Ekonomik Yapı

Malatya demiryolu ve karayolunda önemli bir kavşak noktası olmasının yanı sıra dokuma, sigara-tütün, şeker fabrikaları gibi tarıma dayalı büyük ölçekli sanayi dallarının kurulup işletildiği bir merkez halindedir. Tarihsel süreç içerisinde “batının doğusu, doğunun batısı” olarak tanımlanan Malatya her geçen gün cazibe merkezi haline gelmektedir. İlin ekonomik gelişiminde kayısı yadsınamayacak bir role sahiptir. Malatya da kayısı 1980 yıllarında dışa açık ekonomiye geçiş sürecinde önemli bir ihraç ürünü haline gelmiş ve ilin ekonomisine büyük katkılar sağlayabilecek şekilde gelişmiştir. İl içerisinde 1990 yılındaki kişi başına düşen hasıla hesaplandığında 1744 Dolar seviyesinde ilerler iken 2000 ve 2001 yıllarında oluşan ekonomik kriz sebebi ile kişi başına düşen hasıla seviyesi düşüş yaşayarak 1417 Dolar seviyesine geçmiştir. Malatya ilindeki kişi başı hasılası ülke ortalamasındaki kabul edilen orana göre kıyaslandığında 1990 yılında Türkiye ortalamasının %65.69 ‘una tekabül eden il kişi başına yurt içi hasıla tutarı, 1995 yılında ise %68.9’a yükseliş sağlamıştır fakat 2001 yılında ise bu rakam %66 düzeyine düşüş gerçekleştirmiştir. İlin ekonomik değişimi tarımdan sanayi ye dayalı bir ekonomiye

geçişte önemli yollar izlemiştir ve sanayi sektöründe mesafeler kat etmiştir. 2001 yılı ile ilde yaratılan Gayri safi yurt içi hasıladan %27,1 ile sanayi sektörü ilk sıraya yerleşmiş, bunu %24 ile ticaret ve %16,9 ile tarım sektörü izlemektedir [141].

Malatya ekonomisinde tarım sektörünün payı görece düşerken tarım dışı sektörlerin payında artışlar meydana gelmiştir. Malatya ili kayısıda önemli üretim potansiyeli sağlamasına rağmen sanayileşme yolunda ciddi atılımlar gerçekleştirmiştir. Fakat sanayileşme çabasının artmasına rağmen hali hazırdaki tarım önemli yerini korumuştur [141].

Malatya’nın da içinde yer aldığı TRB1 bölgesinde yaratılan kişi başına gayri safi katma değer 2004-2011 yılları arasında mutlak olarak artmakta olup, bölgesel kişi başına GSKD’in ülke ortalamasına yakınsaması 2004 yılında %59,12 iken 2011 yılında %62,96 düzeyine yükselmiştir. 2011 yılı itibariyle Cari Fiyatlarla TRB1 Bölgesel (Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli) Gayri Safi Katma Değerden en yüksek payı %63,2 ile Hizmetler Sektörü almış, Sanayi Sektörü %22,8 ile ikinci sırada yer alırken Tarım Sektörü %14 düzeyinde pay almıştır [141].

Malatya ili 2003 yılında DPT tarafından yayınlanan "İllerin ve Bölgelerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması" sonucuna göre tüm iller içerisinde sosyo- ekonomik gelişmişlik sıralamasında 41. sırada bulunmaktadır. Yine Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan “2011 Yılı İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması’na” göre ise 81 il içerisinde 42. sırada bulunmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından hazırlanan “İllerde Yaşam Endeksi-2015” sıralamasında ise 53. sırada bulunmaktadır [141].

Malatya merkezinde 2 adet, Darende ve Akçadağ ilçelerinde birer olmak üzere toplam dört adet Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Malatya I. Organize Sanayi Bölgesi; 300 hektar alana sahip, parsel sayısı 157, firma sayısı ise 145’dir. I. OSB'nin altyapısı ve sosyal tesisleri de tamamlanmıştır. II. Organize Sanayi Bölgesi ise 350 hektar alana sahip, parsel sayısı 156 ve toplam girişimci sayısı 152’dir [141].

Uzun yıllar boyunca Malatya ilindeki madencilik alanındaki faaliyetler kamu sektörü tarafından yürütülmüş, sektörel gelişme açısından özel firmalar çekilememiştir. Malatya İli başta demir, pirofillit ve mermer yatakları olmak üzere doğal kaynaklar açısından zengin bir ildir. Malatya, ülkedeki önemli pirofillit yataklarına sahiptir fakat mevcut pirofillit yatakları değerlendirilememektedir. Aynı durumdan demir madenleri için de

bahsedilebilir. Son yıllarda madencilik alanında özel sektörün yatırımlarında artış görülmektedir. Malatya ilinde ekonomik değeri ve kalitesi çok yüksek olan yeraltı ve yerüstü maden yatakları bulunmaktadır. Bu madenler alüminyum, demir, krom, bakır, pirofillit, alçıtaşı, mermer, kurşun-çinko, vermikülit, asbest ve kömürdür [141].

Malatya ili tarıma dayalı ekonomiden sanayiye dayalı ekonomiye hızlı bir geçiş sürecini yaşamaktadır. Sanayiye dayalı ekonomiye hızlı bir geçiş yaşanmasına karşılık, ekonomisinde tarım hala çok etkilidir. Malatya'nın, kendisi ile özdeşleşen kayısısı, tarım sektörünün il ekonomisi içerinde önemli yer tutmasının en önemli nedenlerinden biridir. Malatya ekonomisinde kayısı yetiştiriciliğinin önemli bir yeri vardır ve Dünya kuru kayısı üretiminde ilk sırada yer almaktadır [141].

Dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık dörtte üçü Malatya’da üretilmektedir. Ayrıca her yıl ülke ekonomisine 400-450 milyon dolar katkı sağlamaktadır. Bu yönleri ile değerlendirildiğinde kayısı sektörünün Malatya ili ve Türkiye için arz ettiği önem daha iyi anlaşılabilir. 2015 yılında verilerine göre yaş kayısı rekoltesi 336.000 ton, kuru kayısı üretimi ise 76.500 ton olarak tespit edilmiştir. İl tarımının Malatya ekonomisi içerisindeki payını, verimli arazilerinde kayısı dışında pek çok tarımsal ürünün yetiştirilmesi geliştirmektedir (Çizelge 2.13) [141].

Çizelge 2.13. Malatya ilindeki tarım alanlarının dağılımı [141].

Arazinin Vasfı Tarla

(ha) Meyvelik (ha) Sebzelik (ha) Bağ

(ha) Toplam (ha)

Sulanan 79.711 87.560 6.118 - 173.389

Sulanabilir 218.557 - - - 218.557

Susuz 26.062 - - 7.442 33.504

Toplam 324.330 87.560 6.118 7.442 425.450

Tarımsal üretim; hızla modernleşmekte ve geleneksel usulleri bırakmaktadır. Malatya’da narenciye hariç her türlü tarımsal ürün yetiştirilebilmesinde modern tarım teknolojilerinin yaygınlaşması gösterilebilir. Malatya ilinde kayısı dışında yaygın olarak üretilen önemli tarım ürünleri arasında şeker pancarı, tütün, hububat, yaş sebze ve meyveler gösterilebilir [141].

Hayvancılık Malatya'da tarımın sektörünün önemli kollarından biridir. Geniş meralar hayvancılık için uygun şartları oluşturmaktadır. Son yıllarda Malatya’da su kaynaklarının verimli kullanılması sayesinde su ürünleri yetiştiriciliği sektöründe artış görülmektedir. 73 adet yetiştiricilik belgeli tesis vardır. 2014 yılı verilerine göre toplam 3.581.000kg balık elde edilmiştir. Bu balıkların 61.000kg’ı avcılık, 3.520.000 kg’ı ise yetiştiricilik

yolu ile elde edilmiştir. Malatya ilinin toplam üretim kapasitesi 2015 yılı itibariyle 12.228 ton/yıl seviyelerine yükselmiştir [141].

İl ekonomisi içerisinde aynı zamanda ticaret sektörü de oldukça önemlidir. Ticaret sektörü il ekonomisi içerisinde sanayi sektörünün ardındanikinci sırada gelmektedir. Başta kayısı olmak üzere ihracata konu ürünlerin dünya pazarına ihraç edilmesinin ile birlikte ticaret sektöründe artış yaşanmaktadır [141].

Geçmişten günümüze Malatya ilinin dış ticaret çeşitliliği değişime uğramıştır. İhracatın tarım ve tarıma dayalı ürünlerden sanayi ve ara malı ürünlere doğru ilerleyiş gösterdiği tespit edilmiştir. Malatya ilinin başlıca ithalat ürünleri tıbbi malzeme, tekstil makineleri, PVC klorür, pamuk, pamuk telefi ve bir kısım makine aksamlarıdır. İhracat ürünleri incelendiğinde ise güneş enerji sistemleri, araç yedek parçası, demir mobilya aksamı, kumaş, mermer, transformatör, meyve işleme makineleri, PVC profil, plastik boya, kayısı çekirdeği, yaş ve kuru kayısı ve işlenmiş gıda olduğu görülmektedir [141].

Geçmişten günümüze İl turizm potansiyeli korunmuştur. Malatya ilinin sahip olduğu tarihî, doğal ve kültürel zenginlikler ve yakın çevresinde bulunan önemli turistik alanlar Malatya’nın turizm potansiyelini arttırmaktadır. Son yıllarda sağlık turizmi ciddi bir artış göstermektedir. Turgut Özal Tıp Merkezi ve ilde sürekli artan sağlık yatırımları sağlık turizminin gelişiminde önemli bir katalizördür. Özellikle Turgut Özal Tıp Merkezinin, dünya çapında organ nakli konusunda gösterdiği başarı sağlık turizmi sektörünün en önemli itici gücüdür [141].