Enflasyonun Mali Tablolar Üzerindeki Etkileri

Yüksek enflasyonlu bir ekonominin para birimini ağırlıkla kullanılan para birimi olarak tercih eden işletmelere ait mali tablolarda yer alacak tüm tutarların raporlama dönemi sonundaki cari değerleri ile ifade edilmesi gerekmektedir (BOBİ FRS 25: Madde 5). TMS 29’da da benzer bir ifade bulunmaktadır. Bu ifadeye göre; yüksek enflasyonlu bir ekonomide tarihi maliyet ya da cari maliyet yaklaşımlarının dikkate alınması sonucu hazırlanacak mali tablolar, raporlama dönemi sonundaki cari değerleri ile gösterilmelidir (TMS 29: Madde 7).

Mali tabloların BOBİ FRS Bölüm 25’e göre düzeltilmesi aşamasında daha önce de belirtildiği gibi, genel bir fiyat endeksi kullanılmalıdır. Kullanılacak bu endeks; ağırlıkla kullanılan para birimi Türk Lirası (TL) olan işletmeler için, TÜİK tarafından Türkiye genelini kapsayacak şekilde hesaplanan Yİ - ÜFE olarak belirlenmiştir. Bu işletmeler dışındaki işletmeler ise, genel satın alma gücüne ait değişiklikleri yansıtacak genel bir fiyat endeksi kullanmalıdır (BOBİ FRS 25:

Madde 6). TMS 29’a göre ise, mali tabloların düzeltilmesi aşamasında genel satın alma gücünde meydana gelen değişiklikleri yansıtma özelliğine sahip genel bir fiyat endeksinin kullanılması gerekmektedir (TMS 29: Madde 37).

Yukarıdaki paragraflarda belirtildiği gibi, her iki standart da mali tablolarda düzeltme yapılma aşamasında genel bir fiyat endeksinin kullanılması gerektiğini belirtmektedir. Ancak, BOBİ FRS Bölüm 25’in işletmeler tarafından kullanılacak endeksi açık bir şekilde ifade etmesine rağmen TMS 29 herhangi bir endeks belirtmemektedir. Enflasyonun mali tablolar üzerindeki etkileri finansal durum tablosu (bilanço) ve kar veya zarar (gelir) tablosu açısından incelenecektir.

2.3.1.Tarihi Maliyet Esasına Göre Hazırlanmış Mali Tablolar 2.3.1.1.Enflasyonun Finansal Durum Tablosu Üzerindeki Etkileri

İşletmelerde mali tablolardan biri olarak düzenlenen finansal durum tablosu, muhasebe bilgi kullanıcılarına işletmenin sahip olduğu varlıkları ve kaynakları hakkında bilgi vermektedir. Bu sebeple, özellikle yüksek enflasyonlu ekonomilerde düzenlenecek finansal durum tablolarının işletmenin mali durumunu daha doğru yansıtabilmesi için enflasyon düzeltmesine tabi tutulması hem işletme hem de çıkar grupları açısından anlamlı olacaktır. BOBİ FRS Bölüm 25 ve TMS 29 kapsamında, işletmenin varlık ve kaynak yapısı, parasal ve parasal olmayan kalem olmak üzere iki grupta incelenmektedir. Yani, işletmenin varlık (aktif) ve kaynakları parasal ve parasal olmayan kalemler olmak üzere ayrıma tabi tutulmaktadır.

• Parasal Kalemler: Raporlama dönemi sonundaki cari değeri ile ifade edildiği için düzeltilmeyen ve işletmenin elinde tuttuğu para ve para olarak alınacak ya da ödenecek kalemlerdir. Parasal varlıklara; işletmenin kasa, banka, alacak senetleri gibi varlıklarını örnek göstermek mümkündür (BOBİ FRS 25: Madde 8; TMS 29: Madde 12). Parasal kaynaklara ise; satıcılar, borçlar gibi kalemler örnek olarak verilebilmektedir (Karapınar ve vd., 2012: 550).

• Parasal Olmayan Kalemler: Raporlama dönemi sonunda cari değerleri ile ifade edilmedikleri için düzeltilmesi gereken kalemlerdir. Hisse senetleri, stoklar ve maddi duran varlıklar parasal olmayan varlıklara örnek olarak gösterilebilir. Ancak, gerçeğe uygun değer ve net kar değeri ile değerlenen parasal olmayan varlıklar düzeltilmezler. Düzeltme işlemi yapıldıktan sonra oluşan tutarlar, parasal olmayan kaleme ait geri kazanılabilir tutardan veya net gerçekleşebilir değerinden yüksekse bu değere indirilmesi gerekmektedir (BOBİ FRS 25: Madde 10-12; TMS 29: Madde 14-19).

Cari değeri dikkate alınmadan hazırlanmış finansal durum tablosu kalemlerinde

58

yapılacak düzeltme işleminde ise, raporlama dönemi sonu itibariyle, genel bir fiyat endeksi kullanılmalıdır (BOBİ FRS 25: Madde 7; TMS 29: Madde 11).

2.3.1.2.Enflasyonun Kar veya Zarar Tablosu Üzerindeki Etkileri

BOBİ FRS Bölüm 25 ve TMS 29, kar veya zarar tablolarına ait tüm kalemlerin raporlama dönemi sonundaki cari değeri ile gösterilmesi gerektiğini belirtmektedir.

Bu nedenle, tabloda yer alan gelir ve gider kalemleri, ilk kayıt altına alındığı tarihler göz önünde bulundurularak genel fiyat endeksinde gerçekleşen değişim doğrultusunda düzeltilmelidir (BOBİ FRS 25: Madde 17; TMS 29: Madde 26). Bu duruma ek olarak BOBİ FRS Bölüm 25’te, dönem içerisinde enflasyonun düzenli bir şekilde artması ve bu artışın gelir ve gider kalemlerinde yaklaşık olarak eşit olması durumunda ortalama bir fiyat endeksi uygulanabileceği belirtilmektedir (BOBİ FRS 25: Madde 17).

a) Gelir Unsurları Üzerindeki Etkileri: İşletmenin esas faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarında meydana gelen tutar değişikliklerinin doğru olarak analiz edilebilmesi için enflasyon düzeltmesinin yapılması gerekmektedir.

Aksi takdirde yüksek enflasyonlu dönemlerde paranın satın alma gücünde düşme meydana gelmesinden dolayı satışların sürekli arttığı algısı oluşacaktır.

Bu nedenle, satışlar enflasyondan arındırılmalı ve gerçek artışlar sayesinde bilgi kullanıcılarına doğru bilgiler verilmelidir (Karapınar ve vd., 2012: 554).

b) Gider Unsurları Üzerindeki Etkileri: İşletmenin temel mali tablolarından biri olan kar veya zarar tablosunda yer alan gider kalemleri de enflasyondan etkilenmektedir. Bu sebeple, giderlerin de enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekmektedir. Aksi takdirde, bazı giderler kar veya zarar tablosunda enflasyonist dönemlerde olduğundan az gözükmekte ve işletmelerin daha karlı olduğu yorumlarına sebep olmaktadır (Karapınar ve vd., 2012: 554).

2.3.1.3. Net Kardaki Kazanç veya Kayıp

Enflasyonist dönemlerde, işletmelerin varlık ve kaynaklarının belirli bir fiyat düzeyine bağlı olup olmaması durumuna göre, parasal borçlarını aşan miktarda parasal varlık bulundurması sözkonusu ise bu işletmeler, satın alma güçlerini kaybetmektedir. Ancak, işletmelerin parasal varlıklarını aşan miktarda parasal

borcunun olması durumunda ise, işletmelerin satın alma gücü artmaktadır (BOBİ FRS 25: Madde 18; TMS 29: Madde 27).

Elde edilen kazanç veya kaybın hesaplanmasında, parasal aktif ve parasal borçların dönem içi ağırlıklı ortalama fark ile genel fiyat endeksindeki değişim sonucunun çarpılması gerekmektedir (TMS 29: Madde 27). Çarpma işlemi sonucunda elde edilen net kardaki kazanç ya da kayıp, işletmenin kar ya da zararına eklenmektedir (BOBİ FRS 25: Madde 18; TMS 29: Madde 28).

2.3.2.Cari Maliyet Esasına Göre Hazırlanmış Mali Tablolar

Cari maliyet esası doğrultusunda düzenlenen mali tablolar ve tarihi maliyet esasına göre düzenlenen mali tablolar arasında çok büyük farklılıklar olmamakla birlikte dikkat edilmesi gereken noktalar aşağıda belirtilmiştir.

2.3.2.2. Enflasyonun Finansal Durum Tablosu (Bilanço) Üzerindeki Etkileri Bir önceki kısımda açıklanan tarihi maliyet esasına göre düzenlenen finansal durum tablosu ile cari maliyet esasına göre düzenlenen finansal durum tablosu arasındaki farklılık; cari maliyet esasına göre değerlenmiş olan kalemler, içerisinde bulunulan raporlama dönemi sonundaki cari ölçüm birimine göre ifade edildiğinden dolayı düzeltilmeye tabi tutulmamaktadır (TMS 29: Madde 29).

2.3.2.3.Enflasyonun Kapsamlı Gelir Tablosu Üzerindeki Etkileri

Cari maliyet esasına göre hazırlanan kapsamlı gelir tabloları düzeltme öncesinde ilgili işlem veya olayların gerçekleşme tarihlerinde oluşan cari maliyetlere sahip olmalarından dolayı tabloda yer alan tüm tutarlar, genel bir fiyat endeksi kullanılarak raporlama dönemi sonunda oluşan cari ölçüm birimine göre düzeltilmelidir (TMS 29: Madde 30).