Koşulları kaybetme sebebiyle devlet memurluğunun sonlandırılması genel olarak ceza mahkemesinin kararına sonuç bağlandığı durumlarda olmaktadır. Yani; DMK 48/A-5’te sayılan belirli suç tiplerinin işlenmesi halinde veya kasten işlenen bir suçtan
559 SANCAKDAR, a.g.e, s.173.
560 657 sayılı DMK, md.98.
561 AVCI Mustafa, Devlet Memurları Kanunu Kapsamında Kamu görevliliğine Giriş, Yetkin Yayınları, Ankara 2009, s.101.
562 “Güvenlik soruşturması, bir kişi hakkında, bir kurum veya makamın talebi üzerine, güvenlik ya da haber alma kuruluşunca, belli bir amaçla kullanılmak için rapor düzenlenip ilgili makama iletilmesidir.
Amaç kişinin, bir kamu hürriyetini (hakkını) kullanmasının sakıncalı olup olmadığını saptamak ve kullanıma buna göre izin vermektir.” Bkz.: KARAHANOĞULLARI Onur, Güvenlik Soruşturması, AÜSBFD, sayı:1-4, yıl: 1998, s.65 .
563 657 sayılı DMK, md.97.
564 657 sayılı DMK, md.92.
565 SANCAKDAR, a.g.e, s.171.
125
dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezası alınması halinde, vatandaş memuriyete giremez, memur ise de memuriyetten çıkartılır.566
DMK 48/A-5’e göre; taksirli suçlardan dolayı alınan cezanın miktarı ve nevi ne olursa olsun, alınan ceza memuriyete girişte ve memuriyet koşullarını korumada engel değildir. Aynı şekilde; “katalog”567 olarak tabir edilen suç kapsamına girmeyen bir yıldan az süreli hapis cezaları da memuriyet için engel değildir. Bu kapsamda; suç işleyen bir memurun cezasını çektikten sonra görevine dönmesinde bir engel bulunmamaktadır.568 Memurun hükümlü olduğu süre boyunca, DMK 137’ye göre işlem tesis edilerek, infazın tamamlanmasından sonra memurun göreve dönebilmesi sağlanmalıdır.569 Danıştay’a göre de; memur cezaevinde bulunduğu sürede, görevine devam edememekten kaynaklanan göreve son verme hali söz konusu olmayacaktır.
Bununla beraber; cezanın infazı ve ek yasaklılık süresince memurun hizmetle ilişkisi kesileceğinden bu sürede maaş da alamayacaktır.570
DMK 48/A-4’e göre memur olma koşulları arasında “kamu haklarından mahrum bulunmamak” şartı bulunmaktadır. Katalog suçlar haricindeki bir suç sebebiyle bir yıldan az süreyle hüküm giyen memurun, hak yoksunluğuna uğradığı için memuriyet niteliklerini kaybedip etmediği tartışılabilir. Öğretide baskın görüş; kişinin, TCK 53 gereğince kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılması halinde, kişinin memuriyetten çıkartılmaması gerektiği yönündedir.571 Danıştay; bir kararında çelişkili ve tartışmalı olan konularda, sınırlamaların istisna
566 PINAR, a.g.e., s.536.
567 657 DMK, Md.:48/A-5: “devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak.”
568 D.12.D., E.1997/3319, K.1999/1785, K.T.11.10.1999.
569 KARAASLAN Mehmet, Suç ve Cezaların Memuriyete Etkisi, AÜHFD 2009, s.102.
570 D.1.D., E.2003/170, K.2004/3, K.T.13.01.2004.
571 PINAR, a.g.e., s.536.
126
olduğunu ve dar yorumlanması gerektiği belirtilerek memurun görevine son verilemeyeceğini belirtmiştir.572
Hükmedilen bir yıldan fazla hürriyeti bağlayıcı cezanın TCK 50’ye göre seçenek yaptırımlara çevrilmesi, şayet işlenen suç DMK 48/A-5 kapsamında kalmıyorsa memuriyete engel değildir. TCK 50/5’e göre “uygulamada asıl mahkûmiyet, bu madde hükümlerine göre çevrilen adlî para cezası veya tedbirdir”. Bu durumda; bir yıldan uzun süreli hapis cezası alan bir memurun cezasının adli para cezasına çevrilmesi halinde memuriyet ile ilişiği kesilmeyecektir.
DMK 48/A-5’te katalog halinde sayılan suçlarda ise durum daha farklıdır. Kanun, mahkûmiyete sonuç bağladığı için bu cezaların adli para cezasına veya tedbire çevrilmiş olması ve hatta affa uğramış olması bile memuriyete engel bir durum teşkil edecektir.573 Kişi, memur olma koşullarını yitirdiği için görevi ile ilişiği kesilecektir. Başka bir ifade ile memurun, katalog suçlar kapsamında bir suçtan dolayı doğrudan doğruya para cezasına mahkûm edilmesi veya hürriyeti bağlayıcı cezasının para cezasına çevrilmesi halinde memuriyet ile ilişiği kesilecektir.574 Danıştay’ın konuya yaklaşımı da bu yöndedir.575
Memurun, DMK 48/A-5 kapsamında suç işlemesi ve suçlu bulunması halinde, söz konusu hüküm, CMK 231/10’a göre hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına (HAGB) karar verilirse, memur hiç suç işlememiş sayılacağından memurun görevi ile ilişiği kesilmeyecektir.576 Zira beş yıllık denetim süresi sonucunda hüküm kaldırılarak davanın düşmesi sağlanır ve suç hiç işlenmemiş sayılır.577 Söz gelimi; rüşvet suçundan suçlu bulunan bir memura, HAGB uygulanması halinde memuriyeti idarece
572 D.12.D., E.1997/3319, K. 1999/1785, K.T. 11.10.1999.
573 PINAR, a.g.e., s.536-538.
574 KARAASLAN, a.g.m., s.104-105.
575 D.5.D., E.1991/4323, K.1992/56, K.T.22.01.1992.
576 PINAR, a.g.e., s.550.
577 KARAASLAN, a.g.m., s.108-109.
127
sonlandırılamaz. Disiplin soruşturmasının bağımsızlığı gereği ve ayrıca korunan menfaatler farklı olduğundan kişinin disiplin yaptırımı yoluyla devlet memurluğundan çıkartılmasına ise bir engel bulunmamaktadır.
Ancak; her statüdeki kamu personeli için durum böyle değildir. Personel kanunlarında HAGB’ye sonuç bağlanan özel düzenlemeler yer almaktadır. TSK Personel Kanunu’ndaki düzenlemede, devlet memurları kanununda yer almayan düzenlemeye yer verildiği görülmektedir. Söz konusu kanunda, HAGB uygulanmış olsa dahi belirli suç tiplerinden mahkûm olma halinde personelin kurum ile ilişiğinin kesileceği belirtilmiştir.578
Kaynağını Anayasa’da bulan, teknik yönleriyle Ceza Kanunu’nda düzenlenen affın, memuriyet niteliğine etkisi genel ve özel af olmasına göre değişmektedir. Genel af;
kamu davasını ve mahkûmiyetin bütün hukuki sonuçlarını ortadan kaldırmaktadır. Özel af ise hapis cezasının infazını durdurur veya infaz süresini kısaltır. Mahkûmiyetin hukuki sonuçları ortadan kalkmaz.579 DMK 48/A-5’te bulunan “affa uğramış olsa bile”
şeklinde özel düzenleme sebebiyle, fıkra kapsamında belirtilen suçları işleyenlerin suç ve cezaları genel veya özel affa uğramış olsalar dahi, bu suçlardan hüküm giyenler memur olamazlar, memur iken bu suçları işleyenlerin memuriyetlerine son verilir.
DMK 48/A-5’te sayılan suçlar haricindeki herhangi bir suç sebebiyle bir yıldan fazla süreyle hüküm giyilmesi ve bu hükümlerin genel affa uğraması halinde ise memur olma niteliği kaybedilmeyecektir.580 Çünkü genel af hükmün bütün hukuki sonuçlarını ortadan kaldırmaktadır.
578 926 sayılı TSK Personel Kanunu, md.50: “Aşağıda belirtilen suçlardan hükümlü olma nedeniyle ayırma: Ertelenmiş, seçenek yaptırımlara çevrilmiş, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş, affa uğramış olsalar bile, Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlarla, 1632 sayılı Askeri Ceza Kanununun 131 inci maddesinin birinci fıkrasının az vahim hali hariç basit ve nitelikli zimmet, irtikap..”
579 ÖZBEK/DOĞAN/BACAKSIZ/TEPE, a.g.e, s.759-762.
580 KARAASLAN, a.g.m, s.217.
128
TCK 51’de düzenlenen erteleme; işlediği suçtan ötürü mahkûm olan kimsenin, bu cezasının yerine getirilmesinin belirli bir süre geri bırakılmasına denir.581 TCK’da erteleme infaz rejimi olarak düzenlenmiş, öngörülen deneme süresi tamamlandıktan sonra hükümlünün mahkûmiyeti ortadan kalkmamakta, sadece cezası infaz edilmiş sayılmaktadır.582 Nitekim TCK 51/8’de “Denetim süresi yükümlülüklere uygun veya iyi halli olarak geçirildiği takdirde, ceza infaz edilmiş sayılır.” denmektedir. Bu durumda;
DMK 48/A-5’te sayılan suçlardan mahkûm olanlar ile bir yıldan daha fazla süreyle mahkûm olanların cezası ertelense dahi, kişi devlet memuru olma niteliği kaybedecektir.583
B. Diğer Koşulların Kaybı Nedeniyle veya Bulunmadığının Anlaşılması