Eşyaları

Şehzadenin eşyaları ve yaşam tarzı hakkında muhallefat defteri sayesinde bilgi edinmek mümkün olmuştur. Her bir sayfası üç sütundan meydana gelen muhallefat defterinin birinci sütununda cins-i eşya başlığı altında eşyaların ismi kaydedilmiş, ikinci sütununda adet başlığı ile bunların sayıları, üçüncü sütun yani mülahazat kısmında ise eşyalara dair bazı açıklamalar kaydedilmiştir315.

Muhallefat defterine göre eşyaları, mobilyalar, mutfak eşyaları, halı, kilim, battaniye türü ev eşyaları, hobilerini yansıtan güzel sanatlarla ilgili aletler, kıyafetler, mücevherler ve kişisel bakım eşyaları şeklinde tasnif etmek mümkündür.

Terekede mutfak eşyaları içerisinde en fazla yer tutan eşyalar arasında yemek takımlarını göstermek mümkündür. Şehzade Mahmud Celâleddin Efendi’nin hanesinde yemek takımları genellikle porselendir ve değişik türde porselen kullanılmakla birlikte özellikle saksonya porseleni ağırlıklıdır. Salata tabağından, çorba kâsesine, hoşaf kâsesinden, pilav tabağına, meyve tabağından, yemek

311

BOA, YPRK.HH., Dosya nr. 1/38. (1293).

312

Cavid Ağa, Neşet Ağa, Süleyman Ağa ve Ahmed .. Ağa olmak üzere dört ağanın ismi geçmektedir. Bu ağalardan Cavid Ağa’nın maaşı 400 kuruş iken diğerlerinin 150’şer kuruştur. Bkz. BOA, Y.PRK.

HH., Dosya nr. 2/13, vr. 3a.

313

Hadamesi Salih Efendinin vefatı nedeniyle zevcesi dilekçe verip maaşını talep etmiştir. BOA,

İ.DH.,nr. 879/70109; 1092/85674.

314

BOA, İ.DH., Dosya nr. 1111/86966.

315

110

tabaklarına her yiyecek için farklı tabaklar kullanılmıştır. Genellikle pembe renk tercih edilmekle birlikte kenarı yaldızlı porselenler de revaçtadır. Terekede çok sayıda reçel tabağı geçmektedir. Buradan reçelin yemeklerde önemli bir yer tuttuğu düşünülebilir. Terekede Alafranga yemek takımları şeklinde kayıtlar da mevcuttur. Alafranga tabirinin Osmanlı Devleti’nde genellikle Batı tarzını ifade etmek için kullanıldığı bilgisinden hareketle bu kayıtlardan Avrupa tarzı yemek takımlarının olduğunu söylemek mümkündür. Kahvaltı için ayrıca tabaklar mevcuttur. Bunun yanında hepsi porselen olmakla birliktefarklı desenlerde örneğin porselen üzerine gümüş işlemeli çay ve kahve takımları bulunmaktadır. Çok sayıda ve çeşitte çay ve kahve takımlarının olması da şehzadenin hanesinde çay ve kahve kültürünün var olduğunu ve de önem taşıdığını göstermektedir diyebiliriz. Avrupa etkisiyle gerek mobilyalar gerek yemek takımları gerekse giysilerde görülen değişim beslenme alışkanlıklarına da etki etmiş olmalı ki çay takımlarının içinde sütlükler de bulunmaktadır. Bu durum İngiliz usulü sütlü çay içilme olasılığını ortaya çıkarmaktadır. Yemek takımları arasında Osmanlı kültürünün en önemli içeceği diyebileceğimiz kahve fincanları ve kahve zarfları da bulunmaktadır. Kahve ve çay takımlarının yanında Osmanlı sofralarının vazgeçilmezi olan şerbet için de takımlar mevcuttur. Ancak şerbet kupaları genellikle gümüş ya da billurdur. Terekede porselenin yanında billur su bardakları, şerbetlikler ve sürahiler de önemli bir yer tutmaktadır. Avrupa’da şerbet kültürü olmadığından şerbet kupalarının Avrupa’dan getirilmeyip yerli üretim olduğu düşünülmektedir.

Şehzadenin hanesi yemek takımlarının yanında çatal kaşık takımları yönüyle de bir hayli zengindir. Çatal, kaşık takımları genellikle gümüşten olup yemek kaşığı- çatalı, tatlı kaşığı-çatalı, pay kaşığı-çatalı, tuz kaşığı, meyve bıçağı şeklinde kayıtların mevcut olması tıpkı yemek takımında her yiyecek için farklı tabaklar kullanıldığı gibi, her yiyecek için farklı çatal, kaşık, bıçak kullanıldığını göstermektedir. Çatal kaşık takımları genellikle gümüş olmakla birlikte içlerinde fildişi saplı olanlar hatta altın olanlar bile mevcuttur. Yine yemek takımları arasında özellikle çift gözlü gümüş tuzluklar göze çarpmaktadır.

Diğer mutfak eşyalarından olan tepsiler, tencereler ve cezveler genellikle bakırdan yapılmıştır. Dönemin şartları düşünüldüğünde zaten olması gereken de budur. Henüz çelik tencereler icat edilmediğinden en makbul yemek pişirme araçları bakırdan yapılmıştır. Bakır kapta pişirilen yiyeceklerin daha lezzetli olduğu bilgisi de

111

dikkate alınmalıdır. Örneğin günümüzde teknolojik kahve makineleri olmasına rağmen üstelik bakır kalay gerektirdiği ve günümüz şartlarında kalay yaptırmak güç olduğu halde hala bazı evlerde bakır kahve cezveleri vazgeçilmezler arasındadır. Mutfak için gerekli olan havan, süzgeç, sefer tasları, kahve askısı, çeşitli ebat ve farklı malzemelerden imal edilmiş kavanozlar, güğümler, ibrikler, semaverler, kovalar ve mangallar ile yemek pişirmek için özel sobalar da göze çarpan diğer araç- gereçlerdendir. Porselen, altın, gümüş, bakır mutfak eşyalarının yanında adi sıfatı ile tanımlanan yemek takımları, tuzluklar, çatal-kaşıklar vs. de mevcuttur. Bakırdan daha düşük bir metalden yapılmış olması olası olan bu eşyaların muhtemelen şehzadenin maiyetinin kullandığı araç-gereçler olduğu düşünülmektedir.

Mobilyalara baktığımızda koltuk, sandalye, çeşitli ebatlarda dolaplar, yatak ve yatak başlıkları ile raflar ve tabaklıklar mevcuttur. Yemek masalarının yanında sofralar da yer almaktadır. Konsol ve yazı masaları ile sehpalar da mobilyalar arasındadır.

Şehzadenin hanesinde piyano başta olmak üzere keman gibi enstrümanlar ile nota ve nota sehpaları da bulunmaktadır. Çoğu Osmanlı şehzadesinin müzik ile yakın alakalı olduğu bilgisi dikkate alınınca Şehzade Celalettin Efendi’nin de müzik ile arasının iyi olduğunu söylemek mümkündür.

Halı, yatak, yorgan, battaniye, şilte, yatak bağı gibi eşyalar yanında en çok göze çarpan eşyalar minderlerdir. Koltuk, duvar, yer minderleri olarak kendi içinde sınıflandırılmış olan minderler hanede önemli bir yer tutmaktadır. Perde olarak hem tül perdeler hem de genellikle atlastan ya da ipekten yapılmış kalın perdeler kullanılmıştır. Hanede en fazla göze çarpan eşyalardan biri de şamdanlardır. Aydınlatmanın mumla yapıldığı göz önüne alındığında şamdanlar zorunlu bir ihtiyaçtır. Şamdanlara ek olarak gaz lambaları, kandiller ve avizeler de bulunmaktadır.

Şehzadeye ait kişisel eşyalar arasında boy aynası ve berber aynası şeklinde sınıflanan çeşitli aynalar, yatağa inip çıkmak için kullanılan ayak nihaleleri, bakır, pirinç ve gümüşten yapılmış çeşitli güğümler, çamaşır leğenleri, abdest ibrikleri, yağdanlıklar, buhurdanlıklar, kâğıt makasları, yazı hokkaları, kalemtıraşlar, dürbün, yazı çekmeceleri, çiçeklikler ve çerçeveler yer almaktadır. Kişisel bakım ürünü olarak diş tozu mahfazaları, lavanta şişeleri, tırnak makasları ve sabunluklar

112

bulunmaktadır. Yine havlular, hamam takımları, peştamallar ve seccadeler de hanede yer alan önemli eşyalar arasındadır.

Tüm bunlardan başka terekede; baston, saat, kamçı, kemer, şemsiye, hançer, gömlek düğmeleri gibi gümüş, altın, pırlanta ve elmasla bezenmiş aksesuarlar da kayıtlıdır. Ayrıca giysi olarak da çok sayıda kürk, fes, ayakkabı, palto, pantolon, setre, ipek mendiller ve bol miktarda çamaşır bulunmaktadır.