Ekmeklerin ve Balıkların Çoğaltılması

İncillerde Ekmek ve Balıkların Çoğaltılması mucizesi, iki kez anlatılmaktadır. İki anlatım arasında doyurulan kalabalığın sayısı ve kalabalığın doyurulmasının ardından kalan yiyeceklerin miktarı değişmektedir. Beş bin kişinin doyurulmasına, Kanonik İnciller dışında, Apokrif Yahuda ve Apokrif On İki Havari İncillerinde de yer verilmiştir. Dört bin kişinin doyurulmasını konu alan mucize ise sadece Kanonik Matta ve Markos İncillerinde anlatılmaktadır.120

Ekmek ve Balıkların Çoğaltılması mucizesi, İsa’nın ekmekleri kutsayışı, bölüşü ve havarilerine verişinden dolayı Son Akşam Yemeği’nin ön belirimi kabul edilmiştir.

120 Ayrıntılı bilgi için Bkz. Bölüm 1: Yetişkinlik Dönemi Mucizeleri: Ekmek ve Balıkların Çoğaltılması/ Beş Bin Kişinin Doyurulması,- Ekmek ve Balıkların Çoğaltılması / Dört Bin Kişinin Doyurulması.

Mucize, İsa’nın bedenini simgeleyen ekmeği barındırması, Ökaristik sembolizm ile ilişkilendirilmiştir (Y.Arsal 2008: 46).

Erken örneklerde, bir balık üzerine ekmek sepetinin yerleştirildiği görülmektedir. Bu sembolik gösterim şeması, mucizeden ziyade İsa’nın simgeleri olarak değerlendirilmektedir. Mucize, 2. yüzyıl ve 3. yüzyıl ile tarihlenen bir seri katakombda resmedilmiştir. 2. yüzyılın ortalarına tarihlenen St. Callixtus Katakompu’ndaki fresk en erken örneği oluşturmaktadır. (Smith 1918: 130). Sahnede üç ayaklı bir stand üzerinde bulunan ekmek ve balıkların üzerine İsa’nın eli uzanmaktadır. İsa dışında ise ellerini şükretmek için yukarıya kaldırmış bir figüre yer verilmiştir (Foto. 74).

Bu mucizenin katakomp resimlerindeki örneklerinde, 3. yüzyıldan itibaren balık imgesi sahneden çıkarılmış, yalnız ekmek sepetleri gösterilmeye başlanmıştır. 4.y.y’ın son çeyreğinde Damitilla’nın Katakompu’ndaki bir tasvirde İsa asasıyla ekmeklere dokunurken, sahnede balığa yer verilmediği görülmektedir (Schiller 1971: 164-167). Sembolik anlatımın önemli örneklerinden olan, Milano Katedral Hazinesi’nde bulunan fildişi kitap kapağında (5. yüzyıl), İsa ve yanında ekmek ve balıklara sunan iki havarisi simetrik bir biçimde betimlenmişlerdir (Foto. 75).

Ekmek ve balığın İsa tarafından kutsanması ile kalabalığın doyurulması anlarının bir arada verildiği kalıp şemasının ilk örneklerine, Doğu ikonografisinde rastlanmaktadır. 6. yüzyıla tarihlendirilen Sinop İncili’ndeki121 minyatür şemanın ön örnekleriden biridir. Ekmek ve balığın İsa tarafından kutsanması ile kalabalığın doyurulması anlarının bir arada verildiği kalıp şemasının ilk örneklerine Doğu ikonografisinde rastlanmaktadır. 6. yüzyıla tarihlendirilen Sinop İncili’ndeki minyatür (Foto. 76) ön örneklerden biridir (Schiller 1971, 164-167).

Kapadokya Bölgesi’nde, üç kilisede karşımıza çıkan mucize sahnesine; Mavrucan Haç, Pancarlık ve Eski Tokalı Kiliseleri’nde yer verilmiştir. 10. yüzyılın başı ile tarihlendirilen Pancarlık (Foto. 11-12) ve Eski Tokalı (Foto. 22) Kiliseleri benzer kalıp şemasına sahiptir. Kiliselerde, İsa’nın, Petrus ve Andreas tarafından getirilen iki balık ve beş somun ekmeği kutsamasının ardından, çoğalan yiyeceklerin alandakilere dağıtılması ile mucizenin iki anıda yer verilmiştir. Ancak Pancarlık Kilisesi’nde, mucizenin kalabalığa dağıtılması farklı bir yüzeyde betimlenmiştir. Eski Tokalı Kilisesi’nde ise, ekmek ve balığın kutsanmasının ardından kalabalığa dağıtılması, aynı sahne içerisine yerleştirilmiştir. Kiliselerdeki betimleme şemalarının ve üsluplarının

121 El yazması, 1889 yılında, Fransız bir subay tarafından, Sinop’ta yaşayan Rum bir kadından alındığı için Sinop İncil’i olarak anılmaktadır. İncil günümüzde Paris Miili Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.

benzerliği kiliselerin tarihlendirildikleri gibi yakın dönemlerde resmedildiğini göstermektedir.

Mavrucan Haç Kilisesi’nde, İsa’nın altı figür ile birlikte simetrik bir biçimde tasvir edilmesi, örneği diğerlerinden ayırmaktadır (Foto. 2). Sahne İsa’nın ortada yer alması ve yanındaki figürlerin simetrik bir biçimde tasvir edilmesiyle, Sinop İncili (6. yüzyıl) (Foto. 76), III. Otto İncili (10. yüzyıl) (Foto. 77) ve Aureus Codexi’nde (11. yüzyıl) (Foto. 78) yer alan tasvirler ile benzerdir. III. Otto İncili’inde, tasvirin üst bölümündeki ekmek ve balığın kutsanması anında, İsa’nın sağında ve solunda üçer kişinin yer alması ve ayakta tasvir edilmeleri, Mavrucan Haç Kilisesi’nin kalıp şeması ile örtüşmektedir. Mavrucan Haç, Ürgüp Pancarlık ve Eski Tokalı Kiliseleri’nde, mucizeye Kana Düğünü’nde suyun şaraba evrilmesi mucizesi ile birlikte yer verildiği görülmektedir. 10. yüzyıl ortaları ile tarihlenen Yeni Tokalı Kilisesi’nde Kana Düğünün mucizesi betimlenirken, ekmek ve balıkların çoğaltılmasına yer verilmemiştir.

Trabzon Ayasofyası (13. yüzyıl) duvar resimlerinde yer verilen mucizenin, gösterim biçiminin değiştiği görülmektedir. Mucizenin iki anının da resmedilmeye devam edilmesine karşılık, Kapadokya örneklerinde görülen simetrik düzen yerini karmaşıklığa bırakmıştır (Foto. 79). Kariye Müzesi mozaiklerinde (14. yüzyıl) yer alan mucize sahnesinde, üç sepet ekmek ile İsa ve iki havarisi resmedilmiştir İsa, havarilerin arkasında yer alan kalabalığa dağıtılması için elindeki ekmekleri havarilerine uzatmaktadır (Foto. 80). Kapadokya Kiliseleri’nde yer alan balık motifine Trabzon Ayasofyası duvar resminde ve Kariye Müzesi mozaiğinde yer verilmemiştir. İsa’nın, sadece ekmeği kutsaması, erken örneklerde görüldüğü gibi, Ökaristik sembolizim ile ilişkilidir.

5.1.3. İsa’nın Fırtınayı Durdurması

İncillerde, İsa’nın fırtınayı durdurmasına dair iki farklı öykü anlatılmaktadır. Metinlerde verilen detaylar, mucizenin iki kez yaşandığını göstermektedir. İlk mucizede Galile kıyısında öğretilerini yayan İsa’nın, öğrencileri ile birlikte ıssız bir yere giderken, teknede uyuduğu anda çıkan fırtınadan ve fırtınayı azarlayarak durdurmasından bahsedilmektedir. Fırtınanın durdurulması ile ilgili ikinci olay ise, İsa’nın su üstünde yürümesi mucizesini anlatan metinlerde geçmektedir. Öğrencileri teknedeyken çıkan

fırtınayı, kıyıdan izleyen İsa, su üzerinde yürüyerek öğrencilerinin yanına geldiğinde, fırtınayı durdurmuştur. 122

İsa’nın Fırtınayı durdurması mucizesine erken dönem Hıristıyan İkonografisinde yer verilmediği görülmektedir. Buna rağmen Schiller, mucizenin erken dönem örnekleri arasında yer aldığını düşünmektedir (Smith 1918: 252; Schiller 1971: 168).

Mucize, 9. ve 11. yüzyıllar arasında İsa’nın hayatını içeren sikluslarda karşımıza çıkmaktadır (Y. Arsal 2008: 55). Mucizeye, farklı anlamlar yüklenmiştir. İnanç ve korkuyu simgelediğine inanılan mucizede, fırtına günahkâr dünya ya da şeytan, tekne ise kilise olarak anlamlandırılmıştır (Twelftree 1999: 71 aktaran Y. Arsal 2008: 55). İsa’nın fırtınayı durdurmasını konu alan mucize, Kapadokya Bölgesi’nde sadece bir kilisede karşımıza çıkmaktadır. 10. yüzyılın başı ile tarihlendirilen Pancarlık Kilisesi’nde mucize sahneleri arasında kendine yer bulan sahne, bölgenin ve Hıristiyan ikonografisinin nadir örnekleri arasında değerlendirilebilir. Sahnenin, metinlerde anlatılan ayrıntılara uygun olarak tasvir edildiği görülmektedir. İsa, teknenin sol ucunda uyurken, sağ ucunda ise fırtınayı durdurmak için takdis işareti yaparken resmedilmiştir (Foto. 17).

Mucizenin, Oxford Bodleian Library’de, 9. yüzyılda tarihlenen fildişi kabartma örneğine bakıldığında, bir kayık içerisinde İsa yatar posizyonda uyurken betimlenmiştir (Foto. 81). İsa’nın arkasında onu uyandırmaya çalışan üç havariye yer verilmiştir. III. Otto İncili (998-1001), (Foto.82) ve Egberti Codexi’nde (998), (Foto.83) bulunan tasvirlerde, Tekne içerisinde İsa’nın uyurken ve fırtınayı durdururken iki kez betimlendiği görülmektedir. Kapadokya Pancarlık Kilisesi’nde bulunan sahnenin öyküleyici kalıp şemasının, III. Otto İncili ve Egberti Codexi’nde bulunan tasvirler ile benzerliği açıkça görülmektedir. Özellikle Otto İncili’ndeki tasvirde suyun içerinde balık detaylarına yer verilmesi ve tekne içerisinde daha fazla sayıda havarinin yer alması ile detayların benzerliği dikkat çekicidir (Foto. 82). Kapadokya Bölgesi’nde mucizenin tek örneği olan sahne, 10. yüzyılın sonu ile tarihlenen kitap resimlerinin ön örnekleri arasında değerlendirilebilir.

122 Ayrıntılı bilgi için Bkz. Bölüm 1: Yetişkinlik Dönemi Mucizeleri: İsa’nın Fırtınayı Durdurması – İsa’nın Suda Yürüyüşü.