Çağdaş liderlik yaklaşımları

Liderlik yaklaşım kuramlarından biri olan yeni liderlik teorisi, bir takım yeni becerileri ifade eder. Karizmatik liderlik, vizyoner liderlik, dönüşümcü liderlik, öğretim liderliği vb. bu kurama ait olan liderlik türlerinden bazılarıdır (Yılmaz, 2006: 20).

2.1.3.1. Karizmatik liderlik

Eski Yunanca’da "ilham yeteneği, ilahi hediye" anlamlarına gelen ve ilk defa Weber'in ortaya attığı "karizma" kavramı, sıradan insanların sahip olamayacağı olağanüstü güçlerle donatılmış bireysel karakterdir. Bu gücün ilahi kökenli olduğu kabul edilir (Weber, 1978: 241). Türkçe’de karizma kelimesi ‘‘etkileyicilik’’ anlamında kullanılmaktadır (TDK, 2019). Koçel’e (2018: 611) göre ise çekiciliği yani lidere güvenmeyi ve koşulsuz itaati sağlayan çekim gücünü ifade etmektedir.

Günümüzde ortak kabul edilen tanıma göre karizma, bir grubun algılarının; liderin davranışları, liderliğin yer aldığı durum ya da koşullar tarafından ve takipçilerin etkilenmesinin sonucu olarak elde edilen ve takipçileri harekete geçirebilen bir güç olarak tanımlanabilir (Kılınç, 1996: 70). Karizmatik liderlik birey ve grubun olağanüstü performans ve yeteneklerini ortaya çıkaran ve liderle izleyiciler arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışan bir liderlik türüdür (Demircioğlu, 2015: 66). Karizmatik lider için olmazsa olmaz olan kendine güven duygusu ve başkalarını kendi isteği yönünde davranmaya sevk edebilme özelliği büyük bir gereksinimdir (Koçel, 2018: 611). Karizmatik lider, takipçiler üzerindeki etkisini kullanarak onları motive etmektedirler (Özmen, 2009: 46). Liderler, vizyonlarını gerçekleştirmek uğruna kendilerinden önemli ödünler verdiklerinde ve bireysel riskleri göze aldıklarında izleyenler tarafından karizmatik liderler olarak algılanmaktadırlar. Kişisel kazanımlarını gözetmeyen bu liderler izleyenlerin güvendikleri ve arkasından gittikleri liderler olmuşlardır. Karizmatik liderler; özgüvenleri yüksek, beden dillerini ve iletişim becerilerini etkili kullanabilen, ikna etme becerileri yüksek ve empati yapabilen bireylerdir (Gedikoğlu, 2015: 48-49).

Ayrıca karizma, insanları sadece yönetmekle kalmayıp aynı zamanda fikirlerini paylaşma ve heyecan yaratma kabiliyetini kullanarak ilham veren liderin aurasıdır (Kurian, 2013, 59). Karizma “hissedilen” ve sonrasında izleyenlerce lidere atfedilen kişisel bir özelliktir. İzleyiciler tarafından gözlemlenip lidere atfedilmesi karizma kelimesini nadir kılar (Bell, 2013: 90). Karizmanın doğrudan tanımlanmasının zorluğu göz önünde bulundurulduğunda, karizmatik liderlik diğer liderlik tarzlarına göre daha soyuttur (Bell, 2013: 83).

Okul müdürlerinin karizmatik liderlik özelliklerine sahip olması onların öğretmenler ve diğer çalışanlar üzerinde belirli bir etki oluşturmalarını sağlayarak onların motivasyonlarını arttıracaktır. Bu durum müdürlerin sahip oldukları diğer liderlik becerileri ile birleşerek onların daha etkili liderler olmalarını ve okulun başarısının artmasını sağlayacaktır (Gedikoğlu, 2015: 50).

2.1.3.2. Vizyoner liderlik

Vizyon kavramı, en genel anlamda insan ve toplum yaşamını ilgilendiren alanlarda (iktisadi, sosyal, siyasal, kültürel, ekolojik, vs.) istenilen geleceği oluşturmak amacıyla, bir biriyle bağlantılı, tutarlı ve uygulanabilirliği olan amaçların gerçekleşmesine yönelik düşünce, plan ve programlar bütününün, uygulamada başarıyı sağlayacak stratejik bir yaklaşımla ortaya konulması olarak tanımlanabilir (Kaşkaya, 2007: 31).

Vizyoner liderlik, grubu etkileyebilecek ve harekete geçirebilecek vizyonları oluşturabilme ve bu vizyonları gruba aktarabilmeye dayalı olan liderliktir (Toker, 2007: 25). Vizyoner lider ise, gerçekleştirilmesi planlanan amacı açıkça ifade eden, vizyonuyla aynı kapsamda örgütsel kültürün dönüşümünü sağlamayı görev edinen kişi olarak tanımlamıştır (Öztaş, 2010: 28). Vizyoner liderlik; grubu etkileyebilme ve peşinden sürükleyebilme özelliğine, geçmiş ve bu günden ziyade gelecek yönelimli düşünce yapısına, sorunlara sınırlı bir perspektiften bakmak yerine geniş açılardan bakabilme özelliğine sahip, astlarına daima ilham kaynağı olan, onları cesaretlendiren ve motive eden kısacası yol açan bir liderlik türüdür (Erdoğan, 2000: 70; Çelebi, 2009: 22-24; Çelik,2013: 181).

Vizyoner liderlik, örgütlerin geleceğindeki belirsizliği ortadan kaldırması açısından önemlidir (Çelik, 2013: 166). Vizyoner lider, öğretmenlerle birlikte okulu başarıya götürecek bir öğrenme vizyonu geliştirerek, bunu açıklayarak ve uygulayarak tüm öğrencilerin başarısını destekleyen bir liderdir (Gedikoğlu, 2015: 56). Bu bağlamda başarılı okul yöneticisi de, okulundaki tüm paydaşları ortak bir eğitim vizyonu etrafında toplayabilmelidir (Durukan, 2006: 279). Her türlü eğitsel etkinliklerde olduğu gibi okullarında öncelikle ulaşmak istedikleri belli amaçlarının olması, temel gerekliliklerden biridir. Okulun amaçları, okulun gerçekleştirmek istediği vizyonu kapsamalıdır. Bu vizyonun oluşmasında ve uygulanmasında anahtar kişi ise vizyoner lider olan okul müdürleridir. Gerçekleştirilmek istenen vizyon, yöneticilere, öğretmenlere, öğrencilere yol gösterir, onların pusulası olur. Etkili okul müdürleri okullarıyla ilgili tanımlanmış bir vizyona sahip olduğu gibi okulun genel ve uzak hedefleri ile uyumlu şekilde vizyonu uygulamaya öncülük eder (Çelebi, 2009: 24; Şişman, 2014: 72; Şahin Yener, 2017: 14).

Öğretim liderliğinin boyutları arasında yer alan okul amaçlarını belirleme boyutu, vizyonun öğretim liderliğinin merkezinde olduğunu göstermektedir. Bu durumda, vizyoner liderliğin öğretim liderliği ile sıkı bir bağı olduğu düşünülebilir (Çelebi, 2009: 24).

2.1.3.3. Dönüşümcü liderlik

Dönüşümcü liderlik, 1990’lı yıllarda yaygınlaşan, örgütsel yapıda köklü dönüşümü amaçlayan liderlik yaklaşımıdır. Dönüşümcü liderler, sadece düşünen, sorgulayan ve risk alan kişiler değil aynı zamanda ikna etme yeteneklerini kullanarak insanlara belli düşünceleri aşılayan, girişimciliğe ve kendini geliştirmeye uygun ortamlar hazırlayan kişilerdir (Erdoğan, 2000: 71; Çelik, 2013: 145).

Dönüşümcü liderlik grubun misyon ve vizyonlarının tekrar belirlenmesi, sorumluluklarının yenilenmesi ve belirlenen misyon ve vizyona ulaşabilmek için sistemin tekrar yapılandırılması üzerinde durmaktadır (Toker, 2007: 25). Dönüşümcü liderler aynı zamanda değişen dünyaya uyum sağlamak için örgütsel dönüşümü gerçekleştirmeyi amaçlamaktadırlar. Diğer liderlik türlerinden farklı olarak mevcut durumu korumak yerine örgüt ve örgüt çalışanlarını değiştirmeye yönelirler

(Yalçınkaya Akyüz, 2002: 113). Dönüşümcü liderler insanlar üzerinde oluşturdukları yüksek düzeydeki güven sayesinde astlarına bireysel destek sağlayarak onların gelişme ve ilerlemelerine yardımcı olurlar (Deniz, 2015: 19). .

Marks ve Printy’nin (2003) yaptıkları çalışmada, öğretim kalitesini arttırmak ve öğrenci performansını geliştirmek amacıyla öğretim konuları etrafında dönüşümsel liderlik ve öğretim liderliği modelleri arasındaki ilişki araştırılmıştır. 24 okulun örnekleme alındığı bu çalışmada, dönüşümsel liderlik ve öğretim liderliği, birlikte var oldukları zaman, eğitimin kalitesi, okul ve öğrenci başarısında ciddi anlamda artış olduğu görülmüştür (Marks ve Printy, 2003: 371). Dönüşümsel liderlik, öğretim liderliği ile iç içe yürütülmesi gereken bir liderlik modeli olmuştur. Öğretim liderliği, sahnenin önündeyken, dönüşümsel liderlik sahne arkasında olmayı tercih etmektedir (Hallinger, 1992: 42).

2.1.3.4. Öğretim liderliği

Öğretim liderliği, öğretmenlerin mesleki gelişimlerini sağlayarak ve ögrencinin başarılı bir şekilde yetişmesini sağlamak adına öğrenme ve öğretme süreçlerinin geliştirilmesi, iyi öğrenme koşullarının oluşturulması için yapılan eylemlerin tamamını ifade etmektedir (Erdogan, 2000: 142; Gedikoğlu, 2015: 65).

Öğretim liderleri okuldaki eğitim ve öğretimin sistemili bir şekilde yürütülmesi için çaba harcayan yöneticilerdir (Korkmaz vd., 2015: 147). Yapılan araştırmalarda, okul müdürlerinin daha çok öğretim liderliği davranışları üzerinde durulduğu görülmektedir (Şişman, 2014: 55).