Ekonomi ve Turizm İlişkileri

Türkiye ve Rusya arasında politik olduğu kadar ekonomik ilişkiler de genişlemektedir. İki ülke arasında ticari ve ekonomik ilişkilerin temeli Cumhuriyet’in ilk yıllarında atılmıştır. 1927 tarihli Seyrisfain Antlaşması sayesinde temeli atılan iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin Şubat 1991 tarihli “Ticari ve Ekonomik İşbirliğine

Dair Antlaşma” ve Mayıs 1992 tarihli “İlişkilerin Esasları Hakkında Antlaşmayla” hukuksal altyapısı oluşturulmuştur.²⁶³ Devletlerarası seviyede Türk-Rus ekonomik işbirliği konularını düzenlemek amacıyla 14 Mayıs 1992 tarihli antlaşma ile Karma Ekonomik İşbirliği Komisyonu oluşturulmuştur. ²⁶⁴ Komisyon çerçevesinde enerji, sanayi ve teknolojiler, ulaştırma, yatırım işlemleri, standardizasyon ve metroloji konularda olmak üzere 5 ortak çalışma grubu faaliyettedir.

Günümüzde Avrasya coğrafyasındaki en büyük ülke olan Rusya, Türk iş adamları için büyük bir ticari alan oluşturmaktadır.²⁶⁵ Türkiye diğer ülkelere kıyasla Rusya ile ekonomik ilişkilerini geliştirmek için daha avantajlıdır. Bunun nedenleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:²⁶⁶

263T.C. Dışişleri Bakanlığı,

<http://www.mfa.gov.tr/MFA_tr/kutuhane/ikiliVeCokTarafliAntlaşmalar_r.html>, (18.09.2006)

264Oleg KOLOBOV, Çağdaş Türk-Rus İlişkileri, 1992–2005, s. 15

265Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Rusya ülke bülteni, Ekim 2005, <http://www.deik.org.tr>, (23. 03. 2007)

• Avrupa’daki diğer büyük pazarlara göre Rusya pazarı Türkiye'ye daha yakındır.

• Rusya’nın nüfusunun 20 milyona yakını Türk kökenlidir.

• Rus pazarında oluşan yeni ekonomik koşullar sınır ve bavul ticareti için uygun ortam hazırlamış, birçok küçük Türk şirketlerinin dahi Rus pazarlarına girmesine olanak sağlamıştır.

Türk-Rus ekonomik ilişkileri iki ülke arasında gelişen politik olaylara çok hassas olduğu için devletlerin bu ilişkilerde oynadığı rol bu hassaslığı daha da artırmaktadır.²⁶⁷ Rusya Almanya’dan sonra, Türkiye'nin ekonomik ilişkilere sahip olduğu en büyük ikinci ülkedir. 2000 yılından sonra Türkiye-Rusya dış ticaretinin gelişimi aşağıdaki tabloda açıklanmaktadır (Tablo: 3):

Tablo: 3 Türkiye-Rusya ekonomik ilişkileri, Rusya'nın Türkiye'nin dış ticaretinde yeri (Bavul ticareti hariç, Milyon Dolar)

Rusya’ya yapılan İhracat Rusya’dan yapılan ithalat Yıllar

Toplam

Ticaret Hacim ^Oran

(%)

Rusya'nın

yeri ^{Hacim Oran}

Rusya'nın yeri 2000 4.531 643.9 2.3 9 3.887 7.1 4 2001 4.399 924.1 3.0 7 3.476 8.6 3 2002 5.016 1,163.0 3.3 6 3.854 7.6 3 2003 6.843 1,363.3 2.9 5 5.480 7.9 2 2004 10.861 1,851.6 2.9 8 9.009 9.3 2 2005/6 15.189/20.000 2,371.0 3.2 9 12.818 11 2

Kaynak: Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Rusya ülke bülteni, Ekim 2005

Tablodan da görüldüğü gibi, 2004 yılına gelindiğinde ikili ticarette Rusya lehine oluşan açık rekor düzeye ulaşmıştır. Nitekim 2000 yılında 3,2 milyar dolar olan Türkiye

aleyhindeki bu ticaret açığı 2005 yılında 10,4 milyar dolara çıkmıştır. İki ülke arasında 20 milyar dolar civarında olan ticaret hacminin 2007 yılı sonunda 25 milyar dolara ulaştırılması amaçlanmaktadır.²⁶⁸

İkili ekonomik ilişkilerde diğer bir değinilmesi gereken sıkıntılı bir nokta da, bavul ticaretidir.²⁶⁹ İkili ilişkilerde bavul ticaretinden yarar sağlayan taraf Türkiye’dir. Rusya sık sık bu ticarete sınırlamalar uygulasa da Türkiye taraftan olumlu adımlar atılmaması nedeniyle bavul ticaretinin önüne geçilememiştir.²⁷⁰ Fakat bu ticaretin Türkiye açısından de olumsuz yönleri vardır. Nitekim bu ticarete onu olan malların genellikle düşük kalitede olması Türk malı imajını olumsuz yönde etkilemektedir. Türkiye'nin 2000 yılından sonra bavul ticaretinden elde ettiği gelirler aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo:4) :

Tablo:4, Türkiye'nin Bavul Ticareti Gelirleri (Milyon Dolar)

Yıllar Gelirler Değişim (%)

2000 2,944 30,6 2001 3,040 3,1 2002 4,070 33,8 2003 3,958 -2,8 2004 3,880 -1,8 2005/6 3,473/ 3,5 -11 Toplam 41,995

Kaynak: Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Rusya ülke bülteni, Ekim 2005

Rusya’da Türk yatırımcıları için çok güzel bir pazar ortamı vardır. Bu yüzden her yıl Rusya’ya giren Türk sermayesinin oranı artmaktadır. Sadece 2004 yılının sonlarına kadar Rusya’ya giriş yapmış olan Türk sermayesinin toplam tutarı 157 milyon

268Turgut GÜR, Rossiya i Turçiya moqut uveliçitk 2007 godu tovorooborot do 25 milyardov, (Rusya ve Türkiye ticaret hacmini 2007’ye kadar 25 milyarda yükseltebilir),

<http://finance.rol.ru/news/article06E88/default.asp?news=28296>, 17.11.2005, (21.03.2007)

269Bavul Ticareti ile ilgili genel bilgiler: LASİAD. <http://www.lasiad.net/bticaret_gene.html>, Deniz YÜKSEKER, Laleli-Moskova Mekiği: Kayıt dışı Ticaret ve Cinsiyet İlişkileri, İstanbul, İletişim Yayınları, 2003

doları bulmuştur. Ancak bu rakam üçüncü ülkeler üzerinden Rusya’ya girmiş olan veya Rusya’daki Türk firmalarının ülkedeki kazançlarını dışarı çıkartmayarak tekrar yatırım için kullandıkları durumları içermemektedir. Bunların da eklenmesiyle Rusya’daki toplam Türk yatırımı 2 milyar doların üzerindedir. Bu yatırımlar, genellikle iş ve alışveriş merkezleri, gıda ve içecek, telekomünikasyon, şişe ve cam, elektronik eşya, beyaz eşya, inşaat malzemeleri, mobilya, tekstil ve konfeksiyon, deri ve ayakkabı, bankacılık gibi sektörleri kapsamaktadır.²⁷¹

Türkiye-Rusya ilişkilerinde sıkça ifade edilen konulardan bir diğeri de her yıl Türkiye’yi ziyaret eden ve gittikçe artan milyonlarca Rus turist ve bu eğilimin ikili ilişkilere yapmış olduğu ekonomik etkidir. Türkiye Ruslar için en çekici turizm ülkesi olmayı başarmış ve Almanlardan sonra Türkiye’yi en çok ziyaret eden turist grubu olmuşlardır.²⁷² Nitekim 2002 yılında yaklaşık 945 bin Rus turist Türkiye’yi ziyaret ederken, 2003 yılında bu rakam 1,3 milyon, 2004 yılında 1,6 milyon, 2005 yılında ise 2 milyona ulaşmıştır.²⁷³ Rakamların bu kadar yüksek olması ve yıldan yıla daha da artması iki ülke arasında kültürel yakınlığa dayandırılsa da burada en önemli etkenlerden birisi Türkiye'nin Rusya vatandaşlarına vize uygulamasında sağladığı kolaylık olmuştur. Nitekim Rusya vatandaşlarının en kolay vize aldıkları ülke Türkiye’dir. Diğer taraftan Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerinde son zamanlarda Rusya vatandaşlarına vize verilmemesi²⁷⁴ bu ülkeleri ziyaret eden Rus vatandaşlarının gidilebilecek tek ülke olan Türkiye’yi tercih etmelerine neden olmuştur.

Türkiye ve Rusya arındaki ekonomik ve turizm alanındaki ilişkilerin gelişmesi her iki ülke açısından da büyük önem arz etmektedir. Çünkü ikili ilişkilerdeki ekonomik etkinlik kolay bir şekilde siyasi potansiyele dönüştürülebilir. Bu potansiyellerin doğru bir şekilde kullanılabilmesi halinde iki ülke arasındaki ortaklık sadece ekonomik alanda sınırlı kalmayıp, politik alana da taşacaktır.

271Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, Rusya ülke bülteni, Ticari-Ekonomik İlişkiler, Ekim 2005, <http://www.deik.org.tr>, (23. 03.2007)

272Suat KINIKOĞLU, Türk-Rus İlişkilerinin Anatomisi, s. 117

273Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, <http://www.deik.org.tr>, (23. 03. 2007)