EMEKLİLİK HAKKI

Devlete hizmetini tamamlamış ve yaş sınırına gelen memurlar kendi istekleri üzerine, malulen veya yönetimin isteği üzerine emekliliğe ayrılma hakkına sahiptirler. Devlet emekliye ayrılan bu memurlara emekli aylığı adı altında bir ücret ve emekli ikramiyesi ödemek zorundadır. Emekli aylığı memurun hizmetle çalıştığı süre boyunca aylığından kesilen kesintilerle finanse edilen bir ücrettir. Kısacası emeklilik hakkı, devlet memurlarına yasanın belirlediği sürede hizmet görmenin sonucunda, temin edilen bir haktır.¹⁴³

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde ahalinin sosyal savunmasını geliştirmek amacıyla yapılan reformlarda sosyal-ekonomik siyasetin öncül istikameti vatandaşların emeklilik rejiminin yeniden düzenlenmesine yöneltilmiştir. Bu yeniden düzenleme çalışmalarında emeklilik rejimi için aşağıdaki temel ilkeler benimsenmiştir¹⁴⁴.

-Zorunlu sosyal sigorta aidatının bütün işveren ve çalışanlar tarafından ödenilmesi;

-Vatandaşların asgari yaşam düzeyini ödeyen emekli aylığının belirlenmesi;

-Vatandaşların Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’nda belirtilen sosyal güvence haklarının yerine getirilmesi;

-Sosyal güvence hakkının korunması ile ilgili yapılan idari işlemlerde açıklığın temin olunması için kamu denetiminin yapılması;

143 Nuri Tortop, Personel Yönetimi, a.g.e., s.156

144 Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Pensiya İslahatları (Emeklilik Reformu) Konsepsiyası, Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Yayını, Bakü 2001, s. 2; Bu Konsepsiya Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın 17 Temmuz 2001 tarihli 767 Nolu Kararı ile onaylanmıştır.

-Kuruluş ve mülkiyet biçimine bakılmaksızın tüm emeklilik kuruluşlarının faaliyeti için eşit şartların oluşturulması;

-Zorunlu sosyal sigorta aidatları üzere işverenler ve işçiler tarafından ödenen tarife orantılı olmalıdır;

-Emekli aylığı sigortanın devamlılığına ve sigorta aidatının miktarına bağlı olarak belirlenmelidir;

Azerbaycan’da emeklilik rejimi üç tür emekli aylığının ödenmesi sistemini benimsemiştir. Bunlardan birincisi tüm devlet kurumlarında çalışanlar için belirlenen, zorunlu devlet sosyal sigorta aidatı ödenmesine bağlı olan emeklilik, ikincisi yaşlı, sakat ve aile reisini kaybedenlerin sosyal güvence haklarının korunması amacıyla devlet tarafından belirlenen emeklilik, üçüncüsü ise özel sektör çalışanları için öngörülen emekliliktir¹⁴⁵.

Azerbaycan Cumhuriyetinde emeklilik rejimini düzenleyen temel yasalar

“Devlet Gullugçularının Pensiya Teminatı (Devlet Memurlarının Emeklilik Güvencesi) Hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu, “Hizmet Karşılığı Emeklilik Hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu, “Vatandaşların Pensiya Teminatı (Emeklilik Güvencesi) Hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunudur. “Vatandaşların Pensiya Teminatı Hakkında” Kanunun 2.

maddesine göre 2 tür emeklilik mevcuttur. Bunlardan biri “hizmet karşılığı emeklilik” diğeri ise “sosyal” emekliliktir¹⁴⁶. Hizmet karşılığı o şahıslar emekli maaşı almaya hak kazanıyor ki, onlar her hangi bir devlet kurumunda çalışmış olsunlar ve “Devlet Sosyal Müdafie Fondu (Devlet Sosyal Savunma Fonu)”na sigorta ödesinler. Bu gün Azerbaycan’da devlet memurları dışında

145a.k., s.3-4

146 Vatandaşların Pensiya Teminatı (Emeklilik Güvencesi) Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu, Kanun Matbaası Yayınları, Bakü 2005, s.2

tüm çalışanların emeklilik rejimi “Vatandaşların Pensiya Teminatı Hakkında”

kanunla düzenlenmektedir. Azerbaycan’da emekliye ayrıma yaş sınırı erkekler için 62, bayanlar için ise 57 olarak tespit edilmiştir. Aynı zamanda Azerbaycan’da emekli olmak için memurlar dışında diğer kamu görevlileri için zorunlu en az hizmet süresi erkekler için 25 bayanlar için 20 yıldır. “Sosyal”

emeklilik rejiminden ise sakatlar ve savaş gazileri yararlanmaktadır.

“Devlet Gullugçularının Pensiya Teminatı Hakkında” kanunun 2.

maddesinin 1. fıkrasına göre idari ve yardımcı görevlerde bulunan yani devlet memuru kimliğini taşıyan şahısların yasalara uygun, şartların oluşumunda istek üzerine, yaş sınırına gelince, malulen ve yönetimin isteği üzerine emekliye ayrılmaları söz konusudur¹⁴⁷. Aynı zamanda kanunun 2.

maddesinin 2. fıkrasına göre bu kanunun hükümleri devlet memuru statüsü taşımayan Azerbaycan Cumhuriyeti Başbakanı ve yardımcılarına, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Başbakanı ve yardımcılarına, devlet memuru sayılmayan merkezi yürütme kurumları başkanları ve valilere de uygulanmaktadır.

Kanunun 5. ve 6. maddelerine göre emekli aylığı alması için memur en az beş yıl devlete çalışmalıdır. Devlet memuruna 5 yıl çalıştığı taktirde ücretinin

%45-i, 5 yıldan -10 yıla kadar her yıl için %2 oranında artışla (örneğin, 6 yıl çalışan devlet memuru ücretinin %47 oranında), 10 yıldan -15 yıla kadar ücretinin %70-ı oranında, 15 yıldan yukarı ise ücretinin %80-ni oranında emekli aylığı bağlanır. Aynı zamanda kanunun 7. maddesine göre, emekli olmak isteyen memurun isteği doğrultusunda emekli aylığının hesaplanması için, başvuru tarihinden önceki 24 ayın veya ardışık devlet memurluğunda

147 Devlet Gullugçularının Pensiya Teminatı (Devlet Memurlarının Emeklilik Güvencesi) Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu, Kanun Matbaası Yayınları, Bakü 2006, s.2-3

çalıştığı dilediği 60 ayın ücreti baz olarak alınabilir. Emekliye ayrılmış memurun çalıştığı görevdeki maaşının miktarı değişirse emekli aylığı da bu miktara göre yeniden hesaplanır¹⁴⁸. Emekli memur öldükten sonra onun emekli aylığının mahkeme kararıyla belirlenen faizi onun eşine, 22 yaşı dolmamış kızı veya oğluna, veya annesine (babasına) ödenir¹⁴⁹

Yukarıda belirttiğimiz gibi Azerbaycan’da devlet memuru statüsünde aralıksız 5 yıl çalışan şahıs (daha sonra başka görevlerde çalışsa bile) devlet memurluğu şartları ile emekli olmak hakkına sahiptir. Devlet memuru olarak göreve başlayan şahıs, devlet memurluğunda 5 yıl aralıksız çalışma sürecini tamamlamadan emeklilik yaşının dolmasına veya sakatlığına göre kendi rızası ile görevden ayrılmak isterse o zaman bu şahısa çalıştığı görevdeki ücretinin %15-i oranında yaşam boyu müavinet (yardım) bağlanır¹⁵⁰.

Burada bir hususu daha belirtmemiz gerekir ki Azerbaycan’da emekli olan şahıslara emeklilik maaşı verilmesine rağmen emeklilik ikramiyesi verilmemektedir.Yani bu konuda yasal düzenleme mevcut değildir. Ama yeni yasal düzenlemeğe göre devlet memurları için emekli olduğu zaman 6 aylık ücreti oranında (ortalama 3000 dolar) bir ikramiye verilmesi öngörülmüştür.

Bu ise dünyadaki mevcut emeklilik ikramiyeleri yanında oldukça düşük gözükmektedir.

148Devlet Gullugçularının Pensiyasının Yeniden Hesaplanması Gaydaları Hakkında (Devlet Memurlarının Emeklilik Aylığının Yeniden Hesaplanması Kuralları Hakkında) Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın Fermanı, 7 Şubat , Bakü; 2005, Ek II, Madde 1

149 Devlet Gulluğu Hakkında Kanun , a.g.e., m. 23.

150 Pensiya Yaşına Çatmasına veya Elilliye Göre Könüllü İşden Çıxmış ve Devlet Gulluğunda Hidmet İllerinin Minimum Heddine Malik Olmayan Devlet Gullugçularına Teyin Edilen Ömürlük Müavinetin Miktarı Hakkında (Emeklilik Yaşının Dolması ve ya Sakatlığı Halinde Görevden Ayrılmış ve Devlet Memurluğunda Zorunlu Çalışma Sürecini Tamamlamayan Devlet Memurlarına Yaşamboyu Yardımın Miktarı Hakkında) Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın Fermanı, 22 Ekim, No: 936, Bakü, 2003, Madde 1.