Bugüne kadar yapılan çalışmalarda eleştirel düşünmeyi ölçmek için çeşitli testler, gözlem tekniği, bireysel görüşmeler ve bu tekniklerin birleşimleri kullanılmıştır (Akar Vural ve Kutlu, 2004). Kazancı (1979) eleştirel düşünmenin ölçülmesi ile ilgili ilk çalışmanın Burton tarafından 1939 yılında matematik öğretiminde yapıldığını, Fen öğretiminde eleştirel düşünme becerilerini ölçmeye yönelik ilk çalışmanın ise 1952 yılında Burmester tarafından yapıldığını ifade etmiştir.
1.10.1. Watson Glasser Eleştirel Akıl Yürütme Gücü Testi (Watson-Glasser Critical Thinking Apprasial-1980) : Ortaöğretim 1. sınıf
öğrencileri ve üzeri için uygun olan bu ölçek, Watson ve Glaser tarafından geliştirilmiştir. Test, soru örnekleri ve ek bilgiler de içererek kullanıcıya yardımcı olmayı amaçlamaktadır (Akar Vural ve Kutlu, 2004). İçeriğini, eleştirel düşünmede yer alan birtakım becerilerin uygulanmasını gerektiren bir grup test oluşturmaktadır. Çıkrıkçı (1993) tarafından Watson Glaser Eleştirel Akıl Yürütme Gücü Testi adı altında Türkçe’ ye çevrilmiştir. Ölçeğin 1964 ve 1994 yılları arasında yayınlanmış altı formu bulunmaktadır. (Form YM, 1964, Form ZM, 1964, Form AM, Form A, Form B, 1980 ve
Form S, 1994; Akar Vural ve Kutlu, 2004). 1994’ de geliştirilen Form S lise ve kolej öğrencilerinde kullanılmak üzere tasarlanmış iki paralel form şeklindedir ve beş alt testte toplam 80 çoktan seçmeli soruyu içermektedir. Bu formu oluşturan alt testler; Çıkarsama (Inference), Varsayımların Farkına Varma (Recognition of Assumptions), Tümdengelim (Deduction), Yorumlama (Interpretation), Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi (Evaluation of Arguments) olarak adlandırılmıştır (Kürüm, 2002; Akar Vural ve Kutlu, 2004; Demir, 2006).
1.10.2. Ennis-Weir Eleştirel Düşünme Yazılı Testi (Ennis-Weir Critical Thinking Essay Test–1985): Ortaöğretim ve yüksek öğretim düzeyi
için tasarlanmıştır. Bu testte öğrencilere bir gazetenin editörüne yazılmış hayali bir mektup verilir. Bu mektupla kentin caddelerine gece park etmenin engellenmesi tartışılır. Test özellikle belli bir programın etkisini sınamak için, öntest-sontest olarak desenlenmiş araştırmalar için uygun bir ölçme aracı olarak tasarlanmıştır. Bu test ile, bir noktayı yakalamak, sebepleri ve varsayımları görmek, yanıtlamak ya da yersiz, dolambaçlı, kaçamaklı konuşmaktan kaçınmak, genellemeleri tersine çevirme ve ikna etmek için duygusal dil kullanma gibi eleştirel düşünme yetenekleri listelenir (Akar Vural ve Kutlu, 2004; Demir, 2006).
1.10.3. Cornell Eleştirel Düşünme Testi, Düzey X ve Düzey Z (Cornell Critical Thinking Test, Level X and Level Z–1985): Robert Ennis
ve Jason Millman tarafından geliştirilen testin X Düzeyi temel eğitim 4. sınıftan üniversiteye kadar kullanılabilir nitelikte, Z Düzeyi ise ortaöğretim düzeyinden itibaren kullanılmaya elverişlidir. Testin bu sürümü üniversite öğrencileri hatta yetişkinler için de uygundur. Testin her iki düzeyi, tümevarım yoluyla çıkarımlar yapma, kaynakların ve gözlemin güvenirliği, tümdengelimle sonuç çıkarma, varsayımların teşhisi, anlamlandırma, tanımlama, belirtilmemiş sebepler diye adlandırılan faktörlerden oluşmaktadır (Demir, 2006).
1.10.4. New Jersey Akıl Yürütme Becerileri Testi (New Jersey Test of Reasoning Skills–1983), Virginia Shipman tarafından geliştirilmiştir.
Temel eğitim 5. sınıf düzeyinden üniversite düzeyine kadar kullanılabilme özelliğine sahiptir. Testi oluşturan 50 çoktan seçmeli maddenin yarıya yakını “çıkarım” becerilerini ölçmeye yöneliktir (Akar Vural ve Kutlu, 2004; Demir, 2006).
1.10.5. Eleştirel Düşünme Testi-1 (A Test of Critical Thinking-1) :
Ortaokul düzeyindeki öğrenciler için, M.T. Macey ve H.B. Wood tarafından hazırlanmıştır. 1. Araştırma, 2. İlgi, 3. İlişkiler, 4. Açık düşünme, 5. Doğruluk gibi boyutları bulunmaktadır. Uygulanması ve puanlanması kolay olmakla birlikte, psikometri uzmanlarına göre normları az ve yetersizdir (Kazancı,1989; Zayif, 2008).
1.10.6. Eleştirel Düşünme Testi-2 (A Test of Critical Thinking-2):
Amerikan Eğitim Konseyi tarafından 1952’de hazırlanmış ve beş alt bölümden oluşmaktadır: 1. Problemi tanıma, 2. Bilgi ayıklama ve seçimi, 3. Sayıltıları tanıma ve sayıltıları bulma, 4. Denence kurma ve test etme, 5. Çıkarsamalarda bulunma ve yargılama boyutlarını içermektedir (Kazancı,1989; Zayif, 2008).
1.10.7. California Eleştirel Düşünme Eğilimleri Envanteri (The California Critical Thinking Disposition Inventory-CCTDI) : 1998
yılında Facione, Facione ve Giancarlo tarafından eleştirel düşünme eğilimlerini belirlemek amacıyla geliştirilen ölçeğin orijinal biçimi 75 maddeden ve 7 alt boyuttan oluşmaktadır. Bunlar: 1. Doğruyu arama 2. Analitiklik 3. Açık fikirlilik 4. Sistematiklik 5. Kendine Güven 6.Meraklılık 7. Olgunluk alt ölçekleridir. (Kökdemir, 2003; Zayif, 2008). Eleştirel düşünme eğilimlerini ölçmeyi hedefleyen bu ölçeğe ait alt ölçekler kuramsal olarak belirlenmiş ve psikometrik olarak da test edilmiştir. Testte “kesinlikle katılıyorum” dan “kesinlikle katılmıyorum” a kadar altılı Likert dereceleme ölçeği kullanılmıştır.
1.10.8. California Eleştirel Düşünme Becerileri Testi (California Critical Thinking Skills Test): Facione (1990) tarafından geliştirilen test,
Delphi Paneli’ nin ortaya koyduğu eleştirel düşünmenin kavramsal tanımını kullanmaktadır. 34 çoktan seçmeli maddeden oluşan test, üniversite öğrencileri, lisansüstü öğrencileri ve yetişkin profesyonellere yöneliktir. Test analiz, değerlendirme, çıkarım, tümevarım yoluyla muhakeme ve tümdengelim yoluyla muhakeme olmak üzere beş alt bölümden oluşmaktadır (Akt: Demir, 2006).
İlgili araştırmalara ve hazırlanan ölçme araçlarına bakıldığında çalışmaların büyük bir bir çoğunluğunu ilköğretim-ortaöğretim aralığındaki bireylere yönelik olduğu ve her hangi bir alana yönelik hazırlanmış eleştirel düşünme becerilerini ölçebilen bir ölçme aracının bulunmadığı görülmektedir.
Ülkemizde yapılan çalışmalarda eleştirel düşünme eğilimleri “California Eleştirel Düşünme Eğilimleri Envanteri” ile ölçülürken, eleştirel düşünme becerileri için farklı uyarlamalar ile “Watson Glasser Eleştirel Akıl Yürütme Gücü Testi” kullanılmıştır (Çıkrıkçı, 1993; Akınoğlu, 2001; Kökdemir, 2003; Akar Vural ve Kutlu, 2004).
Paul (1984) eleştirel düşünme becerilerinin tespit edilebilmesi için hazırlanmış tek başına bir bütün olabilecek bir ölçeğin mümkün olmadığını belirtmektedir. Özellikle belli bir disipline ait eleştirel düşünme becerini ölçebilecek yükseköğretim düzeyinde, her kültüre ve yapıya uygun bir ölçme aracı bulmak mümkün değildir. İlgili alanın kendine özgü yapısına ve formatına uygun olarak Paul ve Elder (2005) tarafından belirlenen eleştirel düşünme standartlarının sağlanabilirliği ölçüsünde farklı ölçme araçları ortaya koymak, eleştirel düşünme becerilerine sahip bireylerin doğasını ortaya çıkarabilmek açısından en uygun yol olarak düşünülmüştür.