sağlamaktadır [108].

Kristofersson ve Kreitzer’in [104] travmatik beyin yaralanması ve madde kullanımı yüzünden acı çeken hastalarda farkındalık temelli uygulamaların kullanılmasına ilişkin yaptıkları çalışmada, farkındalık uygulamalarının yaşam kalitesi, anksiyete, depresyon ve dürtüsellik üzerine dikkate değer bir etkisi olmadığı saptansa da, yapılan nitel görüşmelerde hastaların uygulamaları yaparken eğlendikleri ve keyif aldıkları belirlenmiştir.

Smith ve arkadaşlarının [100] farkındalık temelli uygulamaların kanser hastalarında kullanımına ilişkin hazırladıkları sistematik derlemede, bu alanda yapılan çalışmaların genellikle kanser hastalarının yaşam kalitelerini ve psikolojik durumlarını değerlendiren çalışmalar olduğunu belirtmişlerdir. Bu uygulamaların istenmeyen etkilerine dair yapılan bir çalışma olmadığını vurgulamışlardır. Tsang ve arkadaşları [103] beden tarama egzersizlerinin terminal dönemdeki kanser hastalarının fiziksel fonksiyonları ve genel sağlık durumları üzerine etkisinin olmadığı, ancak kanser ağrısını azalttığını saptamışlardır. Ayrıca psikolojik sağlık, rollerle baş etme ve sosyal fonksiyonlar üzerine olumlu etkileri olduğunu

45

belirtmişlerdir. Witek-Janusek ve arkadaşları [101] farkındalık temelli stres azaltma programının erken evre meme kanseri olan hastaların yaşam kalitelerini ve hastalıkla baş etme düzeylerini artırdığı saptanmıştır. Aynı çalışmada, programa katılan hastaların kortizol seviyelerinin katılmayanlardan daha düşük olduğu belirlenmiştir.

Matchim ve arkadaşlarının [102] erken evre meme kanseri olan hastalarda yaptığı yarı deneysel çalışmada farkındalık temelli stres azaltma programına katılan hastaların kan basıncı, kalp hızı ve solunum sayılarında azalma ve farkındalık düzeylerinde artış olduğu saptanmıştır. Farkındalık temelli uygulamalardan sonra hastaların sabah kortizol düzeylerinde anlamlı derecede artış olmuştur, ancak bir aylık takipte bu etki sürekli olmamıştır. Yalnızca uygulamaların yapıldığı günlerde artış olmuştur.

Gross ve arkadaşlarının [105] organ nakli olan hastalarda beden taraması, oturma meditasyonu, hassas Hatha yoga ve yürüme meditasyonunu kullanarak yaptıkları randomize kontrollü çalışmada, farkındalık temelli stres azaltma programına katılan hastaların uyku kalitelerinin, canlılıklarının ve mental sağlıklarının daha iyi olduğu saptanmıştır. Programa katıldıktan bir yıl sonra hastaların anksiyete, depresyon seviyeleri azalmış, uyku kalitesi, canlılık, ruh sağlığı ve yaşam kaliteleri başlangıç seviyesine göre artmıştır.

Wall’un [109] ortaokula giden çocuklarda farkındalık temelli stres azaltma ve Thai Chi uygulamalarının öğrencilerin yaşama dair farkındalıklarını geliştiğini saptamıştır. Oturumlarda yapılan egzersizlerin öğrenciler tarafından evde her gün tekrarlanmasının, yaşamdaki sıradan olayları anlama ve anın değerini bilme konusunda öğrencilere yardım ettiğini belirtmiştir.

Whitebird ve arkadaşları [106] farkındalık temelli stres azaltma programının diyabetli hastalarda hastalığa uyumu kolaylaştırdığını, dolayısı ile hastalığın uzun süreli yönetimini ve nöroendokrin sisteme ilişkin metabolik sonuçları olumlu yönde etkilediğini saptamışlardır. Whitebird ve arkadaşları [107] yaptıkları başka bir randomize kontrollü çalışmada farkındalık temelli stres azaltma programının bakım vericilerinin stres, depresyon ve yüklerini azaltmak için kabul edilebilir ve uygulanabilir bir yöntem olduğunu belirtmiştir.

White [110] farkındalık temelli uygulamaların hemşirelik alanında ve hemşirelerle yapılan çalışmaları sistematik olarak incelediğinde, yaptığı kavramsal analizi sonucunda dönüştürücü süreçler, şimdiki anda kalma deneyimi, kabul, dikkat ve bilinçlenme olmak üzere beş temaya odaklanmıştır. Farkındalık uygulamalrının hemşirelerin iyilik ve öz bakım seviyelerini artırdığını belirtmiştir.