Dil Bilimciler

Zihni Efendi’nin ele aldığı konuların dil ile de bağlantısı vardır. Müellif bu sebeple eserini hazırlarken dil ile alakalı eserlere de başvurmuştur.

1.2.4.1. Ebü’l-Esved Ed-Düelî (ö. 69/688)

Birçok sahâbeden büyük olan ed-Düelî peygamberimizi görmediği için tabiin’den kabul edilir. Zihni Efendi eserinde verdiği bilgide asıl isminin “Zâlim” olduğunu söylemiştir fakat Osman ve Zuveylim isimleri de kendisine nispet edilen isimler arasındadır. Kabilesinin ismine nispetle ed-Düelî nisbesiyle tanınmıştır. Kendisinin verdiği bilgiye göre nahiv bilgisini Hz. Ali’den öğrenerek onun öğrencisi olmuştur.135 _{Ebü’l-Esved tarafından bir nahiv kitabı yazılmamakla beraber, vermiş}

olduğu derslerden nahivle alakalı bazı kural ve kaideleri vaz’edenin o olduğu sonucuna varılmıştır. Kaynaklarda nahiv ilminin adının ve kaidelerinin ilk defa Ebu’l-Esved ed- Düelî tarafından ortaya konduğu belirtilmiştir.136 _{Zihni Efendi Kur’ân-ı Kerîm’in}

imlâsı konusunda hemze harfiyle alakalı olarak verdiği bilgide hemzenin bu ( ء ) şekilde yazılmasının ed-Düelî’in ihtiyarı137 _{olduğunu söylemiştir.}138 _{Kur’ân-ı Kerîm’i}

doğru okuma hususunda yaşanan bazı sorunlardan dolayı, Kur’ân-ı Kerîm’in kolay ve yanlışsız bir şekilde okunmasını sağlamak için mushafları ilk harekeleme işini yapanın da o olduğu kabul edilmiştir.139

1.2.4.2. İbn Dürüsteveyh(ö. 347/958)

871 yılında İran’da doğmuştur. Tam adı Ebû Muhammed Abdullah b. Ca‘fer b. Dürüsteveyh b. el-Merzübân el-Fârisî el-Fesevî’dir. Daha çok Dürüsteveyh nisbesiyle tanınmıştır. Arap dili üzerine aldığı derslerden dolayı Arap dili ve edebiyatına ilgi duymuş ve bu alanda çalışmalar yapmıştır.Lugat ve nahiv konularında Kûfe ve Basra ekolleri arasında görüş farklılıklarını uzlaştırmaya çalışmıştır. Dil ve edebiyat alimi olan İbn Dürüsteveyh bu alanda eserler telif etmiştir.140 Bu eserlerden

135 _{Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, "Ebü’l-Esved Ed-Düelî", TDV İslâm Ansiklopedisi,}

https://islamansiklopedisi.org.tr/ebul-esved-ed-dueli (10.02.2020).

136 _{Okumuş, a.g.m, s.18}

137 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.14}

138 _{Nahl suresi 40. ayette geçen ” ركشاء" kelimesindeki hemze gibi.}

139 _{Kayhan, Veli, “Doğru Okuma Bağlamında Mushaf’a İşaret Konulması: İ‘câm ve Sonrası”,}

Bilimname Dergisi, 2007/1, Say.12, s.113

140 _{Özbalıkçı, Mehmet Reşit, "İbn Dürüsteveyh", TDV İslâm Ansiklopedisi,}

birisi Zihni Efendi’nin de istifade ettiği Kitâbü’l-Küttâb adlı eserdir. Eserde; kâtiplerin Arap diliyle alakalı dikkat etmesi gereken kaide ve kurallara, Arapça’nın imlâsıyla alakalı konular ile gramerle alakalı konulara değinilmiştir.141 _{Zihni Efendi Kur’ân}

hattının yazımıyla alakalı konuya dair bilgi verirken bu eserden istifade etmiştir.142 1.2.4.3. İsmâil b. Hammâd el-Cevherî (ö. 400/1009’dan önce)

Türk asıllı olan el-Cevheri, neşrettiği Arapça sözlüğüyle tanınır.143 _{Tâcü’l-luga}

isimli Arapça sözlüğünü hazırlarken yalnızca sahih, fasih ve meşhur kelimelere yer vermiştir. Bu bakımından Arap sözlük bilimi tarihinde yeni bir çığır açmıştır. Aranılan

kelimeye ulaşmadakendisineözgün tertibi olan ve “Kâfiye Sistemi” adı verilen bir

yöntem geliştirmiştir. Böylece aranan kelimelerin bulunmasında büyük kolaylıklar sağlamıştır. Eser, Sahih’in çoğulu anlamında es-Sıhâh, Sıhâhu’l-ʿArabiyye, Sıhâhu’l-

Luga gibi isimlerle de tanınmaktadır.144 Zihni Efendi eserini neşrederken sık sık bu sözlüğe başvurmuş145 _{ve alıntılar yapmıştır.}146

1.2.4.4. İbn Manzûr (ö. 711/1311)

8 Kasım 1232 tarihinde Kahire’de doğmuştur. Büyük bir dil âlimi olan İbn Manzûr Lisânü’l-Arab adlı ansiklopedik sözlüğüyle tanınmaktadır.147 _{Kur’ân ve}

Sünnet’in dili olan Arapça’yı korumak için tasnif ve hacim bakımından mükemmel bir sözlük yazmak istediğini açıklayan müellif, söz konusu eserini hazırlarken kendisinden önce yazılan sözlükleri temel kaynak olarak ele almış ve onların güzel yönlerini de kendi sözlüğünde kullanarak eserini hazırlamıştır.148 _{Kelime sayısı ve}

ihtiva ettiği detaylı bilgiler bakımından Arapça sözlükler arasında ilk sırada yer alır.

141 _{Zemahşerî, el-Keşşâf ʿan Hakâiki’t-Tenzîl ve Dekâiki’l-Meʿânî ve’l-Beyân ve’t-Te’vîl, (Ed. Murat}

Sülün), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul, 2016, c.1, s.112-113

142 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.4}

143 _{Kılıç, Hulusi, "Cevherî, İsmâil b. Hammâd", TDV İslâm Ansiklopedisi,}

https://islamansiklopedisi.org.tr/cevheri-ismail-b-hammad (10.02.2020).

144 _{Kılıç, Hulusi, "Tâcü’l-Luga", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/tacul-luga}

(10.02.2020).

145 _{Zihni Efendi, el-Kavlu’s-Sedîd, s.12}

146 _{Cevherî, İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh, (thk. Ahmed’ Abdulgafûr Attâr), Dâru’l-İlm, 4.Baskı,}

Beyrut, 1990, c.4, s.902

147 _{Kılıç , Hulusi, "İbn Manzûr", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-manzur}

(10.02.2020).

148 _{Kılıç, Hulusi, "Lisânü’l-Arab", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/lisanul-}

Zihni Efendi eserinin birçok yerinde Lisânü’l-‘Arab adlı esere başvurmuştur. Hemze-i Kat’ ve hemzeli kelimelerin yazılış ve okunuşu konusunda açıklamalar yaparken149 _{bu eserden alıntılar yapmıştır.}150

1.2.4.5. Fîrûzâbâdî (ö. 817/1415)

Tam adı Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Yâ‘kūb b. Muhammed el- Fîrûzâbâdî (ö. 817/1415) olup 729’da (m.1329) İran’da doğmuştur. Arap diline hakimiyetiyle bilinen Fîrûzâbâdî farklı hocalardan dil ve edebiyat dersleri almıştır.151

İslâmî ilimlerin çoğunda eseri bulunan Fîrûzâbâdî’nin önemli eserlerinden birisi de el-

Kāmûsü’l-Muhît adlı eseridir. Yaklaşık 60.000 kelime ihtiva eden eser, 80.000

kelimeye sahip olan Lisânü’l-ʿArab adlı eserden sonraki en hacimli eserlerdendir. Eser Ahmed Âsım Efendi tarafından el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît adıyla tercüme edilmiş ve bazı düzenlemeler yapılmıştır. Bu tercüme daha çok Kāmus Tercümesi adıyla bilinmektedir. el-Kāmûsü’l-muhît adlı Arapça sözlüğe şerh ve

haşiyelerde yapılmıştır. Bunların içiserisinde en meşhur olanı Murtazâ ez-Zebîdî’nin (ö. 1205/1791) yazdığı şerh olan Tâcü’l-Arûs adlı eserdir.152

Zihni Efendi eserinde idğam-ı mütecaniseyn, hâ-i sekt konularında bazı kelimelerin açıklamalarını yaparken ve konuya dair açıklamalarında şiirleri kullanırken bu eserlere başvurduğu görülmektedir.153