Fıkıh ve Ahlaka Dair Eserler

Müellif eserini hazırlarken bazı hususların açıklamasında fıkıh ve ahlaka dair yazılan eserler ile şiir türünde yazılmış bazı eserlere müracaat etmiştir. Bu eserler şunlardır;

1.2.5.1. Ebü’l-Leys es-Semerkandî (ö. 373/983)

Hicri dördüncü asırda yaşayan Semerkandî’nin doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Künyesi Ebü’l-Leys olup Semerkandî nisbesiyle tanınmaktadır.

149 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.15}

150 _{İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-ʿArab, “nbr” md.”, Dâru}

Sâder, Beyrut, c.5, s.189

151 _{Kılıç, Hulusi, "Fîrûzâbâdî", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/firuzabadi}

(26.02.2020).

152 _{Kılıç, Hulusi, "el-Kāmûsü’l-Muhît", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/el-}

kamusul-muhit (26.02.2020).

Hanefî mezhebinin meşhur fakihleri arasında yer alan Semerkandi’ye müfessir, imâm- ül-hüdâ, fakîh, zâhid gibi lakaplar verilmiştir. Yaşadığı dönemde birçok alimden fıkh, hadis, kelâm ve tefsîr dersleri almıştır.154 _{Ehl-i sünnet âlimlerinin en büyüklerinden}

sayılan Semerkandî farklı alanlarda eserler yazmıştır. Nasihat ve vaaz üslûbuyla yazdığı eserler ile ilmihal türünde yazdığı eserleri, islam dünyasının farklı bölgelerinde yaşayan müslüman toplumların dini yaşantılarında olumlu etkiler bırakmıştır. Semerkandi’nin yazmış olduğu eserlerden birisi de vaaz ve nasihat üslûbuyla yazmış olduğu Bustânü’l-Ârifîn adlı eserdir.155

1) Zihni Efendi eserinin Tilâvet bahsinde Kur’ân-ı Kerîm-i devamlı okumanın

önemine dikkat çekmiş ve müellifin Bustânü’l-Ârifîn adlı eserde156 _{ve ayrıca}

İmamzâde’nin Şir’atü’l-İslâm adlı eserlerinde157 _{konuyla alakalı olarak zikredilen}

bilgi ve hadis-i şerifleri okuyucusuna aktarmıştır.158

2) Kur’ân-ı Kerîm’i okumanın faziletiyle alakalı olarak Bustânü’l-Ârifîn’de159

ve ayrıca Buhari’de de160 _{geçen hadis ve bilgileri eserinde zikretmiştir.}161 3) Hatim okumanın usulü konusunda da bu eserden faydalanmıştır.162 1.2.5.2. Muhammed b. Ebû Bekir İmamzâde(ö. 573/1177)

Rebîülevvel 491’de (Şubat 1098) Buhara yakınlarında bulunan Şarğ köyünde

doğmuştur. Babasının görevine nisbetle İmamzâde diye anılmıştır. İslâmî ilimler konusunda farklı eserler yazmıştır. Hanefî fakihi olan İmamzâde’nin ilmihal ve ahlâk kitabı olarak yazdığı Şirʿatü’l-İslâm adlı eseri ise Osmanlı âlimleri arasında ilgi duyulan bir kitap olmuştur. Eserde, diğer ilmihallerden farklı olarak ibadetlerle alakalı farz, vacip gibi fıkhî hükümlere değinilmemiş, daha çok ibadet, günlük hayata dair 154 _{Yazıcı, İshak, Ebu’l-Leys es-Semerkandî: Hayatı, Eserleri ve Tefsîrdeki Metodu, Doktora tezi,}

Atatürk Üniversitesi, 1982, ss.42, 49, 61

155 _{Yılmaz, Hasan Kâmil, "Bustânü’l-Ârifîn", TDV İslâm Ansiklopedisi,}

https://islamansiklopedisi.org.tr/bustanul-arifin (13.02.2020).

156 _{Semerkandi, Ebü'l-Leys, Bustânü’l-Ârifîn, (thk. Şeyh Abdülvâris Muhammed Ali), Dârü'l-Kütübi'l-}

İlmiyye, Beyrut, 2010, s.23; Semerkandi, Tenbihü'l Gafilin ve Bostanü'l Arifin Altın Öğütler, (trc. Abdülvehhab Öztürk), Saadet Yayınevi, İstanbul, 2006, s.905

157 _{İmamzâde, Mefâtîhu’l-Cinân Şerhu Şir’atü’l-İslâm, s.92; Alizade, İslam Yolu Şir’atü’l İslam, s.78} 158 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.17}

159 _{Semerkandî, Bustânü’l-Ârifîn, s.23}

160 _{Buhârî, Sahih-i Buhârî ve Tercemesi, c.11, s.5120} 161 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.20}

sünnet, âdâb gibi ahlaka dair konulara yer verilmiştir.163 _{Eserde zikredilen bazı}

hadislerin münker164 _{hadis olduğu konusunda tenkit edildiğide olmuştur. Eser Seyyid}

Alizâde (ö. 931/1524) tarafından Mefâtîhu’l-Cinân Şerhu Şir’atü’l-İslâm adıyla şerh edilmiştir.165 _{Osmanlı âlimlerinin ilgi duyduğu bu eserden Zihni Efendi de istifade}

etmiştir.166 _{Zihni Efendi Kur’ân-ı Kerîm’i unutmadan kastedilenin Kur’ân’ı bakarak}

dahi okuyamamak olduğu hükmünü verirken,167 _{sure başlarındaki istiaze ve}

besmelelerin okunmasının hükmünü anlatırken168 _{ve bunların dışında genel olarak bu}

eserden istifade ettiği görülmüştür. Şir’atü’l-İslâm adlı eserin müellifi bu eserinde, Kasım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’nin (ö. 590/1194) kırâat-i seb‘aya dair kasidesi olan eş-

Şâtıbiyye’ye (Ḥırzü’l-Emânî ve Vechü’t-Tehânî) şerh yazan Ca‘berî’nin (ö. 732/1332) Kenzü’l-Meani fi Şerhi Hırzi’l-Emani’sinden faydalanmıştır. Zihni Efendi aynı

zamanda, kırâat-i seb‘aya dair yazılmış olan bu eserden dolaylı olarak faydalandığını belirtmek istemiş, bunu eserinde özellikle zikretmiştir.169

1.2.5.3. Ebü’l-Berekât en-Nesefî (ö. 710/1310)

620 (1223) yılı civarında Buhara yakınlarındaki Nesef şehrinde doğmuştur. Müteahhirîn dönem alimlerinden sayılan Nesefî, İslam ilimlerinin birçoğunda eserler yazmıştır. Hanefi fıkhına dair yazmış olduğu Kenzü’d-Dekâik adlı eseri Osmanlı döneminde medreselerde ders kitabı olarak okutulmuş ve mezhep geleneğinde otorite kabul edilen belli başlı eserlerden olmuştur.170 _{en-Nesefî’nin bu eseri, İbn Nüceym}

(ö.970/1563) tarafından el-Bahrü’r-Râik adıyla şerhedilmiş, Muhammed Emîn İbn

Âbidîn (ö.1252/1836) tarafından da Minhatü’l-hâlik ʿale’l-Bahri’r-râʾik ismiyle

163 _{Cici, Recep, "İmamzâde, Muhammed b. Ebû bekir", TDV İslâm Ansiklopedisi,}

https://islamansiklopedisi.org.tr/imamzade-muhammed-b-ebu-bekir (11.02.2020).

164 _{Münker Hadis: Zayıf râvinin güvenilir râviye muhalefeti yüzünden zayıf olan hadis demektir.}

Efendioğlu, Mehmet, "Münker", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/munker-- hadis (19.06.2020).

165 _{http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Alimleri-Ansiklopedisi/Detay/YAKUB-BIN-SEYYID-}

ALI/3484 (E.T. 11.02.2020)

166 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.16}

167 _{İmamzâde, Muhammed b. Ebû Bekir, Mefâtîhu’l-Cinân Şerhu Şir’atü’l-İslâm, (şrh. Ya’kup bin}

Seyyid Alizâde, haz. Ahmed Hadi el-Gassar), Daru’l Kütübil İlmiyye, s.85; Alizade, Seyyid, “İslam

Yolu Şir'atü'l İslam”, (trc. Lütfullah Uyan, A.faruk Meyan), Berekat yay., 1978, s.72

168 _{İmamzâde, Mefâtîhu’l-Cinân Şerhu Şir’atü’l-İslâm, s.81; Alizade, a.g.e., s.68} 169 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.21}

170_{Bedir, Murteza, "Nesefî, Ebü’l-Berekât", TDV İslâm Ansiklopedisi,}

hâşiyesi yazılmıştır.171 _{Zihni Efendi Tilâvet bahsinde geçen hatim okumanın usulü}

bölümünde bu haşiyeden faydalanmıştır.172

Zihni Efendi konuların izahında kendi eserlerine de atıf yapmış ve bazı meselelerin detayı için eserine yönlendirmeler yapmıştır. Bu eserler; Arapçayı öğrenmeye dair yazmış olduğu el-Müntehab fî Ta‘Lîmi Lugati’l-Arab ile el-Müntehab adlı eserinin özeti mahiyetinde olup bazı eklemeler yaptığı el-Muktedab Mine’l-

Müntehab fî Ta‘Lîmi Lugati’l-Arab’tır. Müellif, ilmihal türünde yazmış olduğu Nimet- i İslam adlı eserine de atıflarda bulunur.

Zihni Efendi, eserinde paylaştığı şiir vb. bilgiler içinde bazı eserlere başvurmuştur. Bu eserler; Ebü’l-Mecd Hakîm Mecdûd b. Âdem Senâî-yi Gaznevî’nin

(ö. 525/1131) Dîvân, A‘Şâ Meymûn b. Kays’ın (ö. 7/629)Dîvân, Mevlânâ Celâleddîn-

i Rûmî’nin (ö.672/1273)Mesnevi ve Hallâc-ı Mansûr’un (ö.309/922)Dîvân’ıdır.

171_{Yaman Ahmet, "Kenzü’d-Dekāiḳ", TDV İslâm Ansiklopedisi,}

https://islamansiklopedisi.org.tr/kenzud-dekaik (14.02.2020).; Özel, Ahmet, "İbn Âbidîn, Muhammed Emîn", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-abidin-muhammed-emin (14.02.2020).

172 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.18; İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-}

Mısrî, el-Bahru’r-râik şerhi kenzi’d-dekâik ve meahu minhatü’l-hâlik, (nşr. Şeyh Zekeriyya ‘Umeyrât), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1997, c.1, s.29

İKİNCİ BÖLÜM

EL-KAVLU’S-SEDÎD FÎ İLMİ’T-TECVÎD ADLI ESERİN TECVİD İLMİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Tezimizin ikinci bölümünde Mehmed Zihni Efendi’nin el-Kavlü’s Sedid fi

İlmi’t-Tecvîd adlı eserinin tecvîd ilmi açısından tahlil ve değerlendirilmesi ile eserden

istifade eden müellif ve eserlerine yer verdik.

3.1. Eserin Nüshaları

Yaptığımız katalog taramalarında eserin farklı nüshalarının olduğunu tespit ettik. Biz Milli Kütüphane’de 06 Mil EHT A 48684 yer numarasıyla kayıtlı, İstanbul Matbaa-i Amire’de basılan ve birinci baskı olan 1316 tarihli nüshayı esas aldık.