Program değerlendirme farklı şekillerde de tanımlanmaktadır. Program değerlendirme, gözlem ve farklı ölçme yöntemleri ile eğitim programının durumu hakkında bilgi toplama, elde edilen bilgileri programın etkililiği hakkındaki ölçütlerle karşılaştırma ve karar verme süreci olarak tanımlamaktadır (Erden, 1995). Uşun (2012), program değerlendirme, düzenli ve sıralı veri toplama ve çözümlemesini temele alan, bilimsel araştırma tekniklerini kullanarak, geliştirilen programın yeterliliği, yararlılığı ve etkililiği hakkında karar verme süreci şeklinde tanımlamaktadır. Oral&Yazar (2017), planlanan ve uygulanan programın program değerlendirme modelleri doğrultusunda uygun araştırma yöntem ve teknikleri ile değerlendirilip, değerlendirme sonuçlarının programın geliştirilmesinde kullanılmasıdır şeklinde tanımlamaktadır.
Program değerlendirme, genelde programa dayalı eğitim kaynaklarını kabul etme, değiştirme ya da ortadan kaldırma kararının verebileceği bilgileri içermektedir.
Değerlendirme sonuçları program geliştirme uzmanlarına programa devam, gözden geçirme ya da yeni bir aşamaya geçme konusunda bilgi vermektedir. Bunun yanı sıra karar vermede, sonuç çıkarmada ve programla ilgili kararları bilgiye dayandırma da program geliştirme uzmanına yetki verir (Demirel,2011).
Uşun (2012) program değerlendirmede esas alınması gereken temel ilkeleri şu şekilde belirtmektedir. Bunlar:
● Program değerlendirmede gözlenmek istenen özellikler; programın temel felsefesi, tanımı, program geliştirme tanımı, yaklaşımı, modeli, öğretim yaklaşımı ve paydaşların değerlendirmeden beklentileri gibidir.
● Program geliştirme ve değerlendirme birbirini etkiler niteliktedir.
Değerlendirme sonucunda alınan çıktılar programın daha nasıl geliştirebiliriz sorusuna yanıt aramak için kullanılır (Varış, 1996).
● Program geliştirme süreci bir takım çalışması gerektiren iletişimi süreci olarak ele alınmalı. Burdan yola çıkarak değerlendirme sonuçları bütün paydaşlarla paylaşılmalıdır.
● Program değerlendirme kapsamlı, düzenli ve aktif bir süreçtir.
● Program değerlendirme süreci, bilimsel araştırma ilkelerine uygun olmalı.
Değerlendirme bir ürüne ve amaca hizmetine göre değer verme aşamasıdır.
Program değerlendirme rasyonel ve nesnelden - yorumlayıcı öznel yaklaşıma değişkenlik belirten eğitim felsefelerine göre yapılandırılır. Rasyonel değerlendirme amaçlar doğrultusunda yapılır. Değerlendirmeyle amaçlar ve bu amaçları gerçekleştirecek öğrenmeden oluşan davranış değişikliklerinin olup olmadığı belirlenir.
Değerlendirme sonuçları program tasarımı, uygulanması, yenilenmesi ve üst kademelerini bilgilendirme amacına hizmet eder (Oral & Yazar, 2017).
Programın değerlendirilmesinde hangi amaca göre yapıldığının yollarını Demirel (2011) ise şu şekilde ifade etmektedir. Bunlar:
Programın başında yapılan tanılayıcı değerlendirme,
Program aşamasında yapılan biçimlendirici değerlendirme,
Programın çıkışında gerçekleştirilen düzey belirleyici değerlendirmedir.
Tanılayıcı Değerlendirme: Öğrencilerin programa başlamadan önce ön şart niteliğindeki bilişsel davranış, duyuşsal özellik ve psikomotor becerilerini belirtmek için yapılan değerlendirmedir.
Biçimlendirici Değerlendirme: Öğrencilerin programa girdikten sonra süreç içinde öğrenme zorluklarını belirlemek ve ihtiyaç olan düzeltmeleri yapmak için yapılan değerlendirmedir.
Düzey Belirleyici Değerlendirme: Öğrencilerin programın sonunda kazandıkları davranış ve becerilerini belirleyen değerlendirmedir.
Program değerlendirme aşağıda belirtilen amaçları gerçekleştirmek için kullanılabilir:
Verimlilik için programın ne tür yönlerinin değerlendirilmesi ve hangi bilgilerin toplanması gerektiğini belirlemek için öğretim programını tüm yönleriyle ortaya koymalı,
Net bir biçimde belirtilen ve programın verimliliği hakkında veriler toplamak,
Elde edilen verileri çözümlemek ve sonuç çıkarmak,
Ortaya çıkan bilgiye göre karar vermek,
Öğretim programını geliştirmek için bu kararları uygulamak (Wiles &
Joseph, 2002).
Program değerlendirme sürecine ilişkin ilgili alanyazında değişik bir takım görüşlerin olduğu görülmektedir; Erden (1995) göre program değerlendirilmesi sürecinde programla ilgili doğru veriler toplamak ve bu verileri yorumlamak için araştırma yapılması gerekir. Bu araştırmada da iki temel soru vardır. Bunlar; eğitim programı, eğitim programındaki temel aksaklık ve eksiklikler nelerdir? Birinci soruda ürüne ve erişiye bakarak değerlendirme yapılır. Bu değerlendirmede eğitimciler genellikle eğitim programlarının en önemli yanının öğretim programı olduğunu düşündükleri için öğretim programını değerlendirmeyi seçmektedirler. Öğretim programları ürüne ve erişiye bakarak değerlendirilirken, ana sorun, genellikle
"Uygulanan program hedefleri ne aşamada gerçekleştirmektedir?” şeklinde ifade edilir.
İkinci soruda da programın ögelerine dönük değerlendirme yapılır. Bu değerlendirmede öğrenilen bilgilerin topluma uyum sağlamasına da bakılmalıdır. Bu yüzden genel ve özel hedeflere yönelik değerlendirmeyle bu durum açığa çıkarılabilir.
Sönmez ve Alacapınar (2015) ise programı “yetişek” şeklinde ele almış ve eğitimin açık bir dizge olduğunu söyleyerek, yetişeğin değerlendirilmesinin de bu dizgenin öge ve özelliklerine göre yapılabileceğini belirtmektedir. Ertürk (1994) programın uygulandıkça ortaya çıkan sonuçlarının değerlendirilmesini ve devamlı bir kontrol mekanizmasının olması gerektiğini söylemiştir. Özdemir’e (2009) göre program değerlendirme sürecinin başarılı olması için takip edilmesi gereken aşamalar şunlardır:
Program değerlendirmenin örgütlenmesi gerekli,
Program görevinin tanımlanması
Program amaçlarının belirlenmesi
Programın öğrenme ürünlerinin tanımlanması,
Kullanılan ve ihtiyaç duyulacak değerlendirme yöntemlerinin belirlenmesi,
Öğrenme çıktıları için değerlendirme hedeflerinin ve yöntemlerinin belirlenmesi,
Bilgilerin toplanması,
Sonuçların çözümlenmesi,
Değişikliklerin uygulanması,
Uygulanan değişikliklerin izlenmesi ve sonuçların karşılaştırılması,
Verilerin gözden geçirilmesi.
İlgili literatürde belirtilen değişik görüşler doğrultusunda program değerlendirmenin ilkeleri, amacı ve süreçteki işleyişine göre değerlendirme yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.