Edebî Bilgi Kitapları

Edebi bilgiler konusundaki ders kitapları liselerde edebiyat derslerinin alt yapısını oluşturan temel bilgiler, edebiyatın tanımı, anlatım biçimleri, edebi sanatlar ve edebi türler hakkında bilgilerin yer aldığı kitaplardır.

Bu anlamda Edebiyat ile ilgili bilgilerin yer aldığı kitaplar arasında önemli bir yere sahip olan ders kitaplarının başında Ali Canip Yöntem‟in, Edebiyat adlı kitabı gelmektedir. Bu kitap 1924 yılında liselerin birinci sınıfları ile öğretmen okullarının beşinci sınıfları için yazılmıştır. Tongul‟un (2004:124) ifade ettiğine göre, 11 Ekim‟de gazeteler, yeni harflerle basılan ilk ders kitabının, Ali Canip Yöntem‟in

Edebiyat adlı kitabı olduğunu yazmışlardır. Bu anlamda ilk sayılan bu kitap oldukça

önemli bir niteliğe sahiptir.

Türkçe-edebiyat öğretim programına uygun olarak yazılan bu kitap, daha sonra meydana gelen program değişiklikleriyle uyumlu hale getirilerek, 14. baskısı yapılmış ve liselerde okutulmuştur. Kaynaklarda baskı sayısı ve basım tarihleri

hakkında farklı bilgiler yer almaktadır. Cumhuriyet‟in ilanı ile birlikte liseler için yazılan Ali Canip Yöntem‟in Edebiyat adlı kitabı, 1950 yılına kadar okutulması ve ilk ders kitabı olması nedeniyle oldukça önemli bir yere sahiptir.

Ali Canip Yöntem Edebiyat‟ın ilk baskısına yazdığı önsözde, edebiyat eğitiminde uygulanan yöntemler, kitabın yazılış amacı ve içeriğinden söz etmiştir. Ayrıca Ali Canip Yöntem, edebiyat dersleri için hazırlanacak ders kitaplarında gözetilmesi gereken özellikleri ana hatlarıyla tespit ederek, devrin ihtiyaçları ve programların elverdiği ölçüde bu ilkeleri yazdığı ders kitaplarında uygulamıştır.

Edebiyat adlı ders kitabı, lise birinci sınıfların edebiyat dersleri ile ileriki yıllarda

görecekleri edebiyat tarihine hazırlanmalarını sağlama amacı taşımaktadır. Bu kapsamda kitabın „Birkaç Söz‟ adını taşıyan önsöz bölümünde yazar, öğrencilerin ikinci ve üçüncü sınıfta edebiyat tarihi okuyacakları için birinci sınıfta temel edebiyat bilgilerini öğrenmelerinin gereğine işaret etmiştir. Böylece metinler yoluyla öğrencilerin edebî bilgileri ve metinlerdeki estetik özellikleri fark etmeleri ve bunlar hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanmıştır. Ayrıca inceleme yoluyla edebiyat tarihine ait metinlerdeki manevi dil unsurlarını fark ederek bunlardan yararlanabilecek bir seviyeye ulaşmaları sağlanmıştır.

Temel edebiyat bilgileri ve edebi türler esas alınarak düzenlenen Edebiyat adlı bu kitap, daha sonra yazılan edebiyat kitaplarına, metin seçimi ve kapsamı konusunda örnek olmuştur. Bu anlamda Ogur‟un (2009:384) ifade ettiğine göre, Edebiyat adlı ders kitabı, Cumhuriyet dönemindeki edebiyat öğretiminde, edebî metinden şekil ve kurallara gidilmesi anlayışına uygun olarak yazılan ilk kitaptır.

Bunların yanı sıra 1924 yılındaki Türkçe ve edebiyat öğretim programı içerik açısından çok kapsamlıdır. Bu nedenle Edebiyat adlı kitabın ilk baskısı oldukça kalındır. Kitabın ilk baskılarında sayfa sayısı beş yüze yaklaşırken, 1929 ve daha sonraki baskılarda sayfa sayısı giderek azalmıştır. Bunun sebebi, 1929‟dan itibaren edebiyat programlarında yer alan edebiyat tarihi ile birlikte Divan edebiyatı nazım şekillerine ve aruz veznine daha az yer verilmesi ile ilgili alınan karardır. Böylelikle alınan bu karar neticesinde, sözü edilen konular kitaptan çıkarılmıştır.

Edebiyat adlı bu ders kitabının 1929‟dan sonraki baskılarında, içerikte yapılan

değişikliklerle birlikte, öğrencilerin edebiyat aracılığıyla millî kültüre ait değerleri görmeleri ve benimsemeleri sağlanmıştır. Ayrıca Batı medeniyetine ait eserleri ve

onların değerlerini tanımalarına da imkân verilmiştir. Böylece edebiyat programlarında hedeflenen modern ve gelişmiş hayatın öğrencilere tanıtılması, farklı yönlerinin gösterilmesi gerektiği ilkesi uygulanmıştır.

Ogur‟un (2009:387) ifade ettiğine göre, Ali Canip Yöntem‟in Edebiyat adlı kitabının 1936‟daki 9. baskısından itibaren görülen önemli yeniliklerden birisi de „Kıraat Parçaları‟ adlı bölümdür. Ali Canip Yöntem, sadece Türk edebiyatından değil, Dünya edebiyatının önemli sanatçılarının en seçkin eserlerinden de örnek metinlere yer verilmesi gerektiğini düşünmüştür. Bu kapsamda Edebiyat‟ın 1936 ve sonraki baskılarında bu düşüncesini uygulamıştır. „Kıraat Parçaları‟ başlığı altında, Halit Ziya Uşaklıgil‟den başlayarak, sade dille yazan sanatçıların çoğuna yer verilmiştir. Ali Canip‟in Edebiyat adlı ders kitabı, yeni ve modern anlayış doğrultusunda alınan metinlerle 1943 yılındaki baskısında daha da zenginleştirilmiştir. Daha önceki baskılarında yer verilmeyen Dünya edebiyatının seçkin örnekleri ile kitabın içeriği genişletilmiştir. Ayrıca yine önceki kitaplarda yer almayan Türk şairlerden Ahmet Haşim, Burhan Cahit, İsmail Habib, Yaşar Nabi, Karacaoğlan ve Köroğlu‟ndan da örnekler eklenmiştir (Işıksalan, 2002:35).

1943 yılında genişletilen Ali Canip Yöntem‟in Edebiyat adlı kitabının, 1943 yılından sonra baskısı yapılmamıştır. Bu kapsamda Cumhuriyet‟in ilan edilmesinden sonra değiştirilen öğretim programlarına uygun olarak yazılmış olan Edebiyat adlı kitaptaki metinler, öğrencilerde okuma zevkini geliştirecek ve yazma kabiliyetlerini ilerletmelerine imkân verecek niteliktedir. Kitapta yer alan farklı türlere ait metinler, öğrencilerde okuma zevkinin geliştirilmesine katkı sağlamakla birlikte, bu metinlerdeki dil ve anlatım özelliklerini kavramaları ve yazma becerilerini geliştirmeleri sağlanmıştır.

Talim ve Terbiye Kurulu‟nun 08.08.1945 tarih ve 478 sayılı kararında, liselerin birinci sınıflarında 1944-1945 öğretim yılından başlayarak Türkçe ders kitabı olmak üzere Bakanlık tarafından yazdırılan „Türkçe Metinler‟ kitabının Sabahattin Eyüboğlu, Mustafa Nihat Özön, Cevdet Kudret Solok ve Pertev Naili Boratav tarafından birlikte ikinci sınıflar için yazılan cildinin ders kitabı olarak kabul edilmesine ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından bastırılmasına, 1945-1946 öğretim yılında liselerin üçüncü sınıflarında aynen okutulmasına karar verilmiştir.

Talim ve Terbiye Kurulu‟nun 03.03.1947 tarih ve 212 sayılı kararında, Süleyman Şevket Tanlı tarafından liselerin son sınıf edebiyat dersleri için hazırlanan „Tarih

Boyunca Güzel Yazılar I‟ adlı eserin; 17.10.1947 tarih ve 409 sayılı kararında ise,

„Tarih Boyunca Güzel Yazılar II‟ adlı eserin, liselerin ikinci sınıflarında edebiyat ders kitabı olarak kullanılması kabul edilmiştir.

Talim ve Terbiye Kurulu‟nun 11.06.1948 tarih ve 178 sayılı kararında, Fevziye Tansel‟in hazırladığı „İyi ve Doğru Yazma Usulleri‟ adlı eserin liselerde yardımcı kitap olarak bastırılmasına karar verilmiştir.

Talim ve Terbiye Kurulu‟nun 10.04.1953 tarih ve 155 sayılı kararında, Nihad Sami Banarlı tarafından hazırlanan ve liselerin birinci sınıflarında okutulan „Metinlerle

Edebî Bilgiler‟ adlı eserin okuma süresinin 1953-1954 ders yılından itibaren üç yıl

uzatılması uygun görülmüştür.

Yine derslerde kullanılan kitaplar arasında, Nihat Sami Banarlı‟nın Edebi Bilgiler (1940) adlı kitabı ile aynı içeriğe sahip İsmail Habib Sevük‟ün Edebiyat Bilgileri (1942) adlı kitabı yer almaktadır. Bu kitaplarda edebiyat ile ilgili temel bilgiler ele alınmıştır.