Disiplin Kavramı

Disiplin, temelinde hukuk dışındaki bilim dallarının ilgi alanıdır. Disiplinin hukuk ile olan bağı dışsal olarak yaptırıma dönüştüğünde veya yaptırım tehdidi doğduğunda kurulmaktadır. Disiplini en basit şekilde Kant’ın,“Belli kurallardan sapma yönündeki sürekli eğilimi sınırlayan ve sonunda yok eden zorlamaya Disiplin denir”¹⁰⁹ şeklinde yapmış olduğu tanım ile açıklayabiliriz. Pozitif düzenlemede, disiplinin ne olduğuna yönelik yapılan tek tanım ise TSK İç Hizmet Kanununda “Kanunlara, nizamlara ve amirlere mutlak bir itaat ve astının ve üstünün hukukuna riayet”¹¹⁰ şeklinde yapılmıştır.

Bununla beraber itaatkârlık disiplini ifade etmemekte olup, koyulan kuralları benimsemeyi sağlayan ruh hali ve içsel dürtüyü açıklamaktadır. Daha basit bir ifade ile bir er için komutanının söylediğini yapması disiplini ifade ederken (verilen emirleri yapmak mevzuatında yazılıdır ve öğretilir), bir hâkimin idare içerisinden gelen bir emri veya ricayı uygulaması disiplinsizliği ifade etmektedir.¹¹¹

Tek ve evrensel bir disiplin anlayışı geliştirmek de mümkün değildir. Kamu kurumları arasında bile ortak disiplin anlayışı geliştirilememektedir. Çünkü her

107 Danıştay da aynı ifadeyi kullanmaktadır. Bkz.: “meslekten veya kamu görevinden çıkarma; adli suç veya disiplin suçu işlenmesi karşılığında uygulanan yaptırımlardan farklı olarak terör örgütleri ile milli güvenliğe karşı faaliyette bulunduğu kabul edilen diğer yapıların kamu kurum ve kuruluşlarındaki varlığını ortadan kaldırmayı amaçlayan, geçici olmayan ve nihai sonuç doğuran “olağanüstü tedbir”

niteliğindedir”, D.5.D., E. 2016/8196, K. 2016/4066.

108 AYM, E. 2016/6, K. 2016/12, K.T. 4.8.2016.

109 KANT Immanuel, Arı Usun Eleştirisi, Çeviren: Aziz Yıldırımlı, İstanbul 1993, s.334.

110 211 sayılı TSK İç Hizmet Kanunu, md.13.

111 AY Md.138: “Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanı kanaatlerine göre hüküm verirler.”

31

kurumun sunmuş olduğu kamu hizmeti ve bu hizmetin gerekleri farklıdır.¹¹² Bu sebeptendir ki; kurumların icra edeceği kamu hizmetine göre farklı yapı ve işleyişe sahip olmasından kaynaklı, müstakil kanun ve yönetmeliklerinde değişik disiplin suç ve cezaları bulunmaktadır. Ortak bir rejimden¹¹³ söz edilemeyeceği gibi şeffaf olmayan ve belirsiz disiplin hukuku uygulamaları da gelişebilmektedir.¹¹⁴ Yine de disiplini kişinin mensubu olduğu veya bulunduğu kurumun düzenine aykırı davranışlardan ötürü karşılaştıkları yaptırım olarak tanımlayabiliriz.¹¹⁵

Disiplin; okulda, cezaevinde, kamu veya özel kurumlar ile aile dâhil olmak üzere sistemin mevcut olduğu her yerde bulunmaktadır. Sistemi bozmaya yönelik her eylem veya sistem ile uyumlu olmayan her davranış karşılığını yaptırım şeklinde bulmaktadır.

Toplum içerisinde ceza, aile içinde küsme şeklinde karşılık bulurken, kurumlar içinde disiplin yaptırımı olarak uygulanmaktadır.¹¹⁶ Kurumlarda bu yaptırımlar; mensubu veya personeli olunan kamusal, yarı kamusal veya özel teşekkülün uyulması gereken kurallarına aykırılık sebebiyle uygulanmaktadır.¹¹⁷

Özelinde disiplin hukuku, kaynağını kamu gücünden alan bir yetki olduğundan kamu kurumları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ilişkin bir alandır. Disiplin hukukunun son yüz yılda kapsam olarak genişlemesi, disiplinin topluma büyük oranda kapalı olan kışlalardan çıkarak kamunun her kesimine yayılmasına sebep olmuştur. Üniversitede, bir devlet dairesinde, bir meslek odasında

112 KAHRİMAN Emrah, Asker Kişilere Uygulanan Disiplin Yaptırımlarının Yargısal Denetimi, Ankara 2015, s.16.

113 Disiplin Hukukunun kodifiye edilmemesi gerektiği, kodifiye edilen disiplin mevzuatının zararları olacağı, zira her topluluk kendi disiplin ihtiyacını ve yaptırımlarını belirlediğini, suiistimal olması halinde yargının bunu gidereceğini savunan görüşler bulunmaktadır. Bkz.: GÜNAL Yılmaz, Disiplin Cezaları, AÜSBFD, C.13, S. 2, 1958, s.196.

114 CANOĞLU Veysel Candan, Disiplin Soruşturmasında Delil ve İspat, TBBD, 2018 (138), s.233-234.

115 IŞIKLAR, a.g.e., s.51.

116 DONAY Süheyl, İdarenin Ceza Verme Yetkisi Konusunda Anayasa Mahkemesinin Bir Kararı Üzerine Düşünceler, İÜHFM, C.37, 1972, s.1-4.

117 SANCAKDAR Oğuz, Disiplin Yaptırımı Olarak Devlet Memuriyetinden Çıkarma ve Yargısal Denetimi, Yetkin Yayınları, Ankara 2001, s.119.

32

veya yasama organında uygulama alanı bulmuştur.¹¹⁸ Nitekim Anayasa’da da kamu personelini ilgilendiren disipline yönelik pek çok hüküm yer almıştır.¹¹⁹

Disiplin yaptırımı uygulama yetkisi; sosyal, ekonomik, siyasi ve benzeri bütün örgütlerde, hiyerarşik olarak üstte olanlara verilen bir yetkidir.¹²⁰ Bu yetkinin kullanılmasında nihai amaç, ticari maksatlı kurulan bir örgüt için verimliliği arttırma iken, kamu kesiminde kamu yararını ve hizmetin daha iyi işlemesini sağlamaktır. En nihayetinde, disiplin yaptırımı uygulama yetkisindeki amaç, kurum veya işletme düzenini korumaktır.

Disiplin yaptırımının iki temel fonksiyonu bulunmaktadır. İlki disiplinsiz davranışları bastırmak, ikincisi ise personeli eğitmektir.¹²¹ Klasik disiplin anlayışında yaptırımların içeriği sert ve şiddetli olmakta, kişiye uygulanan yaptırımla elem ve acı oluşturarak ıslah etmek amaçlanmaktadır. Bu şekilde kişilerin yaptırım tehdidi altında bırakılarak grup içi kurallara uymaya zorlandığı disiplin anlayışına otokratik disiplin anlayışı denilmektedir. Otokratik disiplinde korku, disiplini sağlamada temel öğe olup bastırma amacı ön plandadır.¹²²

Demokratik disiplin anlayışında ise; disiplinin eğitme amacı ön plandadır.

Disiplinin yapıcı yönü daha belirgindir. İşin veya kurumun gerekleri personel tarafından bilinirse, bu yönde ihtiyaç duyulan kurallara riayet konusunda anlayış gelişeceğine yönelik düşünce, bu anlayışa yön vermektedir.¹²³ Modern disiplin anlayışı denen

118 SANCAKDAR, a.g.e, s.120.

119 AY Md.129- “Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez. Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz”; AY Md.130- “..disiplin ve ceza işleri, mali işler, özlük hakları, öğretim elemanlarının uyacakları koşullar, üniversitelerarası ihtiyaçlara göre öğretim elemanlarının görevlendirilmesi..”, AY Md.135- “…meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından…”, AY Md.140- “ ..haklarında disiplin kovuşturması açılması ve disiplin cezası verilmesi..”, AY Md.159- “ ..karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar..”

120 GÜNAL, a.g.e., s.193.

121 IŞIKLAR, a.g.e., s.52; SANCAKDAR, a.g.e, s.121.

122 SANCAKDAR, a.g.e, s.121.

123 SANCAKDAR, a.g.e, s.122.

33

demokratik disiplin anlayışının mevzuatımızda pek yer bulduğu söylenemez.¹²⁴ Esasında klasik disiplin anlayışındaki yaptırımın zorlayıcı ve bastırıcı olma niteliğine uygun düşmemektedir. Klasik disiplin anlayışında özgürlük ile disiplin arasında her zaman bir gerilim bulunmaktadır. Kant’ın da belirttiği gibi, disiplin özünde kısıtlama ve sınırlamayı barındırmaktadır.¹²⁵