1. Seydiköy Hasan Ağa Camii: Camii Seydi karyesinde bulunmaktadır. Hasan Ağa
eski dizdarlardan olup hayatta kaldığı sürece vakfettiği paraların kendisinin tasarrufunda olmasını şart koşmuştur. Hasan Ağa buraya 10.000 nakit akçe vakfetmiş ve bunun karşılığında rıbhını imam, hatip ve müezzin için tasarruf etmiştir. Hasan Ağa 500 akçe daha vakfedip kazancının hasıra ve şem’e (mum, ışık) tasarruf olunmasını şart etmiştir. Ayrıca Hasan Ağa, câmi önünde bir çeşme yaptırıp 2000 akçe vakfedip sarf olan gelirin çeşme ve camiye verilip onların tamiratı için sarf olunmasını istemiştir. Daha sonra tamir için tasarruf edilen 2000 akçe kadı, müezzin, hatip tarafından gerekli ve emin yerlere bırakılacaktı. Ayrıca vakfa Ahmet Bey adlı şahıs caminin kandil yağı için 300 akçe vakfetmiştir. Cami gelirlerinde mütevellilerin ihmali olduğu ve bu yüzden bir miktar meblağın telef olduğu kaydedilmiştir. Vakıf meblağı 12.800 ve rıbhı 1280 akçe olarak yazılmıştır110.
2. Merhum Faik Paşa Manzumesi (Camii, Medrese ve Muallim-hane): Medresesi,
camisi ve muallimhanesiyle bir külliye olduğu anlaşılan bu vakfın önemli gelirleri vardır.
Halkapınar mevziinde hâsılı 4000 akçe olan 4 değirmen bulunmaktadır. Harbende oğlu Asiyabı
denilen bu vakıf sonradan bağ ve bahçe olmuştur. İzmir’deki bu yerler 2 bab olarak yazılmış hâsılı ise 2000 akçe olarak kaydedilmiştir. Bundan başka İzmir’de Harbende oğlu Büyük ve Küçük bahçe hâsıllarından da elde edilen 3000 akçe olarak vakıf gelirleri arasında yazılmıştır. Saray icaresinden yıllık 200 ve camii yakınında bulunan turunç bahçesinden de yıllık 500 akçe bu yere vakfedilmiştir. Büyükbahçe civarında olan mukataa zeminin Hasan oğlu Eyüp elinde olduğu kaydedilmiş ve hâsılı 360 olarak hesaplanmıştır. Ayrıca vakfa kayıtlı Büyükbahçe kenarında İslam Fakih ve Şeyh Müslihiddin tasarrufunda olan bağ vardır ki meblağı olan icare
arz ve bedel-i öşrü vakfedilmiştir. Seydi Ali zimmeti olan büyük bahçe yakınında Boğazcık
110 KKA TD, nr. 571, v. 5a / 2.
mukataa zemini geliri olan 640 akçe vakfın geliri arasında sayılmıştır. Burç civarında mukataa
zemin Hüseyin Bey tasarrufunda olup geliri 60 akçe olarak hesaplanmıştır. Ahmet Değirmenci
tasarrufunda Halkapınar’da icare zemini bulunur ki hâsılı 100 akçe olarak yazılmıştır.
Halkapınar’daki dalyan gelirinden 150 akçe, Şeyh Müslihiddin mukataa zemin hanesinden de
senelik 30 akçe hesaplanmıştır. Ayrıca sekbani imama 2 ve sekbani müezzine 1 bab icare kaydedilmiştir. İzmir’de pazar yerinde olan dükkânların icaresi olarak yıllık 4000 akçe gelir hesaplanmıştır. Son olarak vakfın geliri olan incirlikten bahsedilmiştir. Yıllık geliri 300 akçe olarak hesaplanmıştır. Vakfın toplam geliri de deftere 16.610 akçe olarak hesaplanmıştır111.
Mübahat Kütükoğlu eserinde bu manzumeyi I.Selim dönemindeki TD 8 numaralı mufassal
tahrir defteriyle karşılaştırmış ve I.Selim döneminde bu manzumenin gelirini 18.170 akçe
olduğunu kaydetmiştir112. Böylelikle I.Selim dönemindekine oranla Kanuni döneminde vakıf
gelirlerinin düştüğünü görebiliyoruz.
Vakıf giderleri hakkında da şunlar yazılmıştır. Müderrise görevi karşılığı 15, talebeye
5, hatip ve imam 5, müezzin ve müsellem 3, muallim 2, cüzhan 5, tevliyet 5, mum ve hasır
içinde 2 akçe tayin olunmuştur113. Toplam günlük masraf 42 akçe olup vakfın yıllık masrafı da
ortalama 14.910 civarında olduğunu söyleyebiliriz.
3. Çamlu Hacı Ali Camii: Hacı Ali, Çamlu karyesinde bir camii yaptırıp hatip ve
müezzin için Urla’da Akpınar suyundaki değirmenin yarım hissesini ve Çamlu’da Karaman
değirmeninin yarım hissesini vakfetmiştir. Mevlana Yahya Fakih soyundan Ali hatip,
Abdülkerim bin Hüseyin ise müezzin olarak kaydedilmiştir. Akpınar asiyabından 300 akçe,
Karaman değirmeninin gelirinden de 360 akçe alınmıştır. Değirmenlerden elde edilen toplam gelir de 660 akçe olarak deftere kaydedilmiş ve bunlar vakfın gelirlerini oluşturmuştur114.
4. Kala-ı Fevkani (Yukarı Kale) Camii: İzmir kadısı Ahmed oğlu İlyas eski kale
memuruyken bu camiyi inşa ettirmiştir. Bu kale kadısının isminin Ahmed oğlu İlyas olduğunu
Münir Aktepe açıklamıştır115. Bu defterde camii harap olarak kaydedilmiştir. Memur sadece
camii duvarının olduğunu yazmış ve cuma namazının kılındığını yazmıştır. Vakfın gelir kaynakları olarak İzmir Damlacık’da bulunan incirlikten 350 akçe, İzmir civarında 35 akçelik incirlik, İzmir civarında 200 akçelik bademlik, İzmir’de Musa bademliğinden 50 akçe, Aya-
111 KKA TD, nr. 571, v.5a-5b / 3. 112Mübahat Kütükoğlu, a.g.e, s. 217. 113 KKA TD, nr. 571, v. 5b / 3. 114 KKA TD, nr. 571, v. 6b / 12.
115 M. Münir Aktepe, “Osmanlı Devri İzmir Câmileri Hakkında Ön Bilgi II”, Tarih Enstitüsü Dergisi, s.151.
sürüt köyü civarında incir ağaçları 20 akçe, Söğüt kesiği mezrası 20 akçe, Piri, Murad ve Nebi
144 akçelik mukataa zemin bağ bulunmaktadır. Vakfın toplam yıllık geliri 819 akçe olarak
hesaplanmıştır. Vakfa ayrıca Mehmed bin Süleyman adlı kişi camii hatibine 2 akçe vermiş ve vakfın tasarruf hakkı kişinin kendisine aitti116. Camiinin bugün bulunduğu semtin adı
Kadifekale olarak anılmaktadır117. Ayrıca camii XIX. yüzyıl başlarına kadar cemaate açıktı,
namaz kılınırdı. Kanuni dönemindeki kayıtlarda harap olarak kaydedilmiş ancak sonradan tamamen ortadan kalkmıştır118.
5. Kurd İlyas Câmii: İzmir Liman kalesi dizdarı Kurd İlyas tarafından yaptırılan camii
Oğlanas köyünde yer alır. İmam ve müezzine cihet için bir bağ ve bir değirmen vakfedilmiştir. Fakat bağ ve değirmen harap haldedir. İzmir kadısının izniyle bağ ve değirmen satılıp kıymetini de rıbha verilmiştir. Bağ ve değirmenden elde edilen 4600 akçe, merhum Toyran Bey tarafından nakit olarak vakfedilen 1000 akçe vakfın gelirleri arasındadır. Deftere vakfın toplam geliri de 5600 akçe olarak kaydedilmiştir119.
Bu camii günümüze ulaşamamış ancak defterde camide namaz kılınıldığından
bahsedilmiştir. Köyde yaşayanlar Cami Yeri adıyla bir yerin bulunduğunu 1960 yıllarına kadar burada bir duvar bulunduğunu söylemişlerdir. Bu duvar kalıntılarının camiinin yıkık duvarları olduğu söylenmiştir120.
6. İbrahim Bey Camii: Cami gelirleri arasında sakız ağacı çiftliği hâsılı olan 600 akçe,
deniz kenarında Sülüklüce mevkiinde bağların öşrü olan 200 akçe, Akpınar yakınında Bayati
Ata çiftliğinden olan bağlardan 200 akçe, Urla içinde mekâbir yakınında zeytinlikten alınan 20 akçe, Demirci çeşmesi yakınında bulunan bağlardan 652 akçe, panayır yerindeki bağlar öşründen 122 akçe, Urla içinde olan dağları Gücellüden ve bağlardan 110 akçe, Anduz altında olan asmalardan ve gayriden 120 akçe, Kamanlu yakınındaki bahçeden 103 akçe, Kilizman köyündeki incir bahçesinden 700 akçe, Urla’da mekâbir yakınında bağlardan 360 akçe, Urla’da hamamdan yıllık icare 2000 akçe kaydedilmiştir. Vakfın yıllık toplam geliri 5187 akçe olarak deftere yazılmıştır. Hatip, imam, müezzin, hafız ve nazır için ayrılan meblağlar aynı kalmıştır121.
116 KKA TD, nr.571, v. 6b / 16. 117Mübahat Kütükoğlu, a.g.e, s. 220. 118 M. Münir Aktepe, a.g.m, s. 152. 119 KKA TD, nr.571, v. 7a / 19. 120Mübahat Kütükoğlu, a.g.e, s.235. 121 KKA TD,nr.571, v. 7a-7b / 21.
7. Mustafa Camii: Kozağacı köyünden Tahta-köy’e uzanan vakıftır. Camiinin
masraflarını karşılamak için 40.000 nakit Osmani akçe vakfedilmiştir. Caminin masrafları da tevliyet ciheti için 4, nezaret 2, hitabet ve imamet 3,5, müezzin ve müsellem 2, devirhâvan 4, revgan ve hasır için de günlük 1 akçe gider olarak kaydedilmiştir. Caminin günlük masraf tutarı da 16,5 akçedir122.
8. Şeyh Abdülkerim Camii: Kozağacı yaylağında Şeyh Abdülkerim bir cami bina edip
cami defterde Şeyh Abdülkerim eş-Şehr bi-Müfti Şeyh olarak kaydedilmiştir. Caminin
masrafları için Saruhan’da tuzla salyanesinden günlük 3 akçe yıllık geliri ise 1080 akçe vakfa bağışlanmıştır. Bayraklu’da bağdan 75 akçe, Boynuz sekisindeki bağdan yıllık 25 akçe gelir, Bali Çiftliği kenarında bir bağdan yıllık 50 akçe, camii kenarında meyve ve dut ağaçlarından yıllık 35 akçe, Emre tımarında bağ hâsılı 25 akçe, Ayas vasiyeti geliri 500 akçe rıbhı 100 akçe olan gelirler vakfın gelirlerini oluşturmuştur. Mustafa vasiyeti geliri 200 akçe rıbhı 40 akçedir ve Aydın ruhu için bir hatim etme şartıyla faiz camii hatibine verilir. Toplam yıllık gelir de 1530 akçe olarak hesaplanmıştır. Camii masrafları da hitabet günlük 3, nezaret günlük 1 akçe, kayyım ise yıllık 50 akçe gider olarak kaydedilmiştir123.
9. Alınca Camii: Çeşme’de İlyas adlı kişi bu camiyi bina edip dergâh-ı mualla
çavuşlarından Ali adlı çavuş camiye 4000 akçe vakfedip rıbhını caminin imamına ve hatibine tayin etmiştir124.
10. Hasan Bey Mescidi: İzmir Limon kalesi (Aşağı kale) dizdarı Hasan Bey, mescidine
kale civarındaki incirlik bahçesinden 170 akçe, vakıf hisse bahşişi adında 120 akçe, İzmir tımar hissesi olan 50 akçe vakfedilmiştir. Ayrıca bu hisselerin vakfın masrafları için tasarruf edildiği deftere kaydedilmiştir 125.
11. Hacı Hamza veled-i Ohri Mescidi: Mescidin gelirleri arasında İzmir’de 20 dükkân
yeri bulunur. Bu dükkânların geliri mescide sarf olunmuştur. Ancak mescidin sonradan harap olduğu kaydedilmiştir. Mescit harap olduğu için geliri şehirdeki çeşmeye aktarılmıştır. Daha sonra Hacı İlyas, mescidi tamir ettirip dükkânların kirasıyla mescidin masraflarını karşılamıştır126. 122 KKA TD,nr.571, v. 10b /40. 123 KKA TD,nr.571, v. 10b /39. 124 KKA TD,nr.571, v. 9a / 29. 125 KKA TD, nr. 571, v. 10b / 43. 126 KKA TD, nr. 571, v. 6b / 15.
12. Hamza Bey Mescit ve Zaviyesi: İzmir’de Yunus Bey bahçesi yanında incirlik 70
akçe, Kemer yakınında 60 akçelik incirlik, eski hamam yakınında 70 akçelik bademlik, Seğid Bağı yanında 150 akçelik incirlik ve bademlik, Tuz damı yanında 150 akçelik bademlik, Aya-
süfut karyesinde dut, enar ve badem ağacından 100 akçe, Menkeş yakınında olan incirlikten
elde edilen 111 akçe de vakfın gelirleri arasındadır. Vakfın toplam geliri de 720 akçe olarak hesaplanmıştır127. Fakat gördüğümüz kadarıyla vakfın gelirleri yanlış hesaplanmıştır. Verilen
bilgiler ışığında bizim hesapladığımız bilgilere göre vakfın toplam geliri 711 akçe olmalıydı.