Dil Bilgisi Kitapları

Cumhuriyet‟ini ilanından sonra, dil bilgisi konusundaki kapsamlı çalışmalar hemen yapılmamıştır. Uzun bir süre dil bilgisi kuralları ve içeriği konusu açıklığa kavuşturulamamıştır. Bu anlamda bir süre okullarda dil bilgisi dersleri kaldırılmıştır. Sonrasında kuralların belirlenmesine ve bu konu ile ilgili ders kitaplarının yazılmasına karar verilmiştir. Fakat yine de çok uzun bir süre ayrı bir ders olarak yer verilmemiştir.

Bu anlamda liselerin dil bilgisi öğretimi ile ilgili uzun yıllar eksikliği hissedilen ders kitaplarının gidermek amacıyla Tahsin Banguoğlu‟na Ana Hatlarıyla Türk Grameri (1940) adlı kitap yazdırılmıştır. Kitap, Türkçe ve edebiyat öğretmenlerinin görüşlerine başvurulması için okullara gönderilmiştir. Henüz taslak halde olan kitap, 1941 yılında Ankara‟da toplanan Gramer Kongresi‟nde değerlendirilerek son şeklini almıştır. Bu kitap daha sonra hazırlanan dil bilgisi kitapları için örnek bir niteliğe sahip olmuştur. Bu kitap ile birlikte dil bilgisi dersi, lise öğretim programlarına girmiştir.

Ayrıca Talim ve Terbiye Kurulu‟nun 07.02.1942 tarih ve 23 sayılı kararına göre ortaokullar için yeni hazırlanan programa uygun olarak Avni Başman, Necmettin Halil Onan, Mitat Sadullah Sander, Tahir Nejat Gencan‟ın birlikte yazdıkları Türkçe

1941-1942 ders yılında ortaokulların her üç sınıfı için de kullanılmasına karar verilmiştir.

Talim ve Terbiye Kurulu‟nun 09.04.1953 tarih ve 124 sayılı kararında Haydar Ediskun ve Baha Dürder tarafından liselerin birinci sınıfları için hazırlanarak bastırılan „Örnek Dilbilgisi Lise I‟ adlı ders kitabının okunma süresinin 1953-1954 ders yılından itibaren üç yıl daha uzatılması uygun görülmüştür.

Yine 1941‟de Milli Eğitim Bakanlığı‟nca küçük parçalar halinde bastırılmaya başlanan ve 13 parçadan oluşan Jean Deny‟nin Türk Dili Grameri ise daha çok öğretmenlerin yararlandığı kaynak eser niteliğindedir.

Talim ve Terbiye Kurulu‟nun 06.05.1953 tarih ve 189 sayılı kanununda, Kemal Demiray tarafından hazırlanıp bastırılan „Lise İkinci Sınıflar İçin Dilbilgisi‟ adlı kitabın 1953-1954 ders yılından itibaren okunma süresinin üç yıl daha uzatılması uygun görülmüştür.

Talim ve Terbiye Kurulunun 12.12.1953 tarih ve 281 sayılı kararında, Mithat Sadullah Sander tarafından hazırlanan „Türkçe Dilbilgisi Dersleri‟ adlı ders kitabının 1953-1954 yılından itibaren üç yıl süreyle lise birinci ve ikinci sınıflarda okutulmasına karar verilmiştir.

Talim ve Terbiye Kurulu‟nun 12.01.1954 tarih ve 3 sayılı kararında, Tahir Nejat Gencan tarafından liselerin ikinci sınıflarında okutulmak üzere bastırılan „Dilbilgisi‟ adlı eserin 1954-1955 ders yılından itibaren yeniden üç yıllık bir süre için ders kitabı olarak kullanılmasına karar verilmiştir.

Bunların yanı sıra dil bilgisi derslerinde öğretilecek konuların seçimi, bu dersin en önemli sorunlarından birisidir. Bu anlamda bazı araştırmacılar tarafından dil bilgisi konularının tamamının ortaöğretimde ayrıntılı olarak öğretilmesinin öğrenciye yararının olmadığı düşünülmektedir. İlk ve orta dereceli okulların dil bilgisi programları, bir dilin kültür ağzını konu almakla birlikte ağızlara, lehçelere ya da dilin tarihsel gelişimine yer vermemektedir.

Göğüş‟ün (1978:341) ifade ettiğine göre, Türk edebiyatındaki dil bilgisi konuları belirli terimler üzerinde kalarak, sınıflamalar genellikle öğretilmekle yetinilmiştir. Fakat ad, eylem gibi sözcük türlerini tanıtmak yeterli değildir. Oluşturdukları anlatım mekanizmalarını da kavratmak gerekmektedir. 1957 tarihli Lise Programında, kuramsal bilgilerin yanında Türkçe dil bilgisinin ana konuları da seçilmiştir. Dil

bilgisi programlarının dengeli olmasına özen gösterilmiştir. Yalnız sözcük türleri, yalnız yazım kuralları ya da cümle kuruluşu üzerinde kalan bir dil bilgisi programı istenen amacı sağlayamayacağı ifade edilmiş, programın dil olaylarını ve kurallarını da kapsaması gerektiği vurgulanmıştır.

Bu kapsamda Cumhuriyet‟in ilan edilmesinden sonra dil ve edebiyat öğretimi için hazırlanan ortaöğretim ders kitaplarından bazıları şöyledir;

Tablo 4.20. Liselerde kullanılan Türk Dili ve Edebiyatı ders kitapları.

Yazar Eser Yılı Kullanıldığı

Sınıf

Ali Canip Yöntem Edebiyat 1925 Lise 1

Süleyman Şevket Tanlı Yeni Güzel Yazılar 1928 Lise 1

Mehmet Fuat Köprülü Türk Edebiyyâtı Tarihi 1928 Lise 2-3

Halit Fahri Ozansoy Edebi Kıraat Numuneleri 1929 Lise 1

R. Nuri Güntekin-Refet Avni Türk Kıraatı 1930 Lise 1-2-3

İsmail Habip Sevük Edebî Yeniliğimiz 1932 Lise 3

Agâh Sırrı Levend Edebiyat Tarihi Dersleri 1932 Lise 2-3

Ali Canip Yöntem Türk Edebiyatı Antolojisi 1934 Lise 3

Ahmet Cevat Emre Dil Bilgisi 1934 Lise 1

Mustafa Nihat Özön Metinlerle Muasır Türk Edebiyatı Tarihi 1934 Lise 3

Mustafa Nihat Özön Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi 1941 Lise 3

Hıfzı Tevfik Gönensay

Nihad Sami Banarlı Başlangıçtan Tanzimat‟a Kadar Türk Edebiyatı Tarihi

1943 Lise 2

Halit Tanyeli Okuma ve Edebiyat 1950 Lise 1

İsmail Habip Sevük Tanzimat Devri Edebiyatı 1951 Lise 3

Mitat Sadullah Sander Türkçe Dil Bilgisi Dersleri 1951 Lise 1-2-3

Vasfi Mahir Kocatürk Metinlerle Türk Edebiyatı 1952 Lise 1-2-3

Nihat Sami Banarlı Metinlerle Türk Edebiyatı 1952 Lise 4

Mustafa Nihad Özön Açıklamalı Türk Dili ve Edebiyatı 1952 Lise 4

Abdurrahman Nisari Metinli Türk Edebiyatı 1953 Lise 4

Abdurrahman Nisari Metinle Türk Edebiyatı 1955 Lise 3

Abdurrahman Nisari Metinle Türk Edebiyatı 1956 Lise 2

Abdurrahman Nisari Metinli Batı Edebiyatı 1952 Lise 4

Mustafa Nihat Özön Açıklamalı Türk Dili ve Edebiyatı 1952 Lise 4

Mustafa Nihat Özön Açıklamalı Batı Edebiyatı 1952 Lise 3-4

Mustafa Nihat Özön Açıklamalı Türk Dili ve Edebiyatı 1954 Lise 3

Suut Kemal Yetkin-Sıdıka Arıkan Türk ve Batı Edebiyatı 1957 Lise 3

Tablo 4.20‟de görüldüğü üzere, Cumhuriyet‟in ilan edilmesinden sonra hazırlanan bu ders kitapları, Türk Dili ve Edebiyatı eğitiminin ve öğretim programlarının uygulanmasına katkı sağlamışlardır. Bu eserler, basıldıkları dönemlerde uygulanmakta olan öğretim programlarına göre hazırlanmışlardır. Program değişikliği durumunda bazı eserlerde de kısmi değişiklikler yapılmış, yeni programa uygun hale getirilmiş ve tekrar basılmışlardır. Bu eserler, Türk edebiyatının önemli sanatçıları ve eserleri ile birlikte edebiyat tarihi ve geçirmiş olduğu aşamalar konusunda da bilgi vermişlerdir.

Türk Dili ve Edebiyatı öğretim programlarında, eğitimin öğretmen tarafından sürekli anlatma ya da ezberletme yöntemi ile yapılmasının yerine „metne dayalı öğretim‟ yönteminin kullanılması hedeflenmiştir. Ele alınana konu ile ilgili açıklama yapılmamsı, metin üzerinden yola çıkılarak konunun kavratılması kararlaştırılmıştır. Fakat ders kitaplarının birçoğunda bu hususlara dikkat edilmediği, çeşitli açıklamalara yer verildiği görülmüştür. Bununla birlikte hem eski hem de yeni dönem sanatçılarının eserleri örnek metin olarak kullanılmıştır.