Doğal Afet Sigortaları Kurumu ve Zorunlu Deprem Sigortası

587 sayılı Zorunlu Deprem Sigortasına Dair Kanun Hükmünde Kararname 27.12.1999 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Afet sonrasında mevcut yapılarda ortaya çıkan zararların devletin bütçe imkanlarından bağımsız karşılanabilmesi amacıyla, primlerin biriktiği ve hasarların karşılandığı Zorunlu Deprem Sigortası (ZDS) sistemi ve Havuzun finansal işlerinin yürütülmesinden sorumlu Hazine Müsteşarlığına bağlı kamu tüzel kişiliğini haiz Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) kurulmuştur. Deprem sonrasında konut sahipleri için zorunlu bir sigorta programının geliştirilmesi benimsenerek, yeniden inşa/iyileştirme sürecinde devletin sorumluluğu, sigorta teminatının üzerinde kalan miktarın karşılanması ile sınırlanmıştır.

101

KHK’nin ikinci maddesi hükmü gereğince sigorta kapsamında bulunan binalar92:

 Tapuya kayıtlı ve özel mülkiyete tabi taşınmazlar üzerinde mesken olarak inşa edilmiş binalar,

 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu kapsamındaki bağımsız bölümler,  Bu binaların içinde yer alan ve ticarethane, büro ve benzeri

amaçlarla kullanılan bağımsız bölümler,

 Doğal afetler nedeniyle devlet tarafından veya kredi ile yapılan meskenler,

olarak belirlenmiştir. Uygulamanın başladığı Eylül 2000 tarihinden yıl sonuna kadar 159 bin poliçe, 2001 yılı sonuna kadar da 2,428 milyon poliçe satılmıştır. Bu büyüklük toplam sigortalanabilir konut stokunun yaklaşık yüzde 20’si olup, başlangıç olarak iyi bir rakam olarak kabul edilmektedir. Ancak, 2004 yılı sonuna kadar poliçe sayısında düşüşler yaşanmış olup 2009 yılında kümülatif olarak 3,436 milyon’a ulaşmıştır93 _{(Tablo 3.5.).}

Tablo 3.5. Yıllara Göre Poliçe Sayısı ve Prim Miktarlarındaki Değişim

Yıllar Poliçe Adet (Bin) Prim (Bin TL) Poliçe Sayısındaki Artış (%) Prim Artış (%) 27.09.2000– 31.12.2000 159 3.766 - - 2001 2.428 54.526 - - 2002 2.128 65.756 -12,4 20,6 2003 2.022 85.688 -5 30,3 2004 2.090 126.216 3,4 47,3 2005 2.417 159.085 15,6 26 2006 2.555 205.799 5,7 29,4 2007 2.618 234.615 2,5 14 2008 2.844 272.613 8,6 16,2 2009 3.436 322.115 20,8 18,2 01.01.2010- 31.05.2010 1.262 144.644 - - Kaynak: http://www.dask.gov.tr/istatistik31.html 92 http://www.dask.gov.tr/200.html. 93 http://www.dask.gov.tr/istatistik1.html.

102

Yasanın yürürlüğe girdiği 2000 yılından 2010 Haziran ayına kadar DASK yaklaşık 23 milyon TL. ödeme yapmıştır (Tablo 3.6.).

Tablo 3.6. Yıllara Göre Meydana Gelen Depremlerde Hasar Ödemeleri

Yıllar Deprem

Sayısı

Dosya Sayısı Ödeme (TL)

2000 1 6 34.135 2001 17 338 192.511 2002 21 1.558 2.957.725 2003 20 2.504 5.733.886 2004 31 587 840.029 2005 41 3.486 8.944.839 2006 22 497 1.442.609 2007 38 949 1.513.291 2008 44 474 589.684 2009 32 220 408.180 20102 _{1 80 263.695} Toplam 268 10.699 22.920.586 Kaynak: http://www.dask.gov.tr/istatistik31.html

(1) 31.05.2010 tarihi itibariyle deprem sayısı, dosya sayısı ve yapılan ödemeyi göstermektedir.

Bulunulan alanda, deprem tehlike ve riskinin olması ile geçmişte yaşanılan deprem deneyimi illerdeki sigortalanma oranını etkilemektedir. İller itibariyle toplam sigortalanma oranlarına bakıldığına toplam sigorta poliçelerinin yüzde 31’inin I. derece deprem tehlikesi bölgesinde yer alan İstanbul’da satıldığı görülmektedir94_.

İl’deki konut stoku içerisinde sigortalı konut oranı açısından bakıldığında en fazla konut yüzde 43 ile Bolu’da konut sigortalanmıştır. Bunu yüzde 39,3 ile Yalova, yüzde 37,1 ile Muğla ve Düzce, yüzde 33,7 ile Tekirdağ, yüzde 32,7 Sakarya ve yüzde 31 ile İstanbul takip etmektedir. En düşük sigortalanma oranı ise yüzde 3,9 ile Şırnak’tadır.

94

103

Sigorta poliçelerindeki düşünün en önemli sebepleri, 2002, 2004 ve 200595 yılında meydana gelen depremler sonrasında özel kanunlar çıkarılarak uygulamanın delinmesiyle kamu tarafından afet konutu yapımının tekrar üstlenilmesi ve başlığında “zorunlu” kelimesi olmasına rağmen sigorta yaptırmayanlara yönelik yaptırımların olmamasıdır.

Yaşanılan afetler sonrasında bütün kaynakları ve imkanları kullanarak (gerektiğinde dış borç kullanarak) devletin kayıpları hızla telafi etmesinin yasal zorunluluk olduğu bir sistemde, toplumda afet sonrasında “devlet nasıl olsa yardım eder” düşüncesinin yerleşmesine neden olmaktadır. Bu durumda, maliyetlerin paylaşımında devlete bel bağlayan bir toplumda sigorta uygulamasının yaygınlaşması beklenmemelidir.

Buna ilaveten, sigorta yaptıranların afet sonrasında devletin yaptığı konutlarda hak sahibi olarak kabul edilmemesi, diğer taraftan sigorta yaptırmayanların hak sahibi olması, sigortalıların bir anlamda cezalandırılması anlamına gelmekte ve sigorta yaptırmayanlar ödüllendirilmektedir. Bunun ödül olarak adlandırılmasının nedeni devletin inşa ettiği konutların bedellerini hak sahiplerinden alamaması ve çoğu zaman hibe etmesidir.

Sigorta kapsamında, poliçe sayısının artırılması ve havuza daha fazla binanın dahil edilmesi amacıyla, poliçe satışlarında bina ruhsatı yerine arsa tapusunun yeterli görülmesi bir anlamda yapım sırasında denetimden geçip geçmediği ve/veya iskana uygunluğu belli olmayan konutlarında sigorta havuzuna alınmasına neden olmaktadır. Mevcut uygulamalarda kişilerin beyanı esas alınmakta, bina ve zemine ilişkin detaylı bilgi edinilmemektedir. Bu da sigorta havuzundaki risklerin belirsizleşmesine neden olmaktadır.

95

Özellikle, 2005 yılında çıkarılan 5327 sayılı Denizli-Buldan ve Çevresinde, Hakkari'de, Bingöl-Karlıova ve Çevresi İle Erzurum-Çat'da Meydana Gelen Deprem Afetlerine ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile kamu, afet konutu yapma sorumluluğunu tekrar üstlenmiştir.

104

Ülkedeki bina stoku özelliklede konut stokunun taşıdığı risklerin belirsizliği sunulan teminat ve prim farklılaşmamasına neden olmaktadır. Bu nedenle, yerleşmelerin tehlike ve risk haritalarının çıkartılması önem arz etmektedir96_.

Afet hasarlarının telafisinde KHK ile başlayan süreçte sigortalı hane halkı sayısının beklenen seviyelere ulaşmaması ve uygulamadan kaynaklanan sorunların çözümlenmesi amacıyla Afet Sigortaları Yasa tasarısı hazırlanmıştır. Tasarının getirdiği önemli yenilik, kapsamının geliştirilerek deprem dışındaki afetler ile terörizm ve çevre kirlenmesi gibi riskler içinde sigortanın teminat sunma imkanının getirilmesidir. Bunun yanı sıra, devlete kanunlarla verilen konut kredisi açma ve bina yapma yükümlülüğünün, zorunlu deprem sigortası yaptırılmamış olmasının tespit edilmesi ile birlikte ortadan kalkacağı hükmüne yer verilmiştir. Bu madde en azından ülkemizi en çok etkileyen depremlerin yarattığı hasarın telafisi için önemli olmakla birlikte, daha öncede KHK’de yapılan yasal değişiklikler ile devletin bazı depremler sonrasında hasarın telafisini üstlenmesi deneyimleri doğrultusunda bu maddenin işlerliği konusunda akıllarda soru işaretleri bırakmaktadır. Kontrol mekanizması olarak halen tapu işlemlerinde aranan zorunlu deprem sigortasının, elektrik, telefon, su ve doğalgaz aboneliklerinde de aranması Tasarı kapsamına alınarak zorunlu deprem sigortası olmayan konutlara, elektrik, su, doğalgaz ve telefon aboneliği verilmesi engellenmiştir97_.

Sigortanın toplumda yaygınlaştırılması için halkın afet riskini algılaması ve bilincinin oluşturulması için sıklıkla her türlü iletişim aracı kullanılmalıdır. Nasıl ki yüksek prim ödeyerek otomobiller için zorunlu trafik sigortası ve kasko yaptırılıyorsa daha az prim ama ödeyerek yaşanılan konutların sigortalanmasının önemi topluma anlatılmalıdır.

96

Taylan,2007:24-31. 97

105