Ekoturizm

Ekoturizm, doğayı gözlemlemek ve deneyimle öğrenmek için boş zaman seyahatleri üzerine kurulmuştur. Lindberg ve Hawkins’ e göre(1993), ekoturizm terimini, doğa turizminin bir versiyonu olarak görmektedirler. Benzer şekilde Eagles(1992), ekoturizmi, bozulmamış doğal çevre içerisindeki doğaya yönelik, belirli bir seyahat hedefi ve tecrübesi olan insanlar tarafından oluşturulan bir dal

olarak nitelemiştir. Higgins(1996) ekoturizmi, doğa destekli ve sürdürülebilir turizm olarak görmektedir (Sung, 2000: 37; Björk, 2000: 191; Beyhan ve Ünügür, 2005: 80; Akşit, 2007: 444).

Genelde ekoturizmin, doğa ile ilişkisi yoğun bir şekilde vurgulanmaktadır. Bu sav, ekoturizm doğa turizminden ayırmada önemli bir katkı sağlamaktadır. Ekoturizmle ilgili olarak savunulan diğer bir düşünce ise, ekoturizmin, turizm kapsamında yer alan doğanın sosyal yapısını anlamak olduğu yönündedir. Başka bir değişle, ekoturizm, sosyal açıdan sorumlu ve çevresel olarak koruyucu bir turizm türüdür. Benzer şekilde, Western(1993) eko turizmi, çevresel, ekonomik ve sosyal uğraşılardan ortaya çıkan faydaların bileşimi olarak görmektedir. Ekoturizmi, sürdürülebilir gelişim hareketi olarak kabul edenler, daha çok doğa korunumu üzerinde durmaktadırlar ve bu açıdan turizm, doğa korunumu ve sürdürülebilir arz değerlerinin artırılmasında rol almaktadır (Tompa, 1996: 17; Beyhan ve Ünügür, 2005: 80; Mansuroğlu, 2006: 36; Akşit, 2007: 445; Björk, 2000: 191; Ayala, 1996: 55).

Bu sebeple, Berry ve Ladkin(1997), Burkley(1996), Hunter(1995) gibi yazarların, sürdürülebilir gelişme ile ilgili tartıştıkları odak noktası; turistlerin harcamalarını, doğanın korunmasına aktarmanın yollarıdır. Ayrıca, özel ilgi turizminin çeşitliliği dikkate alındığında ise, hangi tip katılımcılar için ekoturizm gelişiminin sağlanması gerektiği de araştırılmalıdır (Sung, 2000: 37; Björk, 2000: 197; Akşit, 2007: 447).

Bu sorunların çözümü için, ekoturizmin öğelerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Ekoturizm çerçevesinde değerlendirilen unsurları dört gruba ayırabiliriz (Sung, 2000: 37; Brief, 1997: 9):

• Seyahat eden konuklar • Turizm organizasyonları • Ev sahibi topluluklar • Doğal çevre

Başka bir değişle, ekoturizm, doğaya duyulan güçlü bağlılığı ve sosyal sorumluluk hissini birleştirir. Western’in bahsettiği gibi, ekoturizm, doğaya yönelik bir açlık yaratma ve bunun tatmini, koruma ve gelişimi konusunda, turizmin potansiyelinin kullanılmasını içerir. Ayrıca, turizmin, ekoloji, kültür ve estetik üzerindeki negatif etkisini önlemek için de söz konusu olan bir kavramdır. Böyle bir soysal bakış açısı, Ekoturizm Toplumunun ekoturizm tanımında önemli bir rol oynamaktadır. Bu tanıma göre ekoturizm ‘doğayı koruyan, yerel halkın refah düzeyine katkıda bulunan, doğal alanlara yapılan sorumlu bir seyahattir’(Western, 1993: 8; Björk, 2000: 191). Benzer olarak Tisdell’in (1995) tanımında ise, ekoturizm, ‘doğal çevre üzerindeki etkisi ile ilgilenen herhangi bir turizm türü’ olarak görülmektedir (Sung, 2000: 38; Björk, 2000: 189; Beyhan ve Ünügür, 2005: 80; Mansuroğlu, 2006: 36; Akşit, 2007: 444; Ayala, 1996: 55).

Ekoturizm Topluluğunun yaptığı tanımında, çevrenin kültürel ve doğal tarihini anlamaya yönelik seyahatleri yaparken, yerel halka faydalı olan doğal kaynakların korunmasına yönelik ekonomik kaynaklar üretmeye ve ekosistemin bütünlüğünü değiştirmemeye dikkat edilmesi gerektiği de vurgulanmaktadır. Ekoturizmin, doğayı tanıma (deneyim sahibi olma) ile olan bağlantısı bağlamında bir takım karışıklıklar mevcuttur. Buna rağmen, ekoturizmi, ‘konuk toplulukların bütünlüğüne saygı gösterirken, ekosistemin korunmasına katkı sağlayan doğal gezi seyahatini açıklama’ olarak nitelemek mümkündür (Sung, 2000: 38; Björk, 2000: 191; Mansuroğlu, 2006: 35; Akşit, 2007: 454).

Cater (1994), ekoturizm açısından, aşama oluşturacak sosyal değişikliklerin tanıtımını sağlamıştır. Geniş bir tanım oluşturmada karşılaşılan zorlukları fark etmiş ve ekoturizm terimi ile ilgili alternatif turizmin bir parçası olup olmadığını, sorumlu olup olmadığını araştırmıştır. Cater’e göre, ekoturizm, ‘alternatif turizmin özel bir çeşidi’ olarak görülebilir. Bu bağlamda, bir ürün olarak, ekoturizmin temel ilkeleri: ekolojik ve sosyokültürel bütünlüğü, sorumluluğu ve sürdürülebilirliği sağlamak kabul edilebilir (Sung, 2000: 39; Björk, 2000: 194; Brief, 1997: 8).

Buna karşın, güçlendirilebilir gelişim bağlamında, hala ekoturizmin, genelde nasıl anlaşıldığını ve nasıl yorumlanması gerektiği arasındaki ayrıma, Cater’ın

faydacı tutum anlayışı, öncülük etmektedir. Ekoturizmin, niş veya pazar dilimi

olarak tanımlandığı, seyahat ve turizm ticaretindeki en geniş terim kullanımı, genellikle doğa veya ekolojik esaslı turizm ile aynı kefeye konulmaktadır (Beyhan ve Ünügür, 2005: 80). Pazarlama bakış açısından, Steele (1993) ekoturizmi, turistleri çekmek için nadir ve güzel ekosistemlerin uluslar arası olarak pazarlandığı ekonomik süreç olarak tasvir etmektedir (Tompa, 1996: 19; Sung, 2000: 39; Björk, 2000: 194; Akşit, 2007: 448).

Turizmin, ekoturizm olarak kabul görebilmesi için, koruma ve gelişim hedeflerini sağlaması gerektiği yönünde bir takım fikir birliği söz konusudur. Buckley’in sınırlı ekoturizm tanımı bu konuya açıklık kazandırabilir. Bu tanıma göre, sadece çevresel açıdan bilinçli olan turizm, gerçek ekoturizmdir. Sung ise, doğa turizm ve ekoturizm arasındaki en önemli ayrımın öncelikli olduğunu vurgulamaktadır. Sung’a göre (1998), doğa turizmdeki doğal ortam, ekoturizmdeki çevresel koruma (muhafazakârlık) içeren kavramlardır (Sung, 2000: 40; Björk, 2000: 194; Mansuroğlu, 2006: 36; Akşit, 2007: 448).

Doğa temelli turizmle katılımcılar, vahşi yaşam ve onun getirdiği tehlikelerle yüz yüze kalmaktadırlar. Doğada karşılaşılabilecek algılanan ve gerçek risk büyük kedilerle, gorillerle, fillerle veya köpek balıklarıyla ilgili olabilir. Ayrıca katılımcıları, tehlikenin varlığı kadar heyecan ve vahşi yaşamla kurulan olağanüstü ilişkide uyarmaktadır. Kişi doğa ile ilişki kurarak, günlük yaşantısından kaçma, özellikle ihtiraslı ve maddi dünyadan uzaklaşma fırsatı yakalamaktadır (Swarbrooke vd, 2003: 20). Etkinlik turizminin bazı biçimlerinde olduğu gibi, doğa temelli turizm çeşitleri de açık hava ile son derece ilgilidir. Açık hava ayrıca düşünmek ve kendi etkinliklerini geliştirmek için uygun bir ortam sağlamaktadır. Vahşi yaşamla katılımcı kendine göre macera yaşamayı kolaylaştıran bazı uzak ortam niteliklerini elde etmektedir. Goldwin (1996: 287), doğa temelli turizmini, vahşi ve gelişmemiş yapıdaki doğal kaynakları kullanma olarak tanımlamıştır.

Doğa turizmi, doğayı gözlemleme ve doğal alanlarda bulunmaktan hoşlanma üzerine kurulu turizmdir. Doğa esaslı turizm öncelikli olarak, doğanın kısmen dokunulmamış bazı olgularından direkt zevk alma ile alakalıdır. Bu tip turizm,

kendine has özellikleri olan mekânlarda ve ekolojik dengeyi bozacak kalıcı etki yaratılmazsa sürdürülebilir (Valentine, 1992: 108; Björk, 2000: 194; Akşit, 2007: 449).

Ekoturizm, doğayı gözlemlemek ve deneyimle öğrenmek için boş zaman seyahatleri üzerine kurulmuştur. Ekoturizm terimini, doğa turizminin bir versiyonu olarak kabul edebiliriz. Ayrıca, ekoturizm, bozulmamış doğal çevre içerisindeki doğaya yönelik, belirli bir seyahat hedefi ve tecrübesi olan insanlar tarafından oluşturulan bir dal olarak görülmektedir (Sung, 2000: 37; Mansuroğlu, 2006: 36).

Grant’a (2001) göre, bir balina izleme turu, hem ekoturizm hem de macera turizmi etkinliği olarak tanımlanabilir. Bu tanımlamanın hangi türe göre yapılacağı vurgulanacak unsurla ilgilidir. Benzer karmaşa, etkinlik turizmi ve ekoturizm arasında da mevcuttur. Kuş veya kelebek izleme turları da vurgulanacak manaya göre bu üç turizm türünden herhangi birinin kapsamında değerlendirilebilir.

Tablo 2. 4’e göre, Fennel ve Eagles’in (1990) oluşturduğu ‘turizm etkinlikleri yelpazesini’ göstermektedir. Turizm etkinlikleri yelpazesinde, macera turizmi ve ekoturizm arasındaki benzerlikler ve farklılıklar yer almaktadır. Bu yelpazede, macera seyahati, ekoturizm ve paket tur gezisi; değişik derecedeki risk, kesin ve belirsiz sonuçlar, güvenlik/kesinlik, hazırlık/antrenman gibi değişkenlere göre farklılaştırılmıştır. Burada, macera turizminin ayırıcı özelliği, bilinmeyen sonuçlar ve yüksek risk nedeniyle, ilk deneyim için yoğun ön hazırlık ve antrenman gerektirmesidir (Aktaran: Swarbrooke vd, 2003: 21-22). Bazı yazarlar, ekoturizm ve macera turizminin farklı yapısı olduğunu savunurlar. Yani, macera turizminin temeli riskle yüzleştirme iken, ekoturizmin temeli doğa hayranlığına dayanmaktadır (Björk, 2000: 197; Page vd., 2005: 382; Ayala, 1996: 57).

Tablo 2. 4. Turizm Etkinlikleri Yelpazesi Bilinen sonuç, güvenlik/kesinlik artışı

Macera turizmi (Dağcılık gibi)

Ekoturizm

(Kuş gözlemciliği gibi)

Tur seyahati (Paket tur gibi)

Macera etkinliğinde kesinlik ve güvenlik eksikliği vardır

Macera ve tur seyahatini kapsar Düşük derecede kişisel hazırlık bulunmaktadır.

Kişisel öğrenme ve icra etme tarafından motive edilir

Eğitsel uğraş ve fiziksel etkinlikleri birleştirir

Yüksek derecede güvenlik

Kişisel sorumluluk ve zihinsel/fiziksel hazırlık önemlidir Kişisel sorumluluk ve zihinsel/fiziksel hazırlık önemlidir

Seyahatçiler için grup organizasyonuna girişilir

Yüksek kişisel deneyim; bireysel faydalar farklılaşır

Hazırlık/ antrenman/belirsiz sonuç ve risk derecesinin artışı Kaynak: Aktaran: Swarbrooke vd, 2003: 22