Eğitim denetimi

Eğitim; bireylere bilgi, beceri, tutum, davranış, alışkanlık kazandıran ve bireylerin zihinsel gelişimini, karakter oluşumunu ve ahlaki değerlerin kazanmasını sağlayan bir süreçtir. Eğitimde yer ve zaman kısıtlaması yoktur (Gökyer ve Namlı, 2015: 710). Bu sebeple bireylerin yaşamını daha kaliteli hale gelmesini sağlayan eğitim etkinlikleri her yerde ve her zaman gerçekleştirilebilir (Yeşil, 2018: 9-10). Eğitimin diğer bir görevi de kişileri sosyalleştirmektir. Eğitim sayesinde birey toplumun, toplum da bireyin kültürünü alır. Birey, aldığı kültürü içselleştirerek toplumun kültürünü geliştirir (Ergün, 2014: 1). Birey bu davranış değişikliğini kendiliğinden kazanabilir ancak bu davranışın planlı bir şekilde, kasıtlı ve istenilen yönde olmasını sağlayan kurumlar eğitim kurumlarıdır. Ayrıca eğitim kurumları; bireyin iyi bir vatandaş olarak yetişmesini sağlama, bireye çok yönlü bakış açısı kazandırma ve bireyin kendini gerçekleştirme gibi becerileri geliştirmelerini sağlamayı amaçlar (Özgan, 2011: 986).

Eğitim denetimi kavramı örgütsel etkililik ve okul etkililiği çalışmaları sonrasında ortaya çıkmış olan bir kavramdır. Eğitim faaliyetleri değişmez olmadığı için sürekli kontrol ve iyileştirme mekanizmalarının devreye girmesini gerekli kılar (Uludüz, 1996: 8). Eğitim kurumlarının hedeflenen amaçlara ulaşma derecesini belirlemek için kontrol ve değerlendirmeler yapılır. Bu kontrol ve değerlendirmeler “denetim” adı altında toplanmaktadır (Gülşen, 2009: 150). Eğitimde denetim; yanlışların bulunup düzeltilmesi, eksikliklerin tamamlaması, problemlerin çözülmesi, okulların devamlılığı ve etkililiğinin sağlanması, eğitim süreçlerinin yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi bakımından önemli bir yere sahiptir. Denetim eğitim örgütlerini sistemli ve planlı hale getirmektedir (Uludüz, 1996: 8; Erdem ve Eroğul, 2012: 14). Ayrıca eğitim ve öğretim faaliyetlerinin geliştirilmesi ve okulun mekanizmaların iyi bir şekilde işlemesi için zorunlu temel fonksiyonlardan birisidir. Bu yüzden denetimin yokluğu ya da eksikliği eğitim öğretim sürecinde bazı aksamalara ve yanlış yürütülen faaliyetlere sebep olmaktadır. Eğitim sistemi; hedef belirleme, değiştirme, araştırma ve denetim alt sistemlerinden oluşmaktadır. Bu nedenle denetim, bir eğitim sisteminin ayrılmaz ve önemli bir parçasını teşkil

etmektedir. Kısaca, denetimsiz bir eğitim sistemi düşünülemez (Öz, 2003: 179; Yıldız vd., 2016: 2432).

Kayıkçı (2004: 9) eğitim denetimini, önceden belirlenmiş hedefler ve ilkeler doğrultusunda çevresel koşullar da dikkate alınarak eğitimden etkilenen tüm paydaşların işbirliği içinde bilimsel yöntemlerle nesnel olarak eğitim kurumlarındaki her türlü insan ve madde kaynağının, program ve çalışmaların değerlendirilmesi sonucunda belirlenen eksiklik, aksaklık ve problemlerin giderilmesi için kuruma ve çalışanlara yapılan destek ve liderlik hizmetini içeren bir süreç olarak tanımlamıştır. Eğitimde denetim, kurumda çalışan personelin görevlerinin yapılma şeklinin gözlenmesi ve eksikliklerinin ortaya konulması, bunların düzeltilebilmesi için gerekli tedbirlerin alınması, var olan sorunların çözülmesi ve uygulanan yöntemlerin geliştirilmesini sağlayarak eğitim öğretimin amaçlarına en uygun yöntemi bulmaya yardımcı olmaktır (Taymaz, 2005: 31; Göksoy ve Yenipınar, 2012: 39). Eğitimde denetim, eğitim kurumlarının amaç, hedef ve ilkeler doğrultusunda çalışmasını değerlendirir. Çalışmaların etkin ve verimli olmasına rehberlik eder, çeşitli kurumların eşgüdümlü çalışmasını sağlar, kurumlar arasında işbirliğini geliştirir (Gündüz, 2012: 3). Eğitimde denetim; eğitim sistemlerinin sürekli gelişmesi ve ilerlemesinin en önemli unsurlarından biri olmak üzere yapılan çalışmaları değerlendirerek daha verimli hale getirilmelerini sağlamak için görevlilere önerilerde bulunmak, kurumlardaki personele çalışmalarında ve kendilerini geliştirmede rehberlik etmektir (Su, 1974: 36; Çetin, 2012: 3-10). Eğitimde denetim, bir denetçinin aynı zamanda yönetici, lider, rehber ve öğretici olarak görev yapmasını zorunlu kılmaktadır (Taymaz, 2005: 31).

Eğitimde denetim; eğitim kurumlarında daha etkili bir öğrenme ve öğretme ortamlarının oluşturulması, geliştirilmesi, verilen eğitimin kamu yararı adına belirlenen ilke ve kurallara göre yapılıp yapılmadığının incelenmesi, eğitim planlarının gerçekleştirilmesi sırasında yapılanlarla yapılması gerekenin karşılaştırılması, belirlenen hedef, amaç ve kazanımlara ulaşılıp ulaşılmadığının tespit edilmesi ve aksaklıkların kaynağının bulunup gerekli değerlendirmelerin yapılması ve eksiklikleri gidermek için rehberlik etme süreci olarak tanımlanabilir (Başaran, 2000: 137; Tekin ve Yılmaz, 2012: 36; Temiz, 2018: 16). Önceden

belirlenmiş olan eğitim ve öğretim amaçlarının, eğitim kurumlarında, başta okul yöneticileri ve öğretmenler olmak üzere tüm ilgililer tarafından gerçekleştirilme derecesinin saptanmasıdır. Kısaca; eğitimde denetim, eğitim ve öğretimin faaliyetlerinin geliştirilmesi amacıyla, uygulamaların başarı derecesini objektif olarak ortaya koyma sürecidir (Kaya, 1996: 184-185).

Eğitimde denetim, öğretmen ve yöneticiler açısından öğrencilerin en iyi ve en etkili şekilde öğrenecekleri ortamları sağlama konusunda kendilerini gözden geçirme faaliyetidir. Bu gözden geçirme sürecinde problemler belirlenir, çözüm için yeni bakış açısı kazanılır ve yeni fikirler üretilir. Okul müdürü, genellikle deneyim sahibi ve daha önce sınıf ortamında bulunmuş bir öğretmen olduğundan bu süreçlere zaten vakıf olacaktır. Denetimle ilgili önemli bir başka görüş, denetimin öğrencilere neler kazandırıldığını araştırmak, öğretimi değerlendirme yollarını belirlemek ve öğretmenin ders planında öncelikli olarak neye yer verdiğini anlamak olarak algılanmaktadır. Bu nedenle denetim anlayışını geliştirmek, öğretimin anlamlı olup olmadığını gözlemlemek için hayati bir önem taşımaktadır (Robbins ve Alvey, 2004: 93). Eğitimde denetim, öğretimi geliştirmek ve öğrenci başarısını arttırmak amacıyla, öğretmenlere yardımcı bir kaynak olmakla beraber, öğretmenlerin mesleki gelişiminin teşvik edilmesi; eğitimin amaçlarının yeniden belirlenmesi ve düzenlenmesi; öğretimde kullanılan yöntemlerin ve eğitimin değerlendirilmesinin geliştirilmesi gibi eylemleri kapsar (Gökçe, 1994: 2; Marczely, 2001: 8; Öz, 2003: 182; Gündüz, 2008: 29). Aynı zamanda anayasamızda belirtildiği gibi devlet adına “Gözetim ve Denetim” organıdır, görevlilerin kanunlara, yönetmeliklere, emirlere uygun olarak çalışmasını izleyen bir devlet mekanizmasıdır (Öz, 2003: 182).

Tanımlardan da anlaşılacağı gibi yönetim bilimindeki gelişmelerin etkisiyle denetim kavramı tanımı da değişikliğe uğramıştır. İlk başlarda denetim, hataların ortaya konması ve eksikliklerin giderilmesi şeklinde tanımlanırken günümüzde, öğretmenin geliştirilmesi, desteklenmesi, öğretimin iyileştirilmesi ve öğrenci başarısının artırılması şeklinde tanımlanmaktadır.