Hikmet Bayur ve arkadaşlarının beyannamesi:
4.5. Demokrat Parti’nin Ġlk Dört Yılında Balıkesir’deki Faaliyetler
4.5.4.1. Eğitim Faaliyetler
Milli Eğitim Bakanlığı‟nca Balıkesir il okulları bina inşa ve tamirine yardım maksadıyla 300.000 lira gönderilmiştir240
.
Balıkesir‟de 1953 yılı içerisinde maarif yurdu açılmasına karar verilmiştir. Yatılı öğrenciler için gerekli bir ihtiyacın karşılanması yoluna gidilmiştir241
.
237 “ Milletvekillerimizin körfez gezisi”, Balıkesir Postası, 10 Eylül 1952, s.1 238 “ Şehir ve vilayete ait muhtelif işler”, Türk Dili, 22 Temmuz 1952, s.1 239Türk Dili, a.g.y,
240 “İl İlk Okullarına yardım”, Balıkesir Postası, 1 Ekim 1953, s. 2 241 “Şehrimizde maarif yurdu açılıyor”, Türk Dili, 27 Eylül 1953, s. 1
91 4.5.4.2. Bayındırlık ve Ġskân Faaliyetleri
4.5.4.2.1. Kepsut Nahiyesi’nin Kaza Merkezi OluĢu: Türkiye genelinde 22 bucağın kaza olmasıyla Balıkesir‟e bağlı Kepsut da 1 Mart 1953 yılında yürürlüğe giren 6068 numaralı kanun ile kaza merkezi olmuştur242
.
4.5.4.2.2. Balıkesir’de Deprem ve DP Ġktidarının Faaliyetleri:18 Mart 1953‟te Balıkesir ve Çanakkale‟de meydana gelen şiddetli deprem, bu şehirlerde büyük hasar yaratmıştır.
Balıkesir‟de en fazla hasar Gönen‟de meydana gelmiştir. İkinci sırada Manyas, üçüncü sırada Balya gelmektedir. Çanakkale‟de ise Çan ve Yenice kazaları büyük hasar görmüştür.
Depremin ardından Kızılay genel müdürlüğü 19 Mart‟ta uçakla Balıkesir‟e gelmiş ve beraberinde getirdiği 100 çadırla birlikte Gönen‟e gitmiştir. Ayrıca 500 çadır da Ankara‟dan Kamyonla Gönen‟e gönderilmiştir243
.
Cumhurbaşkanı Celal Bayar 20 Mart‟ta Balıkesir‟e ziyarette bulunmuş ve deprem bölgesi olan Gönen‟e gidip burada bir bucuk saat halk ile görüşmüştür244
. İşletmeler Bakanı Sıtkı Yırcalı, İçişleri Bakanı Ethem Menderes, Bayındırlık Bakanı Kemal Zeytinlioğlu zelzele bölgesi olan Yenice‟ye giderek tetkiklerde bulunmuşlardır245
.
Balıkesir basınında 1950 ve 1960 dönemlerinde söz sahibi olan iki gazete tabii olarak deprem bölgesiyle ve iktidar partisinin deprem bölgesine olan ilgisiyle yakından alakadar olmuşlardır. Fakat her iki gazetede de siyasal görüşlerinin ağırlığını yansıtmışlardır.
İktidar gazetesi olan Balıkesir Postası iktidarın tutumunu olabildiğince olumlu gösterip prim yapma çabasındayken, muhalif gazetemiz olan Türk Dili gazetesi ise iktidarın yetersizliklerinden dem vurup iktidarı kötüleme gayretindedir.
Manyas merkezinde 9 ev tamamen yıkılmış ve 178 ev oturulamayacak duruma gelmiştir. Türk Dili gazetesi iktidarın ya da Kızılay‟ın Manyas‟a hiçbir yardımda bulunmadığını bu nedenle halkın teessürlerini bildirmiştir246
.
242 “ Şirin ve güzel Kepsut kaza oldu”, Balıkesir Postası, 9 Mart 1953, s.2 243 “Gönen bir harabe haline geldi”, Balıkesir Postası, 20 Mart 1953, s.1
244 “Cumhurbaşkanı, felaket bölgesinde”, Balıkesir Postası, 21 Mart 1953, s.1,2 245Balıkesir Postası, a.g.y.
92 Yine Balıkesir Postası‟nın aksine olarak muhalif gazete Türk Dili deprem bölgelerinin yeterince alaka göremediğini bildirmektedir. Zelzele bölgesi ciddi alaka bekliyor. Aradan 5 gün geçmesine rağmen alınan tedbirler felaketzede halkı koruyucu mahiyette değildir247
.
Balıkesir merkezde deprem bölgeleri için yardımlar toplanmıştır. Halkın ve öğrencilerin yanı sıra siyasi parti mensupları da yardımlarda bulunmuşlardır. Halk partililer aralarında topladıkları bin lira ile hasır, çadır bezi gibi muhtelif malzeme alarak zelzeleden hasar gören bölgeye göndermişlerdir… DP milletvekilleri de felaketzedelere ellişer lira bağışta bulunmuşlardır248
.
Bayındırlık Bakanlığı zelzele mıntıkalarında yıkılan ve hasara uğrayan evlerin tamir ve inşası için bir kanun tasarısı hazırlayarak meclise sevk etmiştir. Buna bağlı olarak bütün deprem bölgelerindeki inşaatı kontrol ve organize etmek üzere bir imar müdürlüğü teşkilatı kurulmuştur. Balıkesir‟de yapılacak bu teşkilat emrine gerekli mimar ve mühendis kadroları verilmiştir… Teşkilat teknik bir teşekkül olması itibariyle doğrudan doğruya vekalete bağlı olacaktır249
.
İktidar, Balıkesir ve Çanakkale‟deki büyük deprem neticesinde zelzele, sel ve yangın felaketleri için kanun tasarısı hazırlanmasına başlanmıştır. Bu kanunla daimi bir heyet kurulacak ve bunlar derhal felaket bölgelerinde müdahale edecektir. Bu kanunla, daimi bir heyet teşkil edilecek ve bu heyetin elinde mühim miktarda para, inşaat malzemesi, ilaç, çadır ve her türlü sıhhi malzeme hazır bir şekilde bulundurulacaktır250
.
Ayrıca iktidar partisi olarak DP depremzedelere vergi yardımında bulunmuştur. Buna göre; depremden mesken veya iş yerleri yıkılarak zarar gören vatandaşların 5432 sayılı kanun gereğince, vaziyetleri normal bir duruma girinceye kadar, maliyeye olan vergi borçları süresi hiçbir suretle işlemeyecektir. Normal duruma dönüldüğünde, vergi süreleri eskisi gibi devam edecektir.
Yine vergi usul kanununun 105. maddesine göre, depremzedelere bu zararların, varlıklarının üçte birini mütecaviz bulunduğu taktirde vergi borçları telkin edilecektir. Ayrıca bu gibi vatandaşlar 4623 sayılı kanunun 27. maddesi hükümlerine
246 “Cumhurbaşkanı dün geldi”, Türk Dili, TD 21 Mart 1953, s.1
247 “ Zelzele bölgesi ciddi alaka bekliyor”, Türk Dili, 25 Mart 1953, s.1,2 248 “Zelzele felaketzedelerine yardımlar”, Türk Dili, 28 Mart 1953, s.1 249 “Zelzele bölgesi imar edilecek”, Balıkesir Postası, 7 Nisan 1953, s.1
250 “ Zelzele, sel ve yangın felaketleri için kanun tasarısı hazırlanıyor”, Balıkesir Postası, 9 Nisan 1953,
93 göre vilayet, belediye ve emsali gibi vergilerden de kısmen ya da tamamen muaf tutulacaklarına bakanlar kurulunca karar verilecektir251
.
Zelzeleden zarar gören Gönen, Yenice ve civarının imarı için bakanlıkça bir program hazırlanmıştır. Balıkesir‟de nisan ayında kurulan imar ve inşa müdürlüğü bu program gereğince gerekli faaliyete geçmiştir. Buna göre zelzeleden zarar gören kasabalarda ve vilayet merkezinde, köylerde yardım komiteleri kurulmuştur.
Tamir edilmesi mümkün olan evler için sahiplerine azami beş yüz liraya kadar hükümetçe yardım yapılacaktır. Evleri yeniden yaptıracak olanlara da yine hükümetçe bin lira yardım sağlanacaktır.
Bu yardımlar bilahare ödemek mecburiyeti olmayacaktır. Emlak Kredi Bankası yeniden ev yaptıracaklara ayrıca az faizle ve müsait şartlarla 4 bin lira borçlandırma suretiyle para verilecektir. Arzu edenlerin evleri Emlak Bankasınca yapılacak ve yine borçlandırma yoluyla sahiplerine teslim edilecektir. İsteyenlerin de kendileri tarafından evlerini yaptırmalarına müsaade olunacaktır252
.
Zelzele bölgesindeki köylü ve şehirli vatandaşlara yapılmakta olan ve fiilen başlanmış bulunan hane başına bin ve dört bin liralık yardıma ilaveten Gönen‟de 100 Ayvalık‟ta 100 Manyas‟ta 100 ve Yenice‟de 200 evin Emlak bankasınca bizzat inşası uygun görülmüştür253
.
4.5.4.2.3. Bayındırlık Su ĠĢleri ġubesi: Balıkesir merkez olmak üzere Balıkesir Ovası ve Kepsut dereleri, Simav gölü ve ovası, Tavşanlı, Edremit – Burhaniye ovaları ıslahı mevzuları ile meşgul olmak üzere Bayındırlık Bakanlığı Bursa birinci şubeye bağlı olarak Balıkesir‟de bir teşkilat kurulmuştur254
.
4.5.4.2.4. Ġmar ĠĢleri: Balıkesir – Savaştepe yolunun yapılmasına başlandı. Balıkesir – Soma yolunun Savaştepe‟den Balıkesir‟e kadar olan kısmı ihale edilmiş ve yapımına başlanmıştır255
.
Elli küsur kilometre olan Gönen- Balya yolunun 0 – 15 kilometre arası 109 bin lira ile yapılmaktadır… Balıkesir – Şamlı – Ilıca yolu üzerinde 128000 liraya üç küçük köprü yapımı tamamlanmıştır.
251 “ Son depremden zarar gören vatandaşların vergi borçları”, Balıkesir Postası, 26 Nisan 1953, s.1 252 “ Gönen ve köylerinin inşaat işlerine ait program hazırlandı”, Türk Dili, 15 Mayıs 1953, s.1
253 “ Balıkesir için verilen müjdeler; Fabrika- hal- otel- köy yolları ve suları”, Ateş 10 Temmuz 1953, s.1 254 “ Bayındırlık su işleri şehrimizde şube açtı”, Balıkesir Postası, 4 Eylül 1953, s.1
94 1953 yılında Balıkesir vilayeti köy yolları ve köy içme suları için Balıkesir‟e verilmiş olan bir milyon üç yüz bin liraya ilaveten Bayındırlık bakanlığı tarafından Balıkesir il emrine üç yüz bin lira daha tahsis edilmiştir256
.
4.5.4.2.5. Bandırma’nın Vilayet Olması Konusu: Bandırma‟nın vilayet haline getirilmesi yolunda mahallince teşebbüse geçilmiş ve Ankara‟ya bir heyet gönderilmiştir. Adnan Menderes, Bandırma‟nın vilayet haline getirileceğini buna ait kanunun Büyük Millet Meclisi‟ne sevk edileceğini vaat etmiştir. Sıtkı Yırcalı da Bandırma‟nın vilayet olması iddiasında haklı olduğunu ve bu teşebbüse taraftar olduğunu belirtmiştir257
.
Bandırma‟nın vilayet olmasına kesin gözüyle bakılmaktayken 8 Aralık 1953‟te Türk Dili gazetesi Bandırma‟nın vilayet yapılmayacağını açıklamış ve bunun nedeni olarak da enteresan bir olayı göstermiştir.
Bandırma‟nın il olması isteğine karşı bir demokrat kodaman “Uşak‟ı yaptık da ne oldu?” demiş ve ekseriyeti CHP‟lilerin teşkil ettiği Bandırma‟nın il yapılamayacağını bildirmiştir258
.
DP zamanında il yapılan Uşak‟ta Kasım ayı içerisinde yapılan İl Genel Meclisi seçimlerini CHP‟nin kazanması iktidar partisi için beklenmedik bir kayıptır.
Çok kuvvetli olduğu tahmin edilen iktidar partisinin bu yeni vilayetteki kaybı 1954 seçimleri öncesi DP iktidarına soğuk duş etkisi yaratmıştır.
Uşak CHP iktidarı zamanında bir sanayi şehri haline getirilmiştir. DP‟nin bu şehri kaybetmesinin temelli olarak bu sebep gösterilmektedir259
.
Uşak ilinde, 14 Kasım 1953 tarihinde yapılan ara seçimlerde, oyların eski yıllara göre artmasına karşın seçimleri CHP‟nin kazanmasını engelleyememişti. Bu seçim sonucu CHP için bir moral kaynağı olmuş ve parti genel sekreteri Kasım Gülek seçim sonucunu, “ vatanda olgunluğun parlak bir eseri” olarak yorumlamıştı. İktidar çevreleri ise seçimlerde oylarını yükselttiklerini söyleyerek kendilerini avutmaya çalışırlarken, bu sonuçlardan duydukları mutsuzluğu da gizleyememişlerdi260
.
Uşak‟ın bu beklenmedik kaybı Bandırma‟nın il yapılmaması konusunda Türk Dili gazetesinin haberini doğru çıkartmaktadır. Demokrat Parti‟nin ilk iktidar yıllarında
256
Ateş, a.g.y.
257 “ Bandırma vilayet haline getirilecek”, Türk Dili, 28 Ekim 1953, s.1 258 “ Bandırma vilayet yapılmıyor”,Türk Dili, 8 Aralık 1953, s.1 259 “ Uşak seçimleri” Ateş,18 Kasım 1953, s.1
260
95 Bandırma‟ya büyük hizmetlerde bulunmamıştır. İlçeden il haline getirmenin de Uşak örneğinde görüldüğü gibi kendi hanelerine yazılacak kesin bir skor olmadığı ortaya çıkmıştır. Seçimlerde Bandırma‟da DP kazanmış olsa da Bandırma‟daki muhalefetin güçlülüğü Bandırma‟da ikinci bir Uşak hadisesinin yaşanması ihtimalini ortaya çıkarttığından seçim öncesi böyle bir risk iktidar tarafından göze alınamamıştır.
Başbakan Adanan Menderes‟in 1956 yılında Balıkesir ziyaretinin ardından Bandırma‟ya gitmiş ve konuşması sırasında halk tarafından Bandırma‟nın vilayet olması işinden bahsetmesi istenmiştir. Menderes: “ Siz buraya sadece şehrinizin vilayet olması için mi toplandınız?... Bunlar tali (ikinci derecede) meselelerdir. Siz memleketinizin başvekilinden sadece vali isterseniz benim yapacağım şey, peki. Valiniz hazırdır, bana Allahaısmarladık demek olur”261
.
4.5.4.2.6.1950 Yılında Yanan ÇarĢının Yapımı ve Adnan Menderes’in Balıkesir Ziyareti: 3 Ağustos 1950 yılında Balıkesir‟de meydana gelen yangında Balıkesir‟in çarşısı tamamen kullanılmaz hale gelmiştir. Çarşının yapımı 1953 tamamlanmıştır. Yapılan çarşının açılışına Başbakan Adnan Menderes katılmıştır.
Balıkesirlilere “güler yüzlü Balıkesirliler” hitabıyla iltifatta bulunduktan sonra çarşının manevi kıymetinin maddi kıymetinden çok daha üstün oluğunu söyleyerek böyle bir eseri açmak şerefiyle mazhar olduğundan dolayı duyduğu memnuniyeti izhar etmiştir262
.
Menderes Balıkesir beyanatını oldukça kısa tutmuş ve bir parti propagandası haline getirmemiştir.
4.5.4.2.7. Hal Binası: Yanan çarşının yapımının ardından Balıkesir ticaret hayatının bir diğer ihtiyacı olan hal binasının yapımı işi gündeme gelmiştir. Binanın plan ve projeleri hazırlanmış ve yapılması için gereken 750 bin lira da Emlak bankası vasıtasıyla temin edilmiştir263
.