Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) temel amacı, fiyat istikrarını sağlamaktır. TCMB fiyat istikrarını sağlamak amacıyla 2006 yılından itibaren uyguladığı enflasyon hedeflemesi rejimini,
4.680 2.717 120 536 187 1.283 8.222 8.096 4.259 6.259 2.275 3.085 1.358 3.018 12.484 6.341
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000
30
2010 yılının sonlarından itibaren aşamalı olarak fiyat istikrarından ödün vermeden finansal istikrarı da kapsayacak şekilde yeniden düzenlemiştir.
Ekonomik istikrarın ciddi şekilde yitirildiği 1990’lı yıllarda, kısa vadeli faiz oranları yüksek seviyelere ulaşmış, Türk Lirası’nda yaşanan değer kaybı ve seçim dönemlerinde artan kamu harcamaları yurtiçi talebi canlı tutarak enflasyon oranını ciddi seviyelerde artırmıştır. Bu dönemde yurtiçi tasarruflar giderek azalmış, yurtiçi talep artmış ve ekonomideki kaynak açığı büyük oranda dış borçlanma yoluyla karşılanmıştır. Ayrıca, fiyat ve ücret ayarlamalarında geçmiş yılların enflasyon oranlarının baz alınması, enflasyonun düşürülmesi önündeki yapısal engeller olarak kalmıştır. 1994 ekonomik krizi döneminde döviz kurlarında meydana gelen hızlı yükseliş, maliyetleri olumsuz etkilemiş ve kamu kesimi fiyat ayarlamaları gecikmeli olarak uygulanmış, sonuç olarak da enflasyon çift hanelere yükselmiştir.
2001 ekonomik krizinden sonra uygulanmaya başlanan enflasyon hedeflemesi rejimi ile hedefler önceden belirlenmiş ve kamuoyuna duyurulmuştur. Bilindiği üzere, enflasyon hedeflemesi rejiminin uzun vadeli bir avantajı, kamuoyunun ilgisini kısa vadeli müdahaleci politikalardan uzaklaştırıp düşük ve istikrarlı enflasyon gibi makroekonomik büyümeyi destekleyen bir politika amacına yaklaş-tırmasıdır. Aynı zamanda enflasyon hedeflemesi, sadece para politikasının değil, maliye politikalarının da hesap verilebilirliğini ve disiplinini artırmaktadır. Merkez Bankası belirli bir süre sonunda belirlenen hedefe ulaşılacağını taahhüt ederek, tüm para politikası araçlarını yine bu belirlenen enflasyon hedefine ulaşmak için kullanmıştır. Bu uygulama altında Merkez Bankası’nın kullanmış olduğu temel politika aracı kısa vadeli faiz oranlarıdır. Merkez Bankası’nın enflasyon ve diğer ekonomik büyüklüklere ilişkin öngörüleri, gelecekteki enflasyonist baskılara karşı önceden uyarı niteliği taşımış ve faiz kararlarının alınması aşamasında Merkez Bankası’na yol göstermiştir.
TCMB “2014 Yılı Para ve Kur Politikası” metninde belirtildiği üzere, 2014 yılı için enflasyon hedefini, Hükümet ile varılan mutabakata paralel olarak % 5 olarak belirlemiştir. TCMB, enflasyonu hedefle uyumlu seviyelerde tutmak için, 2014 yılında da hesap verme yükümlülüğünün bir unsuru olan belirsizlik aralığını, her iki yönde 2 yüzdelik puan olarak korumuştur. Yıl içinde üçer aylık dönem sonları itibarıyla, enflasyonun yıl sonu hedefinden 2 yüzdelik puandan fazla sapması durumunda, sapmaya yol açan nedenler ile hedefe ulaşılması için alınan ve alınması gereken önlemlerin
“Enflasyon Raporu” aracılığıyla kamuoyuna açıklanacağı, gerçekleşen enflasyonun yıl sonunda belirsizlik aralığının dışında kalması (% 3 ile % 7 aralığının dışında olması) durumunda ise Hükümete açık mektup yazılacağı yönündeki politika 2014 yılında da değişmemiştir.
2013 yılı Temmuz ayından sonra genel olarak gerileme eğilimde olan enflasyon, Kasım ayından sonra yükselişe geçmiş ve bu yükseliş 2014 yılı Mayıs ayına kadar 6 ay devam etmiştir. 2014 yılı Ocak ayında % 7,75 olan yıllık enflasyon, olumsuz iklim koşulları nedeniyle gıda fiyatlarındaki artış, Türk Lirasında yaşanan değer kaybı ve vergi ayarlamalarının etkisiyle Mayıs ayında % 9,66 düzeyinde gerçekleşerek son 25 ayın en yüksek seviyesine çıkmıştır. Haziran ayında olumlu baz etkisi ve Türk Lirasının değer kazanmaya başlamasıyla % 9,16’ya gerilemiştir. Temmuz ayında yukarı yönlü seyir izleyen TÜFE Ağustos ayında da bu eğilimini sürdürmüştür. Nisan ayından itibaren % 9,00 seviyesinin
31
üzerinde seyreden enflasyon Eylül ayında % 8,86 seviyesine inmiştir. Kasım ayında baz etkisiyle % 9,15 seviyesine yükselen enflasyon, mevsimsel ürün fiyatlarının yanı sıra enerji fiyatlarındaki gelişmelerin de etkisiyle Aralık ayında % 8,17 ile son on ayın en düşük seviyesine gerilemiştir.
GRAFİK 18. Enflasyon Hedefleri ve Gerçekleşme Oranları (%)
Kaynak: TCMB
2014 yılı sonunda enflasyon % 5’lik hedefin 3,17 puan üzerinde kalarak % 8,17 düzeyinde gerçekleşmiş ve belirsizlik aralığını 1,17 puan aşmıştır. Bu düzey aynı zamanda önceki yıl enflasyon oranının 0,77 puan üzerindedir.
4.2. PARA POLİTİKASI
Temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ayrıca finansal sistemde istikrarı sağlayıcı tedbirleri almakla da görevlendirilmiştir. TCMB buradan hareketle küresel dengesizliklerden kaynaklanan makro finansal riskleri kontrol altında tutabilmek için 2010 yılı sonlarından itibaren enflasyon hedeflemesi rejimini geliştirerek yeni bir para politikası stratejisini uygulamaya koymuştur. Yeni para politikası çerçevesinde TCMB temel amaç olarak fiyat istikrarını sağlamayı sürdürürken, koşulların elverdiği ölçüde makro finansal istikrarı da gözetmeye başlamıştır.
Para politikası amaçlarında meydana gelen çeşitlilik, araç çeşitliliğini zorunlu hale getirmiştir. Bu ihtiyaçtan hareketle politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının yanı sıra Banka bünyesindeki bankalar arası para piyasası ve Borsa İstanbul bünyesindeki repo-ters repo pazarında uygulanmakta olan gecelik borç alma ve borç verme faizleri arasında oluşan faiz koridorunun ve zorunlu karşılıkların birlikte kullanıldığı bir politika bileşimine geçilmiştir.
TCMB, 2014 yılı para politikası çerçevesinde enflasyonu hedefle uyumlu seviyelerde tutmaya ve finansal istikrarı gözetmeye devam edeceğine yönelik açıklama yapılmıştır. Bu doğrultuda TCMB’nin sermaye akımlarının yurt içi ekonomi üzerinde oluşturduğu oynaklığın sınırlanmasına yönelik
35
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Hedeflenen Gerçekleşen
32
politikalara ve bu amaçlar doğrultusunda geleneksel araçların yanı sıra yeni politika çerçevesinde geliştirilen araçları da kullanmaya devam edeceği ifade edilmiştir. Ayrıca krediler ve döviz kuru kanallarının daha etkin çalışması için destekleyici bir araç olarak iletişim kanalının da devreye konulacağı belirtilmiştir.
2013 yılının Mayıs ayından itibaren ABD Merkez Bankası’nın, parasal genişlemeyle piyasaya verilen likiditeyi azaltabileceğine ilişkin açıklamaları küresel ekonomideki belirsizlikleri artırmış ve gelişmekte olan ülkelerin çoğu gibi ülkemizde de sermaye akımlarında dalgalanmalar olmuştur. Türk Lirasında belirgin bir değer kaybı yaşanırken, risk primi önemli oranda artmış ve faiz oranları yükselmiştir. TCMB bu dönemden itibaren küresel belirsizliklerin oluşturduğu makro finansal riskleri dikkate alarak parasal sıkılaştırmaya gitmiştir. Ayrıca döviz kurlarındaki oynaklığı dengelemek için piyasaya döviz satım ihaleleri yoluyla likidite sağlamaya devam etmiş, yılsonuna kadar para politikasındaki temkinli duruşunu korumuştur. Bununla birlikte 2013 yılı sonu ve 2014 yılı başında yurt içi ve yurt dışı belirsizliklere bağlı olarak Türk Lirasında önemli değer kayıpları ve piyasa faiz oranlarında sert yükselişler gerçekleşmiştir.
Bu gelişmeler karşısında 2014 yılı Ocak ayında Para Politikası Kurulunun aylık olağan toplantısında faiz oranlarında bir değişikliğe gidilmemiş olmakla birlikte, enflasyon görünümünü orta vadedeki hedeflerle uyumlu hale getirmek amacıyla likidite duruşunun sıkılaştırılması gerektiği belirtilmiştir. Bu doğrultuda parasal sıkılaştırma uygulanması gerekli görülen günlerde bankalar arası piyasadaki faizlerin % 7,75 yerine % 9,00 civarında oluşmasının sağlanması kararlaştırılmıştır.
TABLO 10. TCMB Faiz Kararları (2014) Para Politikası
21 Ocak 2014 Değişiklik yapılmadı
3,50 7,75 4,50
28 Ocak 2014 5,5 puan yükseldi 8,00 12,00 10,00 18 Şubat 2014 Değişiklik
yapılmadı
8,00 12,00 10,00
18 Mart 2014 Değişiklik yapılmadı
8,00 12,00 10,00
24 Nisan 2014 Değişiklik yapılmadı
8,00 12,00 10,00
22 Mayıs 2014 0,50 puan indirildi 8,00 12,00 9,50 24 Haziran 2014 0,75 puan indirildi 8,00 12,00 8,75 17 Temmuz 2014 0,50 puan indirildi 7,50 12,00 8,25 27 Ağustos 2014 Değişiklik
yapılmadı
7,50 11,25 8,25
25 Eylül 2014 Değişiklik yapılmadı
7,50 11,25 8,25
33