Fabrikaların Organizasyon Yapıları

8.3.3.1 Un Fabrikaları

Trakya bölgesindeki un fabrikalarının organizasyon yapıları incelendiğinde yetersiz bir organizasyon yapısına sahip oldukları görülmektedir. ġöyle ki bu fabrikalar yeterli iĢletme bilgisine sahip olmayan kiĢilerce yönetilmekte bu da firmaları çok zor bir duruma sokarak bazı üretim ve iĢletmecilik hatalarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu durum firmaların kapanmasına neden olmaktadır.

Ġncelenen Ģirketler genellikle anonim ve limited Ģirket Ģeklinde kurulmuĢ sermayeleri sınırlı olan firmalardır. ĠĢletmelerin kuruluĢ yılları eski ve karataĢ değirmen Ģeklinde kurulmuĢ olup zamanla teknolojilerini yenileyerek günümüze kadar ulaĢmıĢlardır. ġirketlerin tamamına yakını babadan oğula geçen bir yönetim anlayıĢıyla iĢletilmektedir. Firmalar genellikle tek kiĢi tarafından kurulup, daha sonraki yıllarda firma sahibinin çocuklarının büyümesiyle ĢirketleĢme yoluna gidilmiĢtir.

Bu firmaları profesyonelce iĢleten yöneticiler yok denecek kadar az düzeydedir. Bu fabrikaları kuran kiĢiler hem müteĢebbis hem de yönetici konumundadırlar. Firma ile ilgili alınacak kararlar aile bireyleri ve ortaklar arasında alınıp uygulamaya geçirilmektedir. ġirketlerin yönetimde ise kardeĢler ve akrabalar arasında paylaĢımlar vardır. Örneğin birisi pazarlamadan sorumlu iken diğeri imalattan sorumlu, bir diğeri ise fabrikanın idari personelinden sorumlu olabilmektedir. Ġncelenen firmaların yönetiminde bulunan kiĢilerin eğitim düzeyleri düĢüktür. Yalnız ikinci kuĢaktan yöneticilerin eğitim düzeyleri yüksek olup hemen hepsi üniversite eğitimi almıĢ, hatta bu eğitimlerini yurt dıĢında tamamladıktan sonra iĢletmelerin yönetim birimlerinde görev almaya baĢlamıĢlardır.

104

Bu sektörde çalıĢan diğer elemanların bu sektörle ilgili herhangi bir eğitim kurumundan eğitim almadığı tespit edilmiĢtir. Yalnız bu firmalar genellikle aile Ģirketleri olduğu için yönetimde bulunan aile bireylerinin de bir kısmı çekirdekten yetiĢerek iĢletme yönetimi ve imalat konusunda büyük tecrübeler edinmiĢlerdir. Aile büyükleri iĢletmelerinde edindikleri tecrübelerini yeni yetiĢen kendi aile bireylerine aktararak o kiĢilerin de bu iĢleri öğrenmesini ve firmanın yönetilmesinde büyük faydalar sağlamıĢlardır.

Buna karĢın incelemeye alınan bazı firmalarda yönetim Ģekli çok daha ilkel koĢullarda yapılmaktadır. Örneğin bazı fabrikalarda buğday alımını, un satıĢını, malzeme alımını, fabrikaya iĢçi alımı ve çıkartılma iĢlemlerini fabrika sahiplerinin yaptığı gözlemlenmiĢtir. Bu da firmaların yetki devri yapmadığını göstermektedir.

Trakya da ki un fabrikalarında eğitim düzeyi yüksek ikinci nesil kuĢaklar yönetimlere gelmeye baĢladığından beri yavaĢ yavaĢ Ģirket yönetimlerinde de profesyonelleĢme üretim ve pazarlamada plan ve programlar devreye girmekte firmalar daha etkin bir Ģekilde çalıĢmayı hedef haline getirmektedirler.

8.3.3.2 Ayçiçek Yağı ĠĢleme Tesisleri

Buğday iĢleyen un fabrikalarındaki benzer durum bazı yağ fabrikaları içinde geçerli denilebilir. Bu durum Hayrabolu ve Uzunköprü‘deki bazı fabrikalar için söylenebilir. Trakyabirlik haricindeki birçok yağ fabrikasında ise özellikle 2000‘li yılların ikinci yarısından itibaren yabancı sermayenin sektöre girmesi süreci yaĢanmaktadır. Finansman desteği ile fason iĢleme Ģeklinde baĢlayan süreç, bazı yağ fabrikalarının yabancı ülke Ģirketleri ile ortaklığa dönüĢmesi sonucunu doğurmaktadır. Bu Ģirketlerin organizasyon yapıları tamamen profesyonel iĢletme yönetimine dayandığı için sektörde karlılık ön plana çıkmaktadır. Ancak bu sistem yerli sermayenin küresel sermayeye zamanla teslim olması sonucunu ortaya koymaktadır. Yabancı firmaların hakimiyeti altına giren yerli firmalar, yönetim, satınalma ve pazarlama anlayıĢlarında tamamen uluslar arası firmalar gibi hareket etmektedirler. Kısacası Ģirket sahibi yoktur, yöneticiler tamamen profesyoneldir. Sektörde önemli bir Pazar payı bulunan ve sektörü bir Ģekilde yönlendirebilen bir kuruluĢ olan Trakyabirlik‘de ise söz sahibi seçimle iĢbaĢına gelmiĢ çiftçilerdir. Bu çiftçiler yönetimde profesyonelleĢme yerine kendileri yönetim kararlarını almakta, geleceğe yönelik politikaları belirlemektedirler.

Anket yapılan firmalarının üretim kapasiteleri yıllık 6.000 ton ile 282.000 ton arasında değiĢiklik göstermektedir ve istatistiklere bakıldığında üretim kapasiteleri 10.000 tonun altında olan firmalarının üretimlerinin neredeyse tamamını iç piyasa için yaptıkları tespit

105

edilmektedir. Üretim kapasitesi daha büyük olan firmaların ihracat oranları da kapasiteleri büyüklüğünde artıĢ göstermektedir.

Üretimde dikkat edilen kriterlerin baĢında hammadde alım fiyatı gelmektedir. Bunu hammaddenin randımanı, piyasa talebi ve stok durumu izlemektedir. ĠĢletme sermaye ise dikkat edilen kriterler arasında en sonda yer almaktadır.

8.3.3.3 Çeltik Fabrikaları

Trakya bölgesinde faaliyet gösteren çeltik fabrikalarının bazıları hariç, büyük bir kısmı rekabet ve üretim azalması nedeniyle ilave tesisler kurarak yeni ürünlerin üretimine baĢlamıĢlardır. Trakya bölgesindeki fabrikaların büyük çoğunluğu ayçiçeği yağı ve karma yem, üretimine ağırlık vermiĢler. Bu nedenle Trakya genelinde faaliyet gösteren 36 fabrikadan gerçek anlamda çeltik iĢleme ile uğraĢan 20‘ye yakın iĢletme bulunmaktadır. Bunlar da bölgelerinde üretilen çeltik ile yetinmeyip zaman zaman ithal edilen çeltiği de iĢlemektedirler.

Trakya genelinde faaliyet gösteren çeltik fabrikalarının hukuki statüleri incelendiğinde;

- 23 tanesinin Anonim ġirket, - 6 tanesinin Limited ġirket, - 6 tanesinin Kollektif ġirket,

- 1 tanesinin de Köy Kalkınma Kooperatifi‘ne ait olduğu görülmektedir.

Edirne‘nin Ġpsala ilçesindeki küçük ölçekli çeltik fabrikalarının tamamına yakın bir kısmı kendi arazilerinde ürettikleri çeltiği iĢlemektedir. Bu fabrikaların sahipleri veya yöneticileri aynı zamanda çeltik üreticisi olup iĢledikleri arazi miktarları oldukça fazladır. Ġpsala bölgesindeki üretici ve teknik elemanlarla yapılan görüĢmelerde Ġpsala‘da 2010 yılında ekilen çeltiğin (129 bin da) tahminen % 40‘ının 10 veya 15 çeltik fabrikası sahibine ait olduğu bildirilmiĢtir.