Durum tespiti araştırmasında “liselerde öğrenim gören öğrencilerin sanal zorba ve mağdur olma durumlarının ve farkındalıklarının saptanması” için tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu mevcut şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırmalardır (Karasar, 2003).
Evren ve Örneklem
Projede örnekleme yöntemi olarak küme örnekleme yöntemi tercih edilmiştir. Küme örnekleme büyük ölçekli tarama araştırmalarında yaygın olarak kullanılır. Küme örneklemede, örnekleme girecek son birimler setine ilk olarak büyük kümelerin örneklenmesi ile ulaşılır. Kümeler ya basit yansız örnekleme yoluyla ya da tabakalı örnekleme yoluyla seçilir. Küme örnekleme de prosedür bir dizi aşamayı içermektedir. Bu nedenle çok aşamalı örnekleme de denir (Balcı, 2004). Projede küme örneklemeye uygun olarak öncelikle büyük kümelerin örneklenmesi ardından aşamalı olarak küçük kümelerin örneklemesi yapılmıştır. Bu yönüyle ülke genelini içermesi açsından ilk büyük küme Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri (NUTS) sınıflandırmasının 1. Düzeyinde yer alan 12 bölge, ardından sırası ile küçük kümeler olarak iller, okullar, sınıflar ve öğrenciler belirlenmiştir. Büyük küme olan NUTS 1. düzey bölgelerden il, okul, sınıf ve öğrenci seçiminde ise tabakalı örnekleme ile seçilmiştir. Liselerdeki sanal zorbalığa ilişkin sayısal verilerin toplanması ve mevcut durumun ortaya konması için Türkiye evrenini temsil edecek örneklem grubunun seçimi aşağıda ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Örneklemin seçiminde aşağıdaki aşamalar izlenmiştir
İllerin Seçimi: Örneklemin Türkiye’yi temsil edebilmesi için Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri
(NUTS) sınıflandırmasının 1. Düzeyi seçilmiştir. NUTS sınıflamasında 1. düzeyde 12 bölge yer almaktadır. Projenin örneklem grubu belirlenirken NUTS sınıflamasında 1. düzeyde 12 bölgede yer alan birer il araştırma kapsamına dahil edilmiştir. Bu illerden FATİH projesinin
pilot uygulamasının gerçekleştirilenler alınmış ve pilot uygulamanın gerçekleştirildiği illerde de aynı bölgeden birden fazla il varsa FATİH projesinin uygulandığı pilotlardan hem Anadolu hem de Mesleki liselerden seçilmiş, yine aynı bölgede birden fazla olan iller varsa okul sayısı ilin merkezinde daha fazla olan iller tercih edilmiştir. FATİH projesi kapsamında pilot uygulama yapılan okullara http://fatihprojesi.meb.gov.tr/tr/duyuruincele.php?id=14 adresinden erişilebilir. Örneklem grubunun belirlenmesinde 12 bölge, bu bölgeleri temsilen seçilen iller ve bu illerden seçilecek okul sayısı ve öğrenci sayıları tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Örneklem grubunda yer alan öğrencilerin 12 bölgeden seçilmiş illere göre dağılımı
Bölge Seçilen il
Okul Sayısı Örneklem Sayısı
1 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan 6 690
2 Ortadoğu Anadolu Van 6 731
3 Güneydoğu Anadolu Gaziantep 6 766
4 İstanbul İstanbul 6 687
5 Batı Marmara Balıkesir 6 776
6 Ege Afyonkarahisar 6 671
7 Doğu Marmara Bursa 6 718
8 Batı Anadolu Ankara 6 764
9 Akdeniz Hatay 6 682 1 0 Orta Anadolu Sivas 6 646 1 1 Batı Karadeniz Samsun 6 678 1 2 Doğu Karadeniz Trabzon 6 782 Toplam 72 8591
Okulların, Sınıfların Öğrencilerin Seçimi:
a) Okulların Seçimi: Örneklemin ikinci aşamasını örnekleme alınan 12 bölgeden
illerdeki okulların seçilmesi oluşturmaktadır. Türkiye’de liseler; “Anadolu lisesi” ve “mesleki lisesi” olmak üzere iki türde örgütlenmiştir. Araştırmanın örneklem grubunda yer alan her ilden toplam 6 lise seçilecek olup, bu liselerden dördü Anadolu lisesi, ikisi ise meslek lisesidir. Bu liselerin seçiminde de her ilden bir FATİH projesi pilot okulu olan, üçer de FATİH projesi pilot okulu olmayan Anadolu ve Meslek lisesi seçilecek olup toplamda 6 lise ortaya çıkacaktır. Tüm illerde aynı meslek liseleri araştırmaya dâhil edilmiştir. Seçilecek lise türleri Tablo 2’de yer almıştır.
Tablo 2. Örneklem grubunda yer alan öğrenci sayısının lise türüne göre dağılımı
Okul Sayısı Sınıf Sayısı Öğrenc i Sayısı FATİH Projesi Pilot Uygulanan Anadolu Lisesi
(Her ilden 1 okul)
12 48 1440
FATİH Projesi Pilot Uygulanmayan Anadolu Lisesi (Her ilden 3 okul)
36 144 4320
FATİH Projesi Pilot Uygulanmayan Meslek Lisesi (Her ilden 2 okul)
24 96 2880
TOPLAM 72 288 8640
b) Sınıf seçimi: Araştırma kapsamında yer alan her lisenin 9., 10., 11. ve 12.
sınıflarından birer şubesinden 30’ar öğrenci örnekleme alınmıştır. Böylece Tablo 2’de görüldüğü üzere tüm liseleri temsilen 288 sınıf araştırma kapsamında yer alacak ve bu sınıflar yansız olarak seçilmiştir (bkz Tablo 2).
c) Öğrenci seçimi: Araştırma verileri Anadolu liselerinde okuyan 5760 öğrenci, meslek
liselerinde okuyan 2880 öğrenci, toplam 8640 öğrenciye anket dağıtılmıştır. Bu öğrencilerden 49’unun verisi kullanılamaz bulunduğundan araştırmadan çıkarılmıştır. Bu yönüyle toplam 8591 öğrenciden elde edilen verilerle işlemler gerçekleştirilmiştir.
Veri Toplama Araçları
Bu çalışmada verileri toplamak amacıyla 1) Sanal Zorba Mağdur Ölçeği, 2) Sanal Zorba Farkındalık Ölçeği, 3) Sanal Zorbalıkla Baş etme Stratejileri Ölçeği, 4) Öğrenci ve Öğretmen Odak Grup Görüşme Formu kullanılacaktır. Araştırmada kullanılacak veri toplama araçları hakkındaki ayrıntılı bilgiler aşağıda yer almaktadır:
1. Sanal Zorba Mağdur Ölçeği: Lise öğrencilerinin sanal zorba ve mağdur olma düzeylerini
belirlemek amacıyla Ayas ve Horzum (2010) tarafından geliştirilen sanal zorba ve mağdur ölçeği kullanılmıştır.
2. Sanal Zorba Farkındalık Ölçeği: Lise öğrencilerinin sanal zorbalık farkındalığını
belirlemek amacıyla araştırmacılar tarafından geliştirilen sanal zorbalık farkındalığı ölçeği kullanılmıştır. Ölçek proje kapsamında Ayas, T. Aydın,F. ve Horzum, M.B (2015) tarafından geliştirilmiştir.
3. Sanal Zorbalıkla Baş Etme Stratejileri Ölçeği: Lise öğrencilerinin sanal zorbalıkla baş
etmeye stratejilerini kullanma düzeylerini belirlemek amacıyla araştırmacılar tarafından geliştirilen sanal zorbalıkla baş etme stratejileri ölçeği kullanılmıştır. Ölçek, Koç, Horzum, Ayas, Aydın, Özbay, Uğur ve Çolak (2016) tarafından proje kapsamında geliştirilmiştir.
4. Öğrenci ve Öğretmen Odak Grup Görüşme Formu: Bu ölçme aracı, öğrenci ve
öğretmenler için ayrı geliştirilmiştir. Bu araçla seçilecek öğrenci ve öğretmenlerle odak grup görüşmesi ile sanal zorbalık olayları ile ilgili derinlemesine görüşme yapılmıştır.
Verilerin Analizi
Araştırmada elde edilen verilerin istatistiksel analizinde aşağıdaki tekniklerden yararlanılmıştır:
Öğrenciler arasında yaşanan sanal zorba ve mağdur olma düzeyinde cinsiyet (erkek, kız), sınıf düzeyi (9. 10. 11. be 12. sınıflar), okul türü (Anadolu ve Meslek lisesi), Fatih Projesi pilot okulu olup olmadığı bakımından fark olup olmadığını belirlemek için dört yönlü varyans analizi tekniğinden yararlanılmıştır.
Öğrenciler arasında yaşanan sanal zorbalık farkındalığı düzeyinde cinsiyet (erkek, kız), sınıf düzeyi (9. 10. 11. be 12. sınıflar), okul türü (Anadolu ve Meslek lisesi), Fatih Projesi pilot okulu olup olmadığı bakımından fark olup olmadığını belirlemek için dört yönlü varyans analizi tekniğinden yararlanılmıştır.
Öğrenciler arasında yaşanan sanal zorbalıklka baş etme stratejileri bilgisi düzeyinde cinsiyet (erkek, kız), sınıf düzeyi (9. 10. 11. be 12. sınıflar), okul türü (Anadolu ve Meslek lisesi), Fatih Projesi pilot okulu olup olmadığı bakımından fark olup olmadığını belirlemek için dört yönlü varyans analizi tekniğinden yararlanılmıştır.
Öğrenci ve öğretmenlerle yapılan odak grup görüşmesine ait kayıtlar ise nitel yöntemlerden içerik analizi ile ortaya koyulmuştur.
ÇALIŞMA 2: SANAL ZORBALIĞI ÖNLEME PROGRAMININ ETKİLİLİĞİNİN