Entelektüel Sermaye Skor Kart Modeli

Entelektüel sermaye, bilgiden daha fazlasını içermektedir. Araştırmacıların büyük çoğunluğu, entelektüel sermayeyi işletmenin pazar değeri ile defter değeri arasındaki fark olarak formüle etmektedir. Diğer bir ifadeyle, pazarın, işletmenin öz sermaye değerinin üzerinde ödemeye razı olduğu tutardır. Edvinsonss’un entelektüel sermaye kavramı tanımı yazında yaygın olarak kabul görmektedir. Bu kavram iki bölümden oluşmaktadır: İnsan (beşeri) sermayesi ve yapısal sermaye305.

İnsan sermayesi, çalışanların kafasının içindeki bilgi, beceri ve davranışlardır. İMKB’de işlem gören 30 üretim işletmesinin, 2000 ile 2002 yıllarını kapsayan

303

Kaplan ve Norton, “Mastering …”, s.65.

304

Tetsuzo Tanino, Tamaki Tanaka ve Masahiro Inuiguchi, Multi-Objective Programming and Goal-Programming kitabının içindeki makale olan Jamshed J. Mistry ve B. K. Pathak, “The Effectiveness of the Balanced Scorecard Framework for E-Commerce”, Springer (2003), s.378-380, http://books.google.com/books?id=oXYVBZQDye4C&printsec=frontcover&dq=Multi-

objective+Programming+and+Goal+Programming&hl=tr#PPP1,M1 (21.11.2008).

305

Hennie Daniels ve Henk Noordhuis, “Project Selection Based on Intellectual Capital Scorecards”, Intelligent Systems in Accounting, Finance and Management, Vol. 13, No. 1 (March 2005), s.28.

102

verilerinin kullanıldığı bir araştırmada, insan sermayesi etkinliğinin, işletmenin pazar değeri/defter değeri oranı üzerinde etkisi bulunduğu sonucuna varılmaktadır306.

Yapısal sermaye ise, insan sermayesinden geriye kalan tüm entelektüel sermayeyi ifade etmektedir. Yapısal sermaye, müşteri sermayesi ve kurumsal sermayeden oluşmaktadır. Edvinsonss307 entelektüel sermayeden söz ederken, meyve veren ağaç benzetmesinden yararlanmaktadır. Bir işletmenin uzun süreli yaşaması için, hasat zamanında ağacın ürününün toplanması gerekmektedir; ancak ağacın köklerinin düzenli olarak beslenmesi daha önemlidir. İşletmenin yönetimi ve geliştirilmesi için entelektüel sermaye etkili bir araç olmaktadır. Böylece, sürdürülebilir kârın elde edilmesinde entelektüel sermaye de finansal sermaye kadar önemli bir görev üstlenmektedir.

Entelektüel sermaye skor kartları, Kaplan ve Norton’un308 dengeli skor kartlarına benzemektedir. Aralarındaki fark, değerlendirilen iş sürecinden kaynaklanmaktadır. Dengeli skor kartları, değer zinciri kavramını temel alırken; entelektüel sermaye skor kartları, entelektüel sermaye bileşenlerini temel almaktadır309.

Sveiby’nin310 maddi olmayan varlık monitörü ile Edvisson ve Malone’nin311 Scandia rotacısı olarak bilinen iki entelektüel sermaye skor kartı modeli aşağıda açıklanmaktadır. Bu yöntemler işletmeler tarafından yönetim stratejisinin oluşturulmasına yönelik kullanılmakta olup entelektüel sermaye ölçütünü içeren finansal başarısızlık tahmini çalışmaları312 yazında sınırlıdır.

306

M. Başaran Öztürk ve Kartal Demirgüneş, “Entelektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerindeki Etkisinin Entelektüel Katma Değer Katsayısı Yöntemi ile Tespiti: Hisse Senetleri İMKB’de İşlem Gören Üretim Firmaları Üzerine Ampirik Bir Çalışma”, İMKB Dergisi, C. 10, S. 37 (Aralık 2007), s.78.

307

Daniels ve Noordhuis, a.g.e., s.28.

308

Bkz.: Kaplan ve Norton, “The Balanced Scorecards …”, s.72; Kaplan ve Norton, “Mastering …”, s.65.

309

Daniels ve Noordhuis, a.g.e., s.29.

310

Bkz. www.sveiby.com (22.11.2008).

311

Leif Edvinsonss, “Developing Intellectual Capital at Scandia”, Long Range Planning, Vol. 30, No. 3 (June 1997), s.366.

312

Bu alanda örnek bir çalışma için bkz. Tian-Shyug Lee, “Incorporating Financial Ratios and Intellectual Capital in Bankruptcy Predictions”, working paper, Fu-Jen Catholic University, (2004), s.6.

103

3.6.3.2.1. Sveiby’nin Maddi Olmayan Varlık Monitörü

Sveiby313, entelektüel sermayeyi, parasal ve parasal olmayan sermaye olarak modellemektedir. İnsan kaynakları muhasebesi ve değer yaratılması, parasal olarak ölçülebilen entelektüel sermayeye örnektir314.

İnsan kaynakları muhasebesi, insan sermayesini, maliyetleri, pazar fiyatları ve gelecekteki insan kaynaklarının kazandıracağı yararın bugüne indirgenmesi yöntemlerini birleştirmektedir. Değer yaratılması yöntemi ise, işletmenin güçlü yönlerini hesaplamaktadır. Ancak, parasal entelektüel sermayenin hesaplanmasında tüm değişkenler parasal olarak ifade edildikleri için, bazen tutarsız sonuçlar ile karşılaşılmaktadır. Parasal olmayan entelektüel sermaye modeli, her ölçütü parasal olarak ifade etmediğinden dolayı daha güvenilir sonuçlar vermektedir. Bu model, ölçütleri tutarlı ve anlamlı bir şekilde gruplandırmaktadır315.

3.6.3.2.2. Edvisson ve Malone’nin Scandia Rotacısı

Scandia işletmesi, yasal bilançoda yer almayan ancak yönetim için gereksinim bulunan finansal olan ve olmayan verilerin derlendiği bir sayfalık raporu yıllık raporuna ekleyerek kamuoyu ile paylaşmıştır. Bu raporla finansal olan ve finansal olmayan boyutlar dengelenmektedir316.

Scandia rotacısı olarak adlandırılan bu rapor beş bölümden oluşmaktadır: Finansal, müşteri, süreç, insan, yenileme ve geliştirme. Bu model bir eve benzetilmektedir. Finansal bakış açısı evin çatısıdır. Müşteri ve süreç evin duvarlarıdır. İnsan evin ruhudur. Yenileme ve geliştirme de evin temelidir. Böylece

313

Karl-Erik Sveiby, “Methods for Measuring Intangible Assets”, working paper, Sveiby Knowledge Management, 2001, s.1, http://www.sveiby.com/Portals/0/articles/IntangibleMethods.htm (21.11.2008). Ayrıca bkz. Karl-Erik Sveiby, “A Knowledge-Based Theory of the Firm to Guide in Strategy Formulation”, Journal of Intellectual Capital, Vol. 2, No. 4 (2001), s.344.

314

Daniels ve Noordhuis, a.g.e., s.28.

315

Karl Eric Sveiby, “The Balanced Score Card and Intangible Assets Monitor-A Comparison”,

working paper, Sveiby Knowledge Management, 2001, s.1-3,

http://www.sveiby.com/Portals/0/articles/BSCandIAM.html (01.03.2008).

316

104

yenileme ve geliştirme sürdürülebilirlik açısından önemli bir rol oynamaktadır. Bu model zaman boyutunda da dengeleme sağlamaktadır. Geçmişe ait finansal başarım verileri, günümüze ait insan kaynakları ve süreç verileri ve yarına ait yenilik ve geliştirme verileri dengelenmektedir. Bütün bu boyutlar Scandia rotacısında özetlenmektedir.

Scandia rotacısı ile Kaplan ve Norton317 tarafından hazırlanan dengeli skor kartları arasında bazı benzerlikler bulunmaktadır. Ancak, Scandia rotacısı, planı yenileme ve geliştirme süreci ile işletme dışındaki çevredeki faaliyetleri daha ön plana çıkarmaktadır. Bütün bu farklı alanlar, işletmenin entelektüel sermaye değerine katkıda bulunmaktadır318.