DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI

Türkiye Ankara Türkiye Ankara Türkiye Ankara Türkiye Ankara

NLU NLU L L WS WS T T sınıflaması ve 2 dijit bazında) kendi hesaplamamız, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş., ESAM.

1.2. DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI

Dünyada küreselleşme kalkınmaya olan katkısı nedeniyle yabancı sermayeye olan ilgiyi arttırmış, yabancı sermaye gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkelerin ilgi odağı haline gelmiştir.

Küreselleşmeyle birlikte, ekonomi ve ticarette liberalleşme eğilimleri hız kazanmış, sermayenin serbest dolaşımı, ticaretin serbestleşmesi sağlanmış ve tüketici alışkanlıklarında benzerlikler görülmeye başlamıştır. Bunların yanı sıra sanayi faaliyetlerinin belli bir coğrafi bölgede yoğunlaşması yerine sektörler ve işletmeler arasında hızlı gelişmeler ortaya çıkmış, uluslararası ve sınırlar ötesi, işletmeler arasındaki işbirliği oluşmuş ve yabancı sermaye yatırımları artmıştır.

8 Yerel Birim Sayısı (NLU), İstihdam (L), Maaşlar ve Ücretler (WS), Ciro (T) ve Maddi Mallara İlişkin Brüt Yatırımlar (GITG)

Küreselleşmenin en önemli amaçları arasında yer alan, ülkelerin pazarları arasındaki sınırların esnetilmesi, tek bir dünya pazarı oluşturulması konusunda büyük mesafeler kat edilmiştir.

Firmalar da bu pazardan pay kapmak için, birbirleriyle kıyasıya rekabet etmeye ve daha kaliteli ürünleri daha ucuza üretebilmenin yollarını aramaya başlamışlardır.

Doğrudan yabancı sermaye yatırımı yapan gelişmiş ülkeler, rekabet güçlerini artırmak amacıyla gerekli olan ucuz işgücü, ucuz hammadde elde edebilmek için sermaye ve teknoloji transferi yoluna gitmektedirler. Bunun için de uygun yasal düzenlemelerin olduğu ve vergilendirme sistemi cazip ülkeleri tercih etmektedirler.

Doğrudan yabancı sermaye yatırımına ihtiyaç duyan gelişmekte olan ülkelerin ise en önemli sorunları sermaye ve teknoloji yetersizliğidir. Düşük satın alma gücü ve iç tasarruflardaki eksiklikler ve döviz darboğazı yerli sanayinin gelişimini ve rekabet gücünün artmasını engellerken, gelişmiş ülkelerin standartlarına göre esnek mevzuat, ucuz işgücü ve diğer uygun koşullar da yabancı sermaye için uygun bir ortam hazırlamaktadır. Bu durum son yıllarda gelişmekte olan ülkelerin, kalkınmalarını gerçekleştirebilmek için, ihtiyaç duydukları sermaye birikimini sağlamada, dış borç yerine yabancı sermayeyi tercih etmelerine yol açmıştır.

Gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaç duyduğu sermayenin kıt olması, bu sermayenin çok sayıda ülke tarafından paylaşılmak istenilmesi nedeniyle, ülkeler bugün yabancı sermayeden aldıkları payı artırabilmek için, her geçen gün çok daha cazip koşullar hazırlamaya çalışmaktadır.

Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının sermaye ihraç edenler açısından sağladığı yararlar;

üretim maliyetlerini düşürmek, ucuz işgücü, taşıma giderlerinden tasarruf sağlamak, düşük vergi avantajlarından faydalanmak, ucuz hammadde kullanmaktır.

Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının yapıldığı ülkeler açısından sağlanan faydalar ise şunlardır. Sermaye ihtiyacını karşılamak, üretim ve istihdamı arttırmak, döviz rezervlerini genişletmek, ülke içinde sağlıklı bir rekabet ortamı yaratmak, ülkeye yeni teknolojiler kazandırmak, know-how getirmek, gelişmiş ve sermaye ihraç eden ülkelerin politik ve ekonomik desteğini sağlamak, dışa açılmak ve insan kaynaklarının geliştirilmesidir.

Türkiye'de yabancı sermayeye ilişkin olarak yapılan yasal düzenlemelerden ilki 1954 yılında çıkarılan 6224 Sayılı Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu'dur. Ancak çeşitli nedenlerle 1980 yılına kadar yabancı sermaye yatırımı girişi sağlanamamış ve o yıla kadar verilen toplam yabancı

8/168 sayılı Yabancı Sermaye Çerçeve Kararnamesi ile yabancı sermaye girişi teşvik edilmiş ve bu tarihten sonra yabancı sermaye yatırımlarında önemli artışlar görülmüştür. Bir ülkeye yabancı sermayenin ilgi göstermesi yatırım ortamının uygun olmasıyla doğrudan ilişkilidir.

1980 yılında alınan teşvik tedbirlerinin başında yerli ve yabancı sermaye oranı ile kar ve ana sermaye transferi üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması gelmektedir. Ayrıca yabancı teknik ve idari personel istihdamına izin verilmesi ve altyapı ile ilgili kamu yatırımlarında yap-işlet-devret" modelinin kabulü ile "joint-venture" uygulamalara kolaylık tanınması Türkiye’de yatırım ortamını yabancı sermaye açısından cazip hale gelmesinde etkili olan diğer tedbirlerdir.

1980 yılından sonra, uygulanan ekonomik kurallarla dünya ülkeleri ile bütünleşme yoluna giren Türkiye'nin pazarı, dışa açık hale gelmiştir. Bunu teşvik etmek amacıyla yabancı sermayeye büyük destek verilmesi ve sağlanan ekonomik ve politik istikrar nedeniyle doymuş bir piyasa ve güçlü rakiplerle rekabet edilmesi gereken dış piyasalara sahip olan sanayileşmiş ülkelerin yatırımcıları için Türkiye çok çekici hale gelmiştir. Bu nedenlerle, 1980'li yıllardan itibaren ülkemize yapılan yabancı sermaye yatırımları büyük oranda artmıştır.

Yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye’ye olan ilgisinde en önemli sıçrama ise son on yılda gözlenmektedir. Nitekim 2002 yılına kadar Türkiye’deki yabancı sermayeli şirketlerin sayısı 4,949 iken 2011 yılı sonunda 29,283’e ulaşmıştır. Bunda ülkeye yabancı sermaye girişinin önündeki engellerin kaldırılması, ekonomide sağlanan istikrar ve yabancı sermaye açısından Türkiye’deki veriminin yüksek olması ve merkez ülkelerde yaşanan ekonomik krizler ile merkez ülkelerde getirinin düşük olması gibi etkenler büyük rol oynamıştır.

Türkiye’ye gelen yabancı sermayenin ağırlıklı olarak Toptan ve perakende ticaret sektörüne yöneldiği dikkat çekmektedir. 2011 yıl itibariyle 29,283 yabancı sermayeli şirketin 9,048’i ticaret sektöründe faaliyet göstermektedir. Toptan ve perakende ticaret sektörünü ikinci sırada 4,733 şirketle İmalat sanayi takip etmektedir. Yabancı sermayeli şirketlerin imalat sanayi içinde Kimyasal madde (524), Gıda (505), Tekstil (437), Makina (396), Motorlu kara taşıtı (247) alt sektörlerine yöneldikleri görülmektedir.

Tablo 11’de Türkiye’deki yabancı sermayeli şirketlerin sektörel dağılımı verilmiştir.

Tablo 11: Türkiye’de Yabancı Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı

1954-2006 1954-2007 1954-2008 1954-2009 1954-2010 1954-2011

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırım Bültenleri

Tablo incelendiğinde 2011 yılı itibariyle Türkiye’deki yabancı sermayeli şirketlerin %30.9’unun Toptan ve perakende ticaret, %16.2’sinin İmalat sanayi, %16’sının Gayrimenkul kiralama,

%9.5’nin İnşaat, %9.1’inin Ulaştırma haberleşme, %6.2’sinin Oteller ve lokantalar, %5.1’inin Diğer toplumsal hizmetler, %2.3’ünün Elektrik, gaz, su, %2.1’inin Madencilik, %1.6’sının Tarım ve %1.1’inin Mali aracı kuruluş ve faaliyetler sektörlerinde faaliyet gösterdiği görülmektedir.

Yabancı sermayeli şirketlerin en çok yatırım yaptığı iller arasında olan Ankara’da, doğrudan yabancı sermaye girişinde Türkiye geneline paralel bir seyir izlenmiş ve 2000’li yıllara kadar az sayıda olan yabancı sermayeli şirketlerini sayısı 2000’li yıllarda hızla artmıştır. Nitekim 2006 yılına kadar Ankara’da faaliyet gösteren yabancı sermayeli şirketlerin sayısı 1,039 iken 2011 yılında 1,936’ya yükselmiştir. Ankara’daki yabancı sermayeli şirketlerin sayısındaki artış oranı Türkiye ortalamasının biraz altında kalmış ve 2006-2011 döneminde Ankara’daki şirket sayısı

%86.3 artarken Türkiye genelinde yabancı sermayeli şirketlerin sayısındaki artış oranı %95.8 olmuştur.

gösteren 1,936 yabancı sermayeli şirketin 529’u ticaret sektöründe faaliyet göstermektedir.

Toptan ve perakende ticaret sektörünü ikinci sırada 311 şirketle Gayrimenkul kiralama, üçüncü sırada 267 şirketle İmalat sanayi takip etmektedir. İnşaat sektöründe 226, Elektrik, gaz, su sektöründe 141, Diğer toplumsal hizmetler sektöründe 128, Madencilik sektöründe 121, Ulaştırma haberleşme sektöründe 101 yabancı sermayeli şirket faaliyet göstermektedir.

Yabancı sermayeli şirketlerin imalat sanayi sektörleri içinde makina (35), Gıda, içki (24), Kimyasal madde (18), sektörlerine ilgi gösterdikleri ve en çok bu sektörlerde şirket kurdukları görülmektedir. Aşağıda Tablo 12’de Ankara ilinde faaliyet gösteren yabancı sermayeli şirketlerin sektörel dağılımı görülebilir.

Tablo 12: Ankara’da Yabancı Sermayeli Şirketlerin Sektörel Dağılımı

1954-2006 1954-2007 1954-2008 1954-2009 1954-2010 1954-2011

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırım Bültenleri

2006-2001 döneminde Ankara ve Türkiye’deki yabancı sermayeli şirketlerin sektörel tercihlerini ve yıllar itibariyle yönelimlerini görebilmek için Ankara ve Türkiye’deki yabancı sermayeli şirketler karşılaştırılmıştır. Bunun için hem Ankara hem de Türkiye geneli için her bir sektördeki yabancı sermayeli şirketlerin toplam şirket sayısı içindeki payı hesaplanmıştır. Daha sonra her bir sektör için Türkiye payları yüz kabul edilmiş ve Ankara’daki yabancı sermayeli şirketlerin sektör payları Türkiye’ye oranlanmıştır. Buradan hareketle hesaplanan değerler aşağıda Tablo 13’de verilmiştir.

Tablo 13: Yabancı Sermayeli Şirketlerin Sektörel Yönelimi (Türkiye=100) Madencilik ve Taşocakçılığı 271.81 279.02 276.44 287.33 297.90 291.90

İmalat Sanayi 78.35 81.53 85.95 84.65 83.90 85.33 Mali Aracı Kuruluşların Faaliyetleri 0.00 0.00 38.05 41.04 40.38 47.12 Gayrimenkul Kiralama ve İş Faaliyetleri 102.34 96.55 94.31 94.96 98.83 100.24 Diğ. Toplumsal, Sos. ve Kişisel Hizmetler 138.06 138.52 146.84 140.04 137.30 130.73

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı verilerinden hareketle tarafımızdan hesaplanmıştır. (TKB-ESAM)

Yabancı sermayeli şirketlerin Ankara’da Elektrik, gaz, su-Madencilik ve taşocakçılığı-İnşaat- Diğer toplumsal sosyal ve kişisel hizmetler sektörlerinde kümelendikleri görülmektedir. Tablo 17’den de görülebileceği gibi bu sektörlerin toplam içindeki payı Türkiye ortalamaların üzerinde seyretmektedir. Türkiye içindeki payı 100 kabul edildiğinde Ankara’da Madencilik sektörü 2006 yılında 271.8, Elektrik, gaz, su sektörü 376.8, İnşaat sektörü 138.6, Diğer toplumsal, sosyal ve kişisel hizmetler sektörü 138.1 ve Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri sektörü 102.3 değerlerini almaktadır. Dönem içinde (2006-2011) ise küçük değişiklikler olsa da bu sektörler Ankara’da yabancı sermayeli şirketlerin en çok ilgi duyduğu sektörler olmaya devam etmiştir. Ankara İmalat sanayii ise yabancı sermayenin Türkiye ortalamalarına göre daha az ilgilendiği bir sektördür. İmalat sanayinin Türkiye toplam yabancı sermayeli şirketler içindeki payı yüz kabul edildiğinde Ankara İmalat sanayi için bu değer 2006 yılında 78,4’tür.

Ankara İmalat sanayi sektöründeki yabancı sermayeli şirketlerin sayısının son yıllarda Türkiye geneline göre daha hızlı arttığı dikkat çekmektedir. Nitekim 2006 yılı Ankara imalat sanayi için hesaplanan 78.4 değeri 2011 yılında 85.3’e yükselmiştir. Yabancı sermayenin Ankara imalat

edildiğinde 2006 yılında Ankara imalat sanayi için hesaplanan değer 83.2 iken 2011 yılında 133.7’ye yükselmiştir.

Yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye geneline göre Ankara’da daha az ilgilendikleri sektörler ise Mali Aracı Kuruluşlar, Ulaştırma haberleşme depolama, Oteller ve lokantalar, Tarım ile Toptan ve perakende ticaret sektörleridir.

Ankara ili 2011 yılı itibariyle Türkiye’de en çok yabancı sermayeli şirketin bulunduğu üçüncü ildir. 16,516 yabancı sermayeli şirket ile İstanbul ili en çok yabancı sermayeli şirketin faaliyet gösterdiği ildir. İstanbul’u 3,510 şirket ile Antalya takip etmektedir. En çok yabancı sermayeli şirketin bulunduğu ilk on il sırasıyla; İstanbul, Antalya, Ankara, İzmir, Muğla, Bursa, Aydın, Mersin, Kocaeli ve Adana’dır. Bu on ilde bulunan yabancı sermayeli şirketler Türkiye toplam yabancı sermayeli şirketlerin yaklaşık olarak %93’ünü oluşturmaktadır. Ankara’da bulunan yabancı sermayeli şirketlerin sayısı ise Türkiye’de bulunan toplam yabancı sermayeli şirketlerin

%6.6’sıdır. Yabancı sermayeli şirketlerin illere göre dağılımı Tablo 14’de verilmiştir.

Tablo 14: Yabancı Sermayeli Şirketlerin İllere Göre Dağılımı

1954-2006 1954-2007 1954-2008 1954-2009 1954-2010 1954-2011

İller Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Yabancı sermayeli şirketlerin iller bazında sektörel tercihlerinin İstanbul’da Toptan ve perakende ticaret (%36.1), İmalat sanayi (%16.7), Gayrimenkul kiralama (%15,3); İzmir’de Toptan ve perakende ticaret (%32.1), İmalat sanayi (%23.8), Gayrimenkul kiralama (%11.5);

Antalya’da Gayrimenkul kiralama (%23.6), Oteller ve lokantalar (%16.4), Toptan ve perakende ticaret (%15.1); Muğla’da Gayrimenkul kiralama (%34.6), Oteller ve lokanta (%19.7), Ulaştırma ve haberleşme (%13.3) olduğu görülmektedir. Sahil illerinden Antalya ve Muğla’da turizm

faaliyetlerinin belirleyici olduğu ve yabancı sermayeli şirketlerinde buna paralel otelcilik, ticaret, ulaştırma gibi sektörlerde yoğunlaştığı dikkat çekmektedir.