Başbakanlık Proje Uygulama Birimi’nce Yürütülen Projeler

1992 yılında meydana gelen Erzincan depremi sonrasında Dünya Bankası’ndan ilk defa alınan kredi kapsamında geliştirilen Erzincan Depremi Rehabilitasyon ve Yeniden İnşa Projesi’ni yürütmek üzere Toplu Konut İdaresine bağlı Proje Koordinasyon Birimi kurulmuştur. Birim, Marmara Depremleri sonrasında Başbakanlığa Bağlı Proje Uygulama Birimi (PUB) adı altında çalışmalarını sürdürmüş, 2007 yılında projelerin tamamlanması ile birlikte kapanmıştır.

PUB’un yürüttüğü Projelerden bazıları aşağıdaki yer almaktadır:

 Erzincan Depremi Rehabilitasyon ve Yeniden İnşa Projesi99 (EERP) (285 milyon Amerikan Doları) (1992),

 Sel ve Deprem Acil Yardım (TEFER) Projesi100(369 milyon Amerikan Doları) (1998),

 Marmara Depremi Acil Yeniden Yapılandırma (MEER) Projesi (505 milyon Amerikan Doları) (1999),

 TERRA-1, Altyapı ve Kentsel Yeniden Yapılandırma Projesi (450 milyon Euro) (2000),

 Marmara Depremi Rehabilitasyon Programı (MERP) (20 milyon Euro) (2001).

98

Şengün, 2007:146. 99

Proje kapsamında Erzincan şehrinin rehabilitasyonu faaliyetleri yanı sıra, Isparta, Senirkent ve Sütçülerde meydana gelen çamur akması sonrasında belediye altyapıları, taşkın ve rusubat kontrol yapıları inşaatı ve erozyonu kontrol amaçlı ağaçlandırma çalışmaları ile İzmir ve İstanbul’da hastanelerin deprem riskine karşı güçlendirilmesi proje çalışmaları da yapılmıştır.

100

Proje faaliyetleri devam ederken Marmara depremlerinin meydana gelmesi sonucunda, kredinin bir kısmı konut yapımı için aktarılmıştır.

107

Projeler kapsamında yürütülen bazı risk azaltma ve hazırlık ile yeniden inşa/iyileştirme faaliyetlerinden bazıları aşağıda verilmiştir:

 Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğünün kurulması ve her türlü mal ve hizmet ihtiyacı ile teknik donanımın sağlanması,

 Ulusal acil durum yönetim sisteminin kurulması,

 Afet sonrasında oluşması muhtemel hasarların tazminine yönelik Doğal Afet Sigorta Sistemi ve bunu yönetmek üzere Kurumunun (DASK) kurulması ve desteklenmesi,

 Afetlerle ilgili mevzuatın afete duyarlı hale getirilmesi amacıyla İmar, Kentsel Dönüşüm Yasaları ile Yapı ve Zemin Güçlendirme Yönetmelikleri gibi mevzuat çalışmalarının desteklenmesi,

 Güvenli yerleşim alanlarının belirlenmesi için seçilmiş belediyelerde mikrobölgeleme ve risk haritalarının çıkarılması, afete duyarlı planlama çalışmalarının yöntem, standart ve kriterlerin oluşturularak var olan imar mevzuatı içindeki karar verme süreçlerine dahil edilmesi,

 Seçilmiş belediyelerin afete duyarlı teknik uygulama kapasitelerinin geliştirilmesi,

 Marmara Bölgesinde kadastrosuz alanların ilk tesis kadastrolarının yaptırılması ve deprem sonrası bozulan kadastroların yenilenmesi,  Sivil Savunma Genel Müdürlüğüne arama-kurtarma ekipmanlarının

alınması,

 Afetlerin psiko-sosyal etkilerinin giderilmesine yönelik iyileştirme ve travma eğitim programlarının geliştirilmesi ve uygulanması, sağlık personelinin eğitilmesi ve acil sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi,  Afetten zarar gören ve yıkılan yerleşim yerlerinde konut ve kamu

hizmet binaları, iş yerleri, toplum merkezleri, ahır ve samanlık yapılması ve onarılması,

108

 Her türlü yol, otoyol, köprü, viyadük, kavşak yapımı, demiryolu hat ve liman onarımları, kolektör ve doğal gaz hatları yapımı, elektrik, yağmursuyu, kanalizasyon, içme suyu şebekeleri yapım ve onarımı,  Erzincan depremi nedeniyle telef olan gelir getiren hayvanların

yerine kırsal kesimdeki ailelere canlı hayvan temini101_.

MEER Projesi İkraz Anlaşmasının imzalanması için Dünya Bankası, acil durum yönetimi yapısı ve doğal afet sigortaları sisteminin kurulmasını, ihale yasasının değiştirilmesini, afet ve imar mevzuatının afete duyarlı hale getirilmesini önkoşul olarak belirlemiş ve borçlu ülke olarak (Türkiye) bu ikraz anlaşmasının şartlarını kabul etmiş ve imzalamıştır.

Dünya Bankası tarafından 2005 yılında EERP, TEFER ve MEER Projelerinin Performans Değerlendirmesi’nde yapılmış olan iki tespit, ülkemizde afetlere bakış açısının anlaşılması açısından önemlidir. Bunlardan birincisi, kredi miktarlarının fazla hesaplamış olması ve harcamaların düşük gerçeklemesi, diğeri de Banka’nın her yeni projesinde risk azaltma ve hazırlık faaliyetlerine yönelik daha fazla kaynak tahsis edilmesidir.

Geri planda ihtiyaç fazlası kaynağın muhtemel bir afette ivedilikle kullanılmak üzere tutulması yaklaşımı, afet sonrası çalışmalar için kaynakların ihtiyaca cevap verecek şekilde değil de ihtiyaçtan daha fazla sağlanmasına yol açmaktadır (Grafik 3.2.). Örneğin, EERP Projesinde kurumsal yapılanma için ayrılan kaynağın kullanılmayan kısımları önce Senirkent ve Sütçüler’de meydana gelen çamur akması sonrası ortaya çıkardığı hasarın telafisinde kullanılmış, sonra da TEFER Projesine aktarılmıştır. Aynı şekilde, TEFER Projesinin kurumsal yapılanma bileşeninde kullanılmayan kaynaklar MEER Projesi kapsamında konut yapımı için aktarılmıştır. Ayrıca, MEER Projesi kapsamında kullanılan fonların bir kısmı İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık (İSMEP) Projesinin hazırlık çalışmaları için kullanılmıştır.

101

109

Grafik 3.2. Dünya Bankası’ndan Alınan Krediler ve Harcanma Miktarları

(Milyon Amerikan Doları)

Kaynak: Worldbank, 2005:35.

(1) 31.12.2006 rakamları olup, TEFER’den aktarılan 40,9 milyon ABD Doları harcamaya dahil edilmiş, Sigorta bileşeni Koşullu Kredi (Contigent Fund) için ayrılan 180 milyon ABD Doları dahil edilmemiştir.

Raporda yapılan diğer önemli bir tespit, Projelerin risk azaltma ve hazırlık bileşenleri oranlarının artmış olduğudur. EERP Projesinde risk azaltma ve hazırlık çalışmalarının oranı yüzde 10,58 iken, TEFER Projesinde bu oran yüzde 27,60 ve MEER Projesi kapsamında yüzde 64,05’tir. İSMEP Projesi İstanbul’un olası depreme hazırlık faaliyetlerini kapsadığı risk azaltma ve hazırlık faaliyetleri yüzde 100’dür (Grafik 3.3.).

110

Grafik 3.3. Dünya Bankası Projeleri Kapsamında Risk Azaltma ve Hazırlık ile Yeniden İnşa/İyileştirme Faaliyetlerinin Oranı

(Yüzde)

Kaynak:Worldbank, 2005:42.

Banka’nın risk azaltma ve hazırlık faaliyetlerine ayırdığı kaynağın artması, risk azaltma ve hazırlık faaliyetlerine gereken önemin verilmesinin giderek daha ciddi bir gereklilik olduğunu göstermektedir. Buna karşılık uygulamalarda risk azaltma ve hazırlık faaliyetlerini içeren kurumsal yapılanma bileşenlerinden yeniden inşa bileşenlerine kaynak aktarılması, ülkemizde yıllardır süre gelen afetlere bakış açısının çok değişmediğini göstermektedir. Örneğin, MEER Projesi kapsamında konutlar ivedilikle bitirilmiş ancak afet yönetim sisteminin ve sigortanın kurulması, arazi kullanım planlaması, arazi yönetimi, kadastronun yenilenmesi ve travma programı bileşenlerinden oluşan kurumsal yapılanma kısmındaki işlerden sadece sigorta, kadastro yenilenmesi ve travma programı tamamlanmıştır.

111