Etnik Kimlik ve Dil Durumu

Kimlik, yaşam boyu yeni formlara bürünerek çeşitlenmeye ve aynı zamanda da başka kimliklerle benzeşmeye başlayan dinamik bir sürecin ürünüdür. Kimliği sadece bireyle sınırlamak indirgemeci bir anlayışa neden olur. Çünkü bireyin doğumuyla başlayan bu süreç toplumsal ilişkilerin katkılarıyla şekillenmeye devam eder. Aynı siyasi partiyi destekleyenlerin büründüğü siyasal kimlik ya da aynı cemaate bağlı olanların oluşturduğu cemaat kimliği şeklinde örnek verilebilir. Kişi zaman içerisinde değişik

gruplarda yer alarak kimliğini var eder (Türk,2016: 1157). Türkiye’de yapılan bu tip çalışmaların en önemli eksikliği hiç şüphesiz etnik kimlik, siyasal kimlik ve mezhep gibi soruların sorulmamasıdır. Sakıncalı gibi görülen bu tarz soruların sorulması ülke profilinin çıkarılması ve bu çerçevede çözüm önerileri geliştirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir (Mazlum,2010:201). Toplumsal araştırmalarda bu konu ile ilgili soruların sorulmama nedeni genelde etnik kimlik, mezhep gibi konularda katılımcıların çekimser durmalarından da kaynaklanmaktadır. Ancak bu konuyla ilgili olarak yapılan araştırmalarda hiç yok değildir.

Bu araştırmaların birinde, Kürt nüfusunun yaşadığı 19 ilde yapılan anket ve mülakatlar sonucu bu iller öncelikle kendi arasında 2 bölgeye ayrılmıştır. 1. Bölge olarak Ağrı, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Mardin, Muş, Siirt, Şırnak, Tunceli ve Van’dan oluşan 12 il ile 2. Bölge olarak tanımlanan Adıyaman, Elazığ, Erzurum, Gaziantep, Kahramanmaraş, Malatya ve Şanlıurfa’dır. Birinci bölgede sorulan etnik kimlik sorusuna katılımcıların % 80,49’u Kürt, % 3,92’si Türk, % 8,87’si Zaza, %6’sı Arap ve % 0,69’u diğer şeklinde yanıt vermiştir. ( Bilgiç ve Akyürek, 2012: 15) Son yıllarda yapılmış olan bu araştırma ile çalışma verilerimizi karşılaştırdığımızda benzer sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca araştırmamızda katılımcıların etnik kimlik sorusuna büyük oranda cevap vermesi araştırma açısından önemlidir.

Tablo 77

Etnik Kimlik Dağılımı

Etnik Kimlik Sayı Yüzde

Türk (Yörük,Türkmen) 13 2,5

Kürt (Kurmanç/Zaza) 425 83,2

Arap 34 6,7

Melez 10 2,0

Etnik kimlik beni ilgilendirmiyor 5 1,0

Türkiyeliyim 18 3,6

Cevapsız 5 1,0

Toplam 510 100,0

Etnik kimliğe dair sorunun sorulmuş olması Batman profilini çıkarma ve konuyla ilgili yapılacak çalışmalara veri oluşturabilmesi adına yararlı olacağı düşünülmektedir. Katılımcıların % 2,5’i Türk (Yörük, Türkmen), % 83,2’si Kürt (bunlardan sadece 3’ü Zaza), % 6,7’si Arap, % 2’si baba ve annenin farklı etnik kimliğe sahip olmalarından

kaynaklı iki etnik kimlik, % 1’i etnik kimliğin kendisini ilgilendirmediğini ve % 3,6’sı Türkiyeliyim biçiminde etnik kökenini belirtmiştir. Bu soruya katılımcıların sadece %1’inin cevap vermemesi insanların etnik kimliği ifade etmesinde, bir tereddüt yaşamadığını göstermektedir.

Batı yazınında önemli bir yer tutan mekânsal kümelenme olgusu (Erman, 2002:1) mekânsal etnik yoğunlaşma ya da mekânsal etnik ayrışma bağlamında değerlendirilecek olursa böylesi bir ayrımın Batman özelinde gerçekleşmediği rahatlıkla söylenebilir. Bunda kentte yaşayanların büyük bir kısmının aynı etnik yapıdan gelmelerinden kaynaklanmaktadır. Diğer etnik unsurlarında mekânsal anlamda kümelendiği bir mahalleden söz etmek mümkün görülmemektedir. Bu durum çok kültürlü durumun etkileşim içerisinde devamını sağlaması açısından önemli bir ayrıntıdır.

Katılımcılara gündelik ilişkilerde, aile içinde, yakın çevrede ve uzak çevrede en çok hangi dili kullandığı sorduğumuzda aldığımız cevaplar aşağıdaki gibidir;

Tablo 78

Gündelik İlişkilerde Kullanılan Dil

Kullanılan Dil Sayı Yüzde

Türkçe 151 29,6

Türkçe ve Kürtçe 55 10,8

Türkçe, Kürtçe ve Arapça 5 1,0

Türkçe ve Arapça 3 0,6 Kürtçe 285 55,9 Kürtçe ve Arapça 1 0,2 Arapça 8 1,6 Diğer (Zazaca) 1 0,2 Cevapsız 1 0,2 Toplam 510 100,0

Katılımcıların etnik kimlikleriyle birlikte yorumlanan soruların ilki gündelik ilişkilerde en çok hangi dili kullandıklarına dair sorudur. Bu soruya katılımcıların % 55,9’luk bir kısmı Kürtçe, % 29,6’sı Türkçe, % 10,8’i hem Türkçe hem de Kürtçeyi ve % 1,6’sı Arapçayı kullandığını ifade etmiştir. Burada dikkat çekilmesi gereken husus; gerek Kürt gerekse Arap etnik kimliğine mensup olduğunu belirten kişilerin gündelik ilişkilerinde Kürtçe ve Arapça yerine Türkçe konuşmayı tercih ettikleri görülmektedir. Gerek eğitim dilinin gerekse de kitle iletişim araçlarının dilinin Türkçe olması, Türkçenin ortak dil olarak kullanılmasının zeminini oluşturmaktadır.

Nüfusun büyük bir bölümünün Kürt olduğu ve %56’ya yakın bir yüzdeyle Kürtçe konuşulduğu görülmektedir. Bu durum kısmi olarak Kürtçe’nin bölgede ortak dil olma durumunu geçerli kılabilmektedir. Ancak ortak dil kullanımı açısından Türkçe eğilimi daha yaygındır

Tablo 79

Aile İçinde Kullanılan Dil

Kullanılan Dil Sayı Yüzde

Türkçe 130 25,5 Türkçe ve Kürtçe 42 8,2 Türkçe,Kürtçe ve Arapça 3 0,6 Türkçe ve Arapça 4 0,8 Kürtçe 319 62,5 Kürtçe ve Arapça 1 0,2 Arapça 8 1,6 Diğer(Zazaca) 1 0,2 Cevapsız 2 0,4 Toplam 510 100,0

Aile içinde en çok kullanılan dil sorusuna ise % 62,5’i Kürtçe, % 25,5’i Türkçe, % 8,2’si hem Türkçe hem de Kürtçe ve % 1,6’sı Arapça cevabını vermiştir. Bu soruya verilen cevaplar ile bir önceki soruya verilen cevapları karşılaştırdığımızda, daha mahrem bir özelliğe sahip olan aile içi ilişkilerde, Kürtçenin iletişim dili olarak kullanılma oranlarının daha da arttığı görülmektedir.

Tablo 80

Yakın Çevrede Kullanılan Dil

Kullanılan Dil Sayı Yüzde

Türkçe 110 21,6

Türkçe ve Kürtçe 65 12,7

Türkçe, Kürtçe ve Arapça 2 ,4

Türkçe ve Arapça 6 1,2 Kürtçe 314 61,6 Kürtçe ve Arapça 3 ,6 Arapça 8 1,6 Diğer(Zazaca) 1 ,2 Cevapsız 1 ,2 Toplam 510 100,0

Katılımcıların yakın çevrede en çok kullandığı dil sorulduğunda yine en çok kullanılan dilin % 61,6 ile Kürtçe olduğu görülmektedir. % 21,6’sı Türkçe ve % 12,7’si hem Türkçe hem de Kürtçeyi beraber kullandığını ifade etmiştir.

Tablo 81

Kamu Kurumlarında Tercih Edilen Dil

Kullanılan Dil Sayı Yüzde

Türkçe 338 66,3

Türkçe ve Kürtçe 73 14,3

Türkçe, Kürtçe ve Arapça 3 ,6

Türkçe ve Arapça 1 ,2 Kürtçe 86 16,9 Kürtçe ve Arapça 2 ,4 Arapça 1 ,2 Diğer(Zazaca) 1 ,2 Cevapsız 5 1,0 Toplam 510 100,0

Son olarak katılımcılara uzak çevre(kamu kurum ve kuruluşları gibi yerler)’de en çok kullandıkları dil sorulduğunda, kendisini Kürt ya da Arap kökenli olarak tanımlayanların büyük bir kısmının Türkçeyi kullandığı görülmektedir. Bu bilgiler doğrultusunda farklı etnik yapılardan oluşan Batman kentinde, gündelik ilişkiler, aile içi ve yakın çevrede Kürtçe önemli bir kesimin iletişim dili olma özelliği göstermektedir. Aynı zamanda uzak çevrede de Türkçenin halkın önemli bir kısmının iletişim dili olarak kullanıldığı görülmektedir.

İki dilin bir arada kullanım oranlarına baktığımızda bunun % 8,2 ile % 14,3 arasında değerler aldığı görülmektedir. Buna örnek olarak anne ve baba kendi arasında konuşmaları Kürtçe olduğu halde çocuklarıyla Türkçe konuşması sık rastlanan durumlardandır.

Nihai olarak Batman’ın çok kültürlü bir toplum yapısının olduğu ve birden fazla etnik kimliğin ciddi ayrışmalara mahal vermeden aynı mekânda farklı dillerde rahatlıkla konuşabildiği bir kent görünümü vermektedir. Bu sonuçlar ayrıca Türkçe’nin Batman’da yaşayan farklı etnik kimliklere sahip bireylerin ortak iletişim dili olduğunu da göstermektedir.