4. SEÇİLMİŞ ÜLKELERDE TAHKİM UYGULAMALARI
4.5. Diğer Ülkeler
Finans piyasasında yaşanan uyuşmazlıkların çözülmesi amacıyla mahkeme dışı çözüm merkezleri oluşturan ve tahkim yöntemini benimseyen Çin, Rusya, Endonezya, Mısır, Hong Kong gibi ülkelere ve bu konudaki Avrupa Birliği
106 AMF, http://www.amf-france.org/en_US/Le-mediateur-de-l-AMF/Le-mediateur-mode-d- emploi/Procedure.html?#title_paragraph_2, Erişim: 27.04.2017
107 AMF, http://www.amf-france.org/en_US/Le-mediateur-de-l-AMF/Le-mediateur-mode-d- emploi/Procedure.html?%20-%20title_paragraph_3#title_paragraph_3, Erişim: 27.04.2017 108 AMF Ombudsmanlık 2015 Yılı Faaliyet Raporu syf: 35
68
uygulamasına bu başlık altında kısaca yer verilmektedir. Sermaye piyasası uyuşmazlıklarının tahkim ile çözümü konusunda uluslararası camiada en köklü geçmişe ve en oturmuş sisteme sahip ülke ABD’dir. ABD başta olmak üzere Avrupa ülkeleri de dâhil olmak üzere bugün birçok ülkede, finans piyasasında yaşanan uyuşmazlıkların çözülmesi amacıyla mahkeme dışı çözüm merkezleri oluşturulduğu görülmektedir.
Çin Halk Cumhuriyeti’nde tahkimin kökleri Konfüçyüsçü öğretilere dayanmaktadır. Bugünkü Çin tahkim hukuku, eski ilkelerin modern anlamda somutlaşmış halidir. Çin’de 1994 tarihli Tahkim Kanunu kapsamında sermaye piyasası uyuşmazlıklarının tahkim ile çözülmesi hukuki altyapıya kavuşturulmuştur. Aynı yıl Çin Menkul Kıymetler Düzenleme Komisyonu (China Securities Regulatory Commission-CSRC) tüm sermaye piyasası kuruluşları için müşterileri ile Çin Uluslararası Ekonomik ve Ticari Tahkim Komisyonu (China International Economic and Trade Arbitration Commission-CIETAC) tarafından oluşturulan tahkim sözleşmesinin imzalanmasını zorunlu kılmıştır. Bugün sermaye piyasası uyuşmazlıklarının çözümünde CIETAC bünyesinde tahkim yöntemi sürdürülmektedir (Wang, 2012:694-695). Pekin, Şangay, Güney Çin, Tianjin, Güney Batı ve Hong Kong olmak üzere toplam altı bölgede hizmet vermekte olan CIATEC, hem ulusal hem de uluslararası camiada tarafsız ve etkin bir şekilde işleyen bir tahkim merkezi olarak kendine önemli bir yer edinmiştir. New York Konvansiyonuna da taraf olan CIATEC bünyesinde alınan kararlar 156 ülkede tanınmakta ve uygulanmaktadır. Dünya’nın önde gelen tahkim kurumlarıyla kıyaslandığında çözüme kavuşturulan dava sayısı açısından ön sıralarda yer alan CIATEC’te yıllık ortalama 1.500 uyuşmazlık çözüme kavuşturulmaktadır.109 Dünyadaki en önemli tahkim kurumlarından biri olan CIATEC’de sadece finans piyasası uyuşmazlıkları özelinde bir hizmet verilmemektedir. Bu kurum bünyesinde her türlü ticari ve ekonomik uyuşmazlıklar tahkim yöntemiyle çözüme kavuşturulabilmektedir. CIATEC tarafından kabul edilen ve uygulanmakta olan tahkim kuralları iki çeşittir. Bunlardan birincisi “CIATEC Tahkim Kuralları” olarak adlandırılırken diğeri “CIATEC Finans Uyuşmazlıkları
69
Tahkim Kuralları” olarak adlandırılmaktadır.110 2015 yılı içerisinde CIATEC bünyesinde çözüme kavuşturulan 1968 uyuşmazlığın yaklaşık olarak yüzde 16,1’ini finans piyasası uyuşmazlıkları oluşturmaktadır. Hem ulusal hem de uluslararası alanda hizmet vermekte olan CIATEC bünyesinde 2006 ve 2015 yılları arasında çözüme kavuşturulan toplam 134.92 uyuşmazlığın yaklaşık olarak yüzde 32,6’sını yabancı unsurlu uyuşmazlıklar oluşturmaktadır.111
Rusya’da sermaye piyasası işlemleri, Russian Trading System (RTS) ve Moscow Interbank Currency Exchange (MICEX) olmak üzere, iki ana borsa sistemi üzerinden yürütülmektedir. 2001-2010 yılları arasında piyasa değeri 20 kat büyüyen MICEX, söz konusu dönemde dünyanın en hızlı büyüme oranına sahip borsası olmuştur. Öte yandan, 2011 yılı sonunda Rusya’nın dolar bazlı işlem yapan RTS ve ruble bazlı işlem yapan MICEX borsaları tek çatı altında birleştirilmiş ve Moskova Borsası kurulmuştur (KB, 2014:174). Sermaye piyasası uyuşmazlıklarının çözümünde Rusya’da 1996 yılında kurulan Ulusal Menkul Kıymetler Piyasası Katılımcıları Birliği (Russian National Association of Securities Market Participants-NAUFOR) bünyesinde tahkim hizmeti verilmektedir. NAUFOR sermaye piyasası alanında hizmet veren öz düzenleyici bir kuruluştur. Bu kuruluşun görevi sermaye piyasası mevzuatını iyileştirmek, piyasa aktörlerine adil ve verimli bir piyasa ortamı sunmaktır. NAUFOR, üyeleri arasındaki ve üyeleri ile yatırımcılar arasındaki anlaşmazlıkların çözümünde kullanmak üzere federal hukuka aykırı olmayan tahkim kuralları yayınlamıştır. Bu yapı mahkemelere nispeten yatırımcılara birçok avantaj sunmaktadır. Sermaye piyasası alanında tecrübeli hakemlerden oluşan bir listeye sahip olan NAUFOR sadece ulusal değil aynı zamanda uluslararası bir tahkim merkezi gibi de hareket kabiliyetine sahiptir. Özellikle büyük davalarda tahkim ücreti devlet mahkemelerindeki yargılama ücretlerine kıyasla oldukça düşük, kesin karara ulaşma süreci de devlet mahkemelerine kıyasla daha kısadır. NAUFOR tarafından verilen kararlar kesin olup yabancı ülkelerde uygulanma gücü taşımaktadır.112
110 CIATEC, http://www.cietac.org/index.php?m=Page&a=index&id=108&l=en, Erişim: 06.06.2017 111 CIATEC, http://www.cietac.org/index.php?m=Page&a=index&id=40&l=en, Erişim: 06.06.2017 112 NAUFOR, http://www.naufor.ru/tree.eng.asp?n=6640, Erişim: 01.09.2016
70
2001 yılında Avrupa Komisyonu tarafından Avrupa Birliği ülkeleri ile İzlanda, Lihtenştayn, Norveç gibi ülkeleri kapsayan bir Finansal Uyuşmazlık Çözüm Ağı (Financial Dispute Resolution Network-FINNET) kurulmuştur. Bu yapı bankacılık, sigortacılık ve sermaye piyasaları alanlarında finansal hizmet sağlayıcıları ile finansal hizmet müşterileri arasında yaşanan uluslararası uyuşmazlıkların yerel mahkemeler dışında çözüme kavuşturulması amacıyla hizmet vermektedir.113 FINNET’in 27 ülkeden toplam 60 üyesi vardır. Bu 60 üye bankacılık, sigortacılık ve sermaye piyasaları alanlarında uyuşmazlık çözümünde mahkemeler dışında görev yapmakta olan kuruluşlardan oluşmaktadır. FINNET’in yetki alanında, finansal hizmetlere ilişkin sınır ötesi bir uyuşmazlık yaşayan bir tüketici ikamet ettiği ülkenin FINNET listesinde yer alan ilgili kurumuna başvuru yaparak çözüm sürecini başlatır. Bu kurum konuyu uyuşmazlık çözüm merkezine aktarır ve burada konuya ilişkin olarak tavsiye niteliğinde bir karar verilir. 2015 yılı içerisinde FINNET bünyesinde finansal piyasalara ilişkin olarak 4195 uyuşmazlık çözüme kavuşturulmuştur.114
2002 yılında Endonezya Sermaye Piyasası Denetleme Kurumu (Capital Market Supervisory Agency) önderliğinde Jakarta Borsası ve Surabaya Borsası başta olmak üzere 17 sermaye piyasası kuruluşu bir araya gelerek Endonezya Sermaye Piyasası Tahkim Kurulu (Indonesian Capital Market Arbitration Board-BAPMI)’nu kurmuştur. Bu Kurulun kurulma amacı sermaye piyasası aktörleri arasında yaşanan uyuşmazlıkların mahkemeler dışında, bu piyasaya özgü bir kuruluş bünyesinde uzman kişilerce hızlı, ucuz, nihai ve bağlayıcı olacak şekilde çözüme kavuşturulmasıdır. Bu Kurul bünyesinde arabuluculuk ve tahkim hizmeti bir arada verilmektedir.115
Mısır’da sermaye piyasası alanında ortaya çıkan uyuşmazlıkların mahkemeler dışında çözüme kavuşturulması amacıyla Mısır Sermaye Piyasası Kurulu (Capital Market Authority-CMA) bünyesinde 2010 yılında kurulan bir birim tarafından tahkim hizmeti verilmektedir. CMA tahkim kuralları gereği verilen kararlar taraflar açısından kesin ve bağlayıcıdır.116
113 European Union, http://ec.europa.eu/finance/fin-net/index_en.htm, Erişim: 12.08.2016
114 European Union, https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/2015-activity-report_en.pdf, Erişim: 02.06.2017 115 BAPMİ, http://bapmi.org/en/about_establishment.php, Erişim: 12.08.2016
116 CMA, https://www.cma.gov.kw/pdfviewer/?file=/documents/20622/52698/Arbitration+Rules+- +Chapter+12+of+Module+3/cc3437a4-0fbc-490c-8936-c693c272d010, Erişim: 12.08.2016
71
2008 küresel finans krizi sonrası meydana gelen uyuşmazlıkların çözümü sırasında önemli sıkıntılar yaşayan Hong Kong kriz döneminde edindiği tecrübeler neticesinde finans uyuşmazlıklarının tek bir merkezde çözüme kavuşturulması gerektiğine karar vermiştir (Shahla and Da Roza, 2012:485). Bu amaçla 2011 yılında Hong Kong piyasasında faaliyette olan finans kurumları ile onların müşterileri arasında çıkan uyuşmazlıkların bağımsız ve tarafsız bir şekilde çözüme kavuşturulması amacıyla Finansal Uyuşmazlık Çözüm Merkezi (The Financial Dispute Resolution Centre-FDRC) kurulmuştur. Bu merkezin temel ilkesi ise “Önce Arabuluculuk Sonra Tahkim” olarak belirlenmiştir.117
72