Faiz İle İlgili Düşünceler

Din ile ekonomi ilişkisini incelerken, üzerinde durmamız gereken önemli bir konu da modern hayat içerisinde oldukça yaygın ve kişilerin ekonomik durumlarında büyük ölçüde etkili olan "faiz" konusudur. Bizde bu açıdan örneklemimizin faiz hakkındaki düşüncelerinin, dinin ekonomik ilişkileri üzerindeki etkisini tespit açısından önemli olduğu kanaatindeyiz. Bundan dolayı örneklemimizin faiz hakkındaki kanaatlerini sorduk, verilen cevapları tablo 81’de görmemiz mümkündür.

156

Tablo 81: Faizle İlgili Düşünceler

Frekans Yüzde

Haramdır 128 84.2

Enflasyon oranında faiz helaldir 3 2.0

Gayri ahlaki bir davranıştır - -

Kolay kazanç yoludur 8 5.2

Diğer 13 8.6

Toplam 152 100.0

Tablo 81’de görüldüğü gibi anketimize katılanların %84.2’si bu konuyu tamamıyla dini bir bakış açısından değerlendirmiş, iktisadi sistemde, özellikle modern bankacılıkta önemli bir yeri olan faiz sisteminin dinen haram olduğu düşüncesinde olduklarını belirtmişlerdir. Örneklemimizin %5,2 faizin, kolay kazanç yolu olduğunu belirtirken, %2’si ise enflasyon oranında faizin helal olduğunu ifade etmişlerdir. Diğer seçeneği de %8,6 oranında işaretlenmiştir. Bunu işaretleyenler daha çok İslami bankaya para yatıranlar ile çok üyeli holdingler de hissesi olanlar bu şıkkı işaretlemişlerdir.

Cevapları toplu olarak değerlendirdiğimizde yukarıda ifade ettiğimiz gibi faiz ile ilgili düşüncelerde de dinin belirleyici bir işlevinin olduğunu görüyoruz. Ancak günümüzde özellikle 1980’li yıllarla birlikte yaygınlaşan ve kâr-zarar ortaklığı temelinde faaliyet gösteren faizsiz finans kurumlarına yönelik ilginin örneklemimiz bağlamında küçümsenmeyecek bir oranı teşkil ettiği görülmektedir. Yine faizsiz finans kurumları yanında çok ortaklı holdingler aracılığı ile yatırıma yönelik olarak bir sermaye birikimi sağlamaya çalışılmaktadır.

Dini endişe ve kaygılardan dolayı banka sistemine dâhil olmayan yastık altı birikimin, kâr-zarar ortaklığı anlayışıyla meşrulaştıran bu sürece dahil olmada kişilerin zorlanmadığı söylenebilir. Yöremizde yapmış olduğumuz gözlem ve mülakatlarımızda da bazı güven problemleri olmakla birlikte birikimlerini bu tür çok ortaklı holdingler ve faizsiz finans kurumlarına yatırma eğiliminin belli bir yaygınlık düzeyinde olduğunu söyleyebiliriz.

Ancak kişilerin zor durumda kaldıklarında tutum ve davranışlarında bir değişiklik de olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bundan dolayı biz de deneklerimize ikinci bir soru sorarak onların tutum ve davranışlarını ölçmeye çalıştık. Konuyla ilgili sonuçlar tablo 82’de görmemiz mümkündür.

157

Tablo 82: Faiz Almakla İlgili Tutumlar

Frekans Yüzde

Hayır kesinlikle doğru değildir 110 72.4

Evet kesinlikle doğrudur 3 2.0

Hayır doğru değildir ama zor durumda kaldığı için faiz alabilir 32 21.1

Fikrim yok 7 4.6

Toplam 152 100,0

Tablo 82’ye baktığımızda örneklemimizin tutumlarında farlılık olduğunu görmekteyiz. Nitekim örneklemimizin %72,4’ü bunun kesinlikle doğru olmadığını belirtirken, %2’si bunu kesinlikle doğru bulmaktadır. %21,1’i bu yargının doğru olmadığını ancak kişilerin zor durumda kaldıkları için faiz alabileceklerini söylemektedir. %4,6’sı ise fikrinin olmadığını dile getirmektedir.

Tablodan da anlaşılacağı üzere, bir önceki soruya daha kesin bir tavırla cevap veren örneklemimizin büyük çoğunluğu, pratik bir durum söz konusu olduğunda kanaatleri değişmektedir. Tablo 81 de faizin haram olduğunu belirtenlerin oranı %84.2 iken, tablo 82’de bu örneklemin bir kısmının kanaatlerinin üçüncü şıkta belirtilen ifadeye kaydığı görülmektedir.

Faiz almakla ilgili kanaatlerin şekillenmesinde sosyal değişkenlerden cinsiyet, eğitim ve gelir gruplarının etkili olduğunu düşünmekteyiz. Bu yüzden konuyu sosyal değişkenlere göre değerlendireceğiz.

Tablo 83: Faiz Almakla İlgili Tutumlar / Cinsiyet

P=0,515 soru63 Toplam

Hayır Evet Zor durum Fikrim yok

Cinsiyet Erkek f 58 1 20 5 84 % Cinsiyet 69.0% 1.2% 23.8% 6.0% 100.0% % soru63 52.7% 33.3% 62.5% 71.4% 55.3% Kadın f 52 2 12 2 68 % Cinsiyet 76.5% 2.9% 17.6% 2.9% 100.0% % soru63 47.3% 66.7% 37.5% 28.6% 44.7% Toplam f 110 3 32 7 152 % Cinsiyet 72.4% 2.0% 21.1% 4.6% 100.0% % soru63 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Tabloya baktığımızda, faiz almakla ilgili tutumlar cinsiyete göre farklılaşmaktadır. Buna göre, erkeklerin %69’u bunun kesinlikle doğru olmadığını ifade ederken, kadınların %76,5’i bu kanaattedir. Yine erkeklerin %23,8’i faiz almanın doğru olmadığını, ama kişilerin zor durumda kaldıkları için faiz alabileceklerini söylerken, kadınların ise %17,6’sı bu kanaattedir.

158

Faiz almakla ilgili tutumlar ile eğitim arasındaki ilişkiye Tablo 84’de değineceğiz

Tablo 84 : Faiz Almakla İlgili Tutumlar / Eğitim

P=0,017 soru63 Toplam

Hayır Evet Zor durum Fikrim yok

Eğitim Okuma yazma yok F 8 0 1 1 10 % Eğitim 80.0% 0.0% 10.0% 10.0% 100.0% % soru63 7.3% 0.0% 3.1% 14.3% 6.6% Okuma yazma var F 14 0 0 0 14 % Eğitim 100.0% 0.0% 0.0% 0.0% 100.0% % soru63 12.7% 0.0% 0.0% 0.0% 9.2% İlkokul F 56 0 12 2 70 % Eğitim 80.0% 0.0% 17.1% 2.9% 100.0% % soru63 50.9% 0.0% 37.5% 28.6% 46.1% İlköğretim F 5 1 1 0 7 % Eğitim 71.4% 14.3% 14.3% 0.0% 100.0% % soru63 4.5% 33.3% 3.1% 0.0% 4.6% Ortaokul F 5 0 6 0 11 % Eğitim 45.5% 0.0% 54.5% 0.0% 100.0% % soru63 4.5% 0.0% 18.8% 0.0% 7.2% Lise F 13 1 9 2 25 % Eğitim 52.0% 4.0% 36.0% 8.0% 100.0% % soru63 11.8% 33.3% 28.1% 28.6% 16.4% Fakülte F 9 1 3 2 15 % Eğitim 60.0% 6.7% 20.0% 13.3% 100.0% % soru63 8.2% 33.3% 9.4% 28.6% 9.9% Toplam F 110 3 32 7 152 % Eğitim 72.4% 2.0% 21.1% 4.6% 100.0% % soru63 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Tablo 84’e göre faiz almakla ilgili tutumlar eğitim düzeyine göre değişmektedir. Buna göre eğitim seviyesi yükseldikçe bunun doğru olmadığını ifade edenlerin oranı azalmaktadır. Okuma-yazma bilmeyenlerin bu konudaki oranları %80 iken, fakülte mezunlarının oranı %60’lara düşmektedir. Yine faiz almanın doğru olmadığını ama kişilerin zor durumda kaldığı için alabileceğini ifade edenlerin oranı okuma yazma bilmeyenlerde %10 iken, fakülte mezunlarında bu oran %20’ye çıkmaktadır. Buna göre hiç okula gitmemişlerde bu soruya hayır diyenlerin oranı daha yüksektir.

Faiz almakla ilgili tutumlar ile gelir grupları arasındaki ilişkiye baktığımızda, 500 tl ve aşağı gelir seviyesinde olanların %100’ü belirtilen ifadeye göre de faiz almanın kesinlikle doğru olmadığını ifade ederken, bu oran 1501 tl ve yukarı gelir seviyesinde olanlarda %61,1’e düşmektedir. Yine faiz almanın doğru olmadığını ama kişilerin zor durumda kaldıklarında faiz alabileceklerini ifade edenlerin oranı 1501 tl

159

ve üstü gelir gruplarında %29,6 iken, 1251-1500 tl gelir seviyesinde olanlar %18,2, 1001-1250 tl arasında gelir seviyesinde olanlarda ise %24 ile en yüksektir.