Esnek ve Sabit Döviz Kuru Sisteminde Para ve Maliye Politikası

Esnek ve sabit döviz kuru sisteminde para ve maliye politikalarındaki değişime bağlı etkiler aşağıdaki bölümde açıklanmıştır60.

1.2.1.2.1. Esnek Döviz Kuru Sisteminde Para Politikası

Esnek döviz kuru sisteminde LM eğrisinin konumu merkez bankasının otonom olarak uyguladığı para politikası ile belirlenmektedir. Burada IS ve BP eğrilerindeki hareketler döviz kurlarındaki dalgalanmalar sonucu oluşmaktadır. Bu durumda genişletici para politikası, ulusal geliri etkilemesi açısından maliye politikasından daha etkindir. Bu etki BP eğrisinin yatıklaşması sonucu artmaktadır.

59 _{O. Blanchard, Macroeconomics,3. Edition, Prentice Hall International Edition, 2003, ss.451-456.}

60 _{E.Ünsal, Makro İktisat, İmaj Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara, 2001, ss.488-499; Yıldırım, Karaman ve Taşdemir,} ss. 241-256.

Şekil 3’ün (a) paneline göre, düşük sermaye hareketliliği varsayımında, BP eğrisi LM’e göre daha diktir. Bu varsayım ile merkez bankası para arzını artırdığında, LM1 eğrisi sağa kayarak LM2’ye dönüşür. Döviz kuru değişmezse, yurt içi denge E2 noktasında oluşur, ancak bu noktada ödemeler bilançosu açığı ortaya çıkmaktadır. Bunun sonucunda döviz kuru yükselir, IS ve BP eğrileri sağa doğru kayar. Yeni denge noktası E3’te, faiz oranı i3 ve gelir düzeyi Y3’te oluşmaktadır. Dolayısıyla genişletici para politikası faiz oranını düşürerek, gelir düzeyini yükseltir.

Şekil 3: Esnek Döviz Kuru Sisteminde Genişletici Para Politikası

Kaynak: Ünsal, s.491; Yıldırım, Karaman ve Taşdemir, s. 253; Güran, s.340.

Şekil 3’ün (b) panelinde, daha yüksek bir sermaye hareketliliği varsayımında, LM eğrisine göre daha dik BP eğrisi gösterilmiştir. Para arzının artırılması ile LM eğrisi sağa doğru kayarak, ödemeler bilançosu açığı yaratan ancak iç dengeyi sağlayan E2 noktasına ulaşır. Döviz kurunun yükselmesi ile IS ve BP eğrileri sağa doğru kayarak, denge noktasını E3’e taşır. Bu yeni denge noktası ile faiz oranı düşer ve gelir düzeyi yükselir.

1.2.1.2.2. Esnek Döviz Kuru Sisteminde Maliye Politikası

Esnek döviz kuru sisteminde genişletici maliye politikası (kamu harcamalarındaki artış) ulusal gelir ve faiz oranını yükseltir.

Şekil 4’ün (a) paneline göre, yüksek sermaye hareketliliği varsayımında, BP eğrisi LM’den daha yatıktır. Borçlanma ile finanse edilen kamu harcamaları

nedeniyle IS1 eğrisi IS2’ye doğru kayar. Yurt içi denge E2 noktasında oluşur. Ancak bu noktada ödemeler bilançosu fazlası ortaya çıkacağından, ulusal paranın değeri yükselir. Döviz kurundaki düşme, IS ve BP eğrilerini sola doğru kaydırarak, denge noktasının E3’de oluşmasına; faiz oranı ve gelir düzeyinin başlangıç noktasına göre yükselmesine neden olmaktadır. Genişletici maliye politikası, ulusal paranın değerinin yükselmesine (döviz kurunun düşmesine) neden olurken, ulusal geliri ve faiz oranını azaltmaktadır.

Şekil 4: Esnek Döviz Kuru Sisteminde Genişletici Maliye Politikası

Kaynak: Ünsal, s.489; Yıldırım, Karaman ve Taşdemir, s. 254.

Şekil 4’ün (b) panelinde, düşük sermaye hareketliliği varsayımında BP eğrisi LM’den daha diktir. Genişletici maliye politikası nedeniyle yurt içi denge E2 noktasında sağlanır. Ancak bu noktada ödemeler bilançosu açığı ortaya çıkar, ulusal para değer kaybeder ve döviz kuru artar. Bu kayıp, IS ve BP eğrilerini sağa doğru kaydırır ve denge E3 noktasında oluşur. Sonuçta gelir düzeyi ve faiz oranı yükselir.

1.2.1.2.3. Sabit Döviz Kuru Sisteminde Para Politikası

Genişletici para politikası ulusal gelir düzeyi üzerinde pozitif, faiz oranı ve ödemeler bilançosu üzerinde negatif etki yaratmaktadır. Bu nedenle ulusal gelir artışı doğrudan ithal mallarına yönelik talebi artırır. Yurt içi faiz oranının düşmesi ülkeye yönelik sermaye girişini azaltır. Bu durumda ödemeler bilançosu açığı artar. Sabit döviz kuru sisteminde döviz kuru eğrisi daha dik olmaktadır61.

Merkez bankasının açık piyasa işlemleri ile piyasadan senet alarak para arzını genişletmesi LM1 eğrisini LM2’ye doğru kaydırmaktadır. Bu, ekonomiyi daha yüksek gelir ve daha düşük faiz oranını simgeleyen E2 noktasına taşır.

Şekil 5: Sabit Döviz Kuru Sisteminde Genişletici Para Politikası

Kaynak: Ünsal, s.493; Yıldırım, Karaman ve Taşdemir, s. 244; Güran, s.330.

Bunun sonucunda ithalat artar, yabancı sermayenin ülke dışına çıkması ödemeler bilançosu açığına neden olur. Bu açık para stokunu azaltarak, LM eğrisinin tekrar sola doğru kaymasına ve E1 denge noktasına geri dönülmesine neden olmaktadır. Çünkü piyasada döviz arzının döviz talebinden küçük olması durumunda merkez bankası sabit döviz kurunu korumak için, piyasaya ulusal para karşılığı döviz satmaktadır. Dolayısıyla sabit döviz kuru sisteminde para politikası uzun dönemde ulusal geliri etkilememektedir.

1.2.1.2.4. Sabit Döviz Kuru Sisteminde Maliye Politikası

Mali genişleme, LM dik olmamak şartıyla, gelir düzeyi ve faiz oranını yükseltir. Ancak bunun ödemeler bilançosu üzerindeki etkisinin belirlenmesinde LM ve BP eğrilerinin eğimleri önemlidir. Bu eğrilerin yatıklığı faize karşı duyarlılıkla ilgilidir. Eğer yurt içine yönelik sermaye hareketlerinin yurt içi faiz oranına duyarlılığı yüksekse, BP eğrisi; para talebinin faiz oranına duyarlılığı yüksekse LM eğrisi daha yatık olacaktır.

BP’nin daha dik varsayıldığı Şekil 6’nın (a) panelinde, genişletici maliye politikası sonucu, IS1 eğrisi IS2 konumuna ulaşarak, denge noktasını E2’ye taşır. Bu

nokta daha yüksek gelir ve faiz oranını simgelemektedir. Dışa açık ekonomide gelir artışı ithalatı artırarak, cari açığa neden olmaktadır. Bu dengesizlik ülkeye sermaye girişinin düşük olması nedeniyle ödemeler bilançosu açığını artırır. Ödemeler bilançosu açığı para arzını azaltır. Çünkü ödemeler bilançosu açığı nedeniyle artan döviz talebi merkez bankasının sabit döviz kuru düzeyini korumak için, piyasadan ulusal para satın alarak, piyasaya döviz satmasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda ulusal para arzı daralarak, LM eğrisi sola doğru kaydırır ve yeni denge noktası E3’de oluşur. Bu açıdan genişletici maliye politikasının en önemli etkisi yurt içi faiz oranının yükselmesidir.

Şekil 6: Sabit Döviz Kuru Sisteminde Genişletici Maliye Politikası

Kaynak: Ünsal, s.490; Yıldırım, Karaman ve Taşdemir, s. 242; Güran, s.330.

Şekil 6’nın (b) panelinde ise, sermaye hareketliliği daha yüksek varsayılmaktadır. Bu nedenle BP eğrisi daha yatıktır. Başka bir deyişle, para talebinin faiz oranına duyarlılığı düşük, sermaye hareketlerinin yüksektir. Genişletici bir maliye politikası sonucu IS1 eğrisi IS2’ye doğru kayarak, denge noktasını E1’den E2’ye taşır. Bu nokta daha yüksek gelir ve faiz oranını simgelemektedir. Ancak sermaye hareketliliği yüksek olduğundan, cari açık ortaya çıkmasına karşın, net ihracat azalmasından daha büyük miktarda bir sermaye girişi olacağından, ödemeler bilançosu fazlası oluşur. Bunun sonucunda döviz arzı döviz talebini aştığından, döviz kurunun düşmesi beklenir. Ancak uygulanan döviz kuru nedeniyle merkez bankası kurun düşmesini engellemek için piyasadan döviz satın alır, karşılığında piyasaya ulusal para sürer. Piyasada para arzı artışı LM eğrisinin sağa doğru kaymasına (LM2 konumuna yönelir), denge noktasının E3’te gerçekleşmesine neden olmaktadır.

Dolayısıyla mali genişlemenin faiz oranı üzerindeki etkisi, gelir düzeyi üzerindeki etkiden daha düşük gerçekleşir.

1.2.2. Denge Döviz Kurunun Portföy Yaklaşımı ile Analizi ve