Etki Tepki Analizi - VAR Modelinin Tahmini

4. AMPİRİK ANALİZ

4.4. VAR Modelinin Tahmini

4.4.1. Etki Tepki Analizi

Değişkenlerin birinde bir standart sapmalık bir şok meydana geldiğinde diğer değişkenlerin göstereceği tepkinin ölçülmesi etki tepki analizi olarak bilinmektedir.326

Etki Tepki fonksiyonunda veri setlerinin başlangıçta durağan olduklarından veri setlerinin hata terimine verilen şokun etkisinin geçici olması diğer bir deyişle bir süre sonra sona ermesi beklenmektedir. Analize tabi tutulan değişkenlerin durağan olmamaları halinde verilen şokun etkisi sürekli olarak devam edecek sonuçta şoka verilen tepki sağlıklı bir şekilde ölçülemeyecektir.327_{Etki tepki analizinden elde}

edilen sonuçlar faiz değişkenine verilen şoka karşılık diğer değişkenlerdeki tepkilerin 18. aydan sonra tamamen yok olduğu yönündedir.

326_{Tarı, a.g.k., s. 448.} 327_{Bozkurt, a.g.k., s. 94.}

161

Politika değişkeni faiz oranı olduğundan etki tepki analizinde faiz oranı değişkenine verilen bir şoka karşılık diğer değişkenlerin verdikleri tepkiler incelenecektir. .000 .004 .008 .012 .016 .020 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Response of TEFE to FAIZ

-.015 -.010 -.005 .000 .005 .010 .015 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Response of DGSMH to FAIZ -.6 -.4 -.2 .0 .2 .4 .6 .8 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Response of DTD to FAIZ -.012 -.008 -.004 .000 .004 .008 .012 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Response of DKUR to FAIZ

-4 0 4 8 12 16 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Response of FAIZ to FAIZ

Response to Cholesky One S.D. Innovations ± 2 S.E.

Şekil 16 Etki Tepki Analizi

Şekil 6’da bir standart sapmalık faiz oranı şokuna karşılık diğer değişkenlerin verdiği tepkiler görülmektedir. Faiz oranındaki şoklara karşı verilen tepkilere

162

bakıldığında en büyük tepkinin dış ticaret dengesinden geldiği görülmektedir. Bir daraltıcı para politikası karşısında reel döviz kurunda iktisadi beklentiye uygun olarak başlangıçta bir düşüş meydana gelmektedir. 2. ayda reel döviz kurunda % 0,6 oranında düşüş gerçekleşirken, 4. ayda % 0,7 artış gerçekleşmektedir. İlk 4,5 aydan sonra faiz oranındaki şokun reel döviz kuru üzerindeki etkisi istatistiksel olarak anlamlılığını yitirmektedir. Elde edilen sonuçlar reel döviz kurunun, gecelik faiz oranının hata terimlerine verilerin bir standart sapmalık şoka verdiği tepki teori ile uyuştuğunu göstermektedir. Yükselen faiz oranı döviz girişinin artmasına neden olacaktır. Döviz miktarının artması dövizin ulusal para karşısında değerini düşürecektir. Sonuçta kurda bir düşüş meydana gelecektir.

Faize verilen şoka karşılık dış ticaret dengesinde 2. ayda % 28 düzeyinde bir düşüş meydana gelmektedir. 10. ayda ise yaklaşık %30 düzeyinde düşüş yönlü bir etki ortaya çıkmaktadır ve 11.ayda ise % 45 düzeyinde bir artış etkisi ortaya çıkmaktadır. Reel kurdaki düşüşün ardından döviz karşısında ulusal paranın pahalı hale gelmesi ithalatı azaltırken ihracatı artırmaktadır. İthalat artışı ve ihracat azalışı ise dış ticaret dengesinde negatif bir etki ortaya çıkarmaktadır ve etki tepki analizinde de başlangıçta negatif bir etkinin ortaya çıktığı görülmektedir.

GSMH’nın verdiği tepki yine teori ile tutarlı olmakta ve GSMH’ da 2. ayda % 0,9 düzeyinde düşüş yönlü bir etki meydana gelmektedir. 3. ayda ise % 0,7 düzeyinde yükseliş yönlü bir etki ortaya çıkmakta ve 3. aydan sonra istatistiksel olarak anlamlılığını yitirmektedir. Daraltıcı para politikası ardından dış ticaret dengesinde ortaya çıkan açık GSMH üzerinde negatif bir etki meydana getirmektedir.

Faizdeki şokun tefe üzerinde meydana getirdiği etki teori ile uyuşmamaktadır ancak bu durumun birçok çalışmada da ortaya çıktığı görülmektedir. Gündüz(2001), Kasapoğlu(2007) incelemelerinde yine enflasyonda artış yönlü bir hareketin varlığını gözlemişlerdir.328_{Daraltıcı para politikası karşısında enflasyonun yükselme}

yönündeki eğilimini Kalkan, Kırpıcı ve Peker(1997) şöyle açıklamaktadırlar. Döviz kurlarında artış yönünde bir baskı oluştuğunda, spekülatif nedenlerle, yüksek

163

enflasyon beklentisi veya menü maliyetler yüzünden merkez bankası faiz oranını artırarak döviz kuru üzerindeki baskıyı hafifletmek için bankalar arası piyasaya müdahale eder. Ancak, enflasyon daha düşük bir seviyede devam eder. Bu durum bize merkez bankasının uygulayacağı politikanın tamamen etkin olmadığını göstermektedir.329_{Kasapoğlu(2007) da faiz oranındaki bir şoka karşılık}

enflasyondaki artışı döviz kurunda artış yönünde spekülatif bir baskıya veya enflasyon beklentilerindeki artışa karşılık olarak merkez bankasının faiz oranını artırarak müdahale etmesine ve buna rağmen enflasyonun düşmemesi şeklinde bir yorum getirmiştir.330 _{Parasal aktarım mekanizmasının döviz kuru kanalı üzerinden}

işletilen mekanizma hem hasıla üzerinde hem de enflasyon üzerinde etkiye sahip olmaktadır bu durum ise etki tepki fonksiyonları analizinden döviz kuru kanalının işlediği yönünde bir sonuç çıkarılmasına neden olmaktadır.

TEFE’nin vermiş olduğu tepkilere baktığımızda 36. aya kadar artış yönlü bir etki sürmekte ve bu aydan sonra yavaşça kaybolmaktadır.

4.4.2. Varyans Ayrıştırması

Varyans Ayrıştırmasında bir değişkene ilişkin öngörü hata varyansının, diğer değişkenler tarafından açıklanma oranıdır.331_{Varyans Ayrıştımasına ilişkin elde}

edilen sonuçlar aşağıdaki tablolarda gösterilmektedir.

329_{M. Kalkan, A. N. Kırpıcı ve A. T. Peker, “Leading Indicators of Inflation in Turkey”, IFC} Bulletin, Nr. 1,(November 1997), s. 77.

330_{Kasapoğlu, a.g.e., s. 70.} 331_{Bozkurt, a.g.k., s. 99.}

164

Tablo 53 TEFE Varyans Ayrıştırması