Leonid Kuçma Rusya’nın güvenilir ortağı olsa da, Ukrayna Rusya – Belarus birliğine katılmamış ve dengeli bir politika yürütmeye çalışmıştır.133
Devrim sonrasında iktidara gelen Yuşçenko ise Batı’ya entegrasyon ve NATO’ya üyelik meselelerini Ukrayna dış politikasının en temel konuları olduğunu açıklarken, 2008 yılından itibaren NATO’ya üyelik müzakerelerini başlatılacağı duyurdu.134
2005’te ise AB - Ukrayna Eylem Planı yürürliğe girdi.135
Ancak devrim ile kendi yanlısını kaybeden Rusya Mart
131 Erbil, Rusya – Ukrayna..., s. 151.
132http://akademikperspektif.com/2013/04/22/ukraynadaki-turuncu-devrim/ (02.10.2018) 133
Taras Kuzio, “Neither East Nor West: Ukraine’s Security Policy under Kuchma”, Problems of Post-
Communism, Vol. 52, No. 5, September/October 2005,
http://www.taraskuzio.com/International%20Relations_files/international-kuchma_policy.pdf (02.10.2018)
134
Oleg Varfolomeyev, “Yushchenko Shares Plans with the Nation”, Eurasia Daily Monitor, Vol. 2, İssue: 95, 2005, pp. 12.
135 Habibe Özdal, “AB ve Rusya Arasında Ukrayna: Hayaller ve Gerçekler”, Uluslararası Stratejik
Araştırmalar Kurumu, Analiz No: 26, Kasım 2013, s. 5, http://www.habibeozdal.com/wp- content/uploads/2013/11/AB-ve-Rusya-Aras%C4%B1nda-Ukrayna.pdf (02.10.2018)
2005’de Ukrayna’ya ihraç ettiği gazın fiyatını keskin arttırarak Ocak 2006’dan itibaren Ukrayna’ya doğalgaz ihracını durdurdu. Ukrayna ise Avrupa’ya ihraç için ülkesinde bulunan gazı kendi ihtiyaçlarını karşılamak için kullanarak Rusya’ya ödemesi gereken borcunu ödemeyeceğini açıkladı.136
Böylece gaz sorunu uluslararası bir sorun haline geldi. Ancak 4 Ocak 2006’da Ukrayna ile Rusya anlaşarak, doğal gazın fiyatının 75 dolara indirilmesi karşılığında tranzit fiyatlarında indirime anlaştı.137
Ancak Ukrayna Meclisi anlaşmayı imzalayan Ehanurov hükumetini görevinden aldı, Yuşçenko ise Meclisin kararını onaylamadı.138
Devrim sürecinde verdiği vaatleri yerine getirememesi ve başbakan Timoşenko’yu görevden alması Yuçşenko iktidarının parçalanmasına ve bu da Mart 2006 Meclis seçimlerinde parlamentodaki birinciliği Yanukoviç’in partisine kaybetmesine neden oldu. Yanukoviç ise enerji krizinde, Rusya ile sorunlarda yaptığı arabuluculuk, ayrıca Sivastopol’daki Rus filosu ve Rusçanın statüsü ile ilgili yaptığı çalışmalar nedeniyle Moskova’nın ve Ukrayna’daki Rus etniğinin desteğini kazandı.139
Avrupa Birliği’nin 2004 - 2007 genişleme dalgaları sonrasında yaşamış olduğu ekonomik – siyasi sorunlar, AB Parlamentosu ve Komisyonunda sayısal anlamda ortaya çıkan üyelik krizi, Doğu Avrupa ülkelerinin fonların büyük bir bölümünü kullanması ve işçi gücünün de ucuz olması nedeniyle sermaye ve yatırımların bu bölgeye yapılması Batı Avrupa ülkelerinde işsizlik sorununun ortaya çıkmasına ve böylece Ukrayna’nın tam üyelik meselesinin gündeme gelmemesine neden oldu.140
Öte yandan devrim sonrasında Ukrayna’nın ABD’ye olan güveni de sarsıldı. Şöyle ki ABD destekli yeni hükumet ülkeni içinde bulunduğu ekonomik ve sosyal problemlerden kurataramadığı gibi, Ukraynalılar AB’nin (Ticari ve enerji güvenliği bağlamında önemi nedeniyle Birlik Rusya’ya yeterince baskı yapmıyordu.) Ukrayna’ya
136
Çağla Gül Yesevi, “Avrasya Ekonomik Topluluğu, Enerji Politikası ve Ukrayna Krizi”, Çomak v.d.,
Uluslararsı Politikada..., s. 492.
137 Andrei P. Tsygankov, “Vladimir Putin’s last stand: the sources of Russia’s Ukraine Policy” Post-Soviet
Affairs, Vol. 31, No. 4, 2015, p. 282-284.
138
Sinan Oğan, “Turuncu Devrimde Rövanşa Doğru”, http://www.turksam.org/tr/makale-detay/537- turuncu-devrimde-rovansa-dogru (02.10.2018)
139 Kamalov, Putin Dönemi..., s. 82-83.
140 Göktürk Tüysüzoğlu, “Ukrayna’da Turuncu Devrimin Sonu”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler
tam üyelik perspektifi vermemesinin nedenini de ABD’nin Birliğe yeterince baskı yapmamasında görüyordu. Ayrıca 2008 Rus – Gürcü savaşında Batı’nın Gürcistan’ı yalnız bırakması da ABD’ye olan güveni olumsuz etkileşmişti.141
2009’da Ukrayna ile Rusya arasında yeni doğal gaz krizi patlak verdi. Rusya Ukrayna’ya satılan yeni doğal gaz fiyatını 450 dolara,142
Ukrayna ise tranzit fiyatını yükselteceğini açıkladı. Akabinde Rusya Ukrayna ve AB ülkelerine doğal gaz ihracatını 2 hafta boyunce kesti.143 Ancak kısa süre sonra Ruslar Moskova’da Timoşenko ile yeni anlaşmaya imza attı ve doğal gaz fiyatında, Ukraynalılar da tranzit fiyatında indirime gitti.144 Sözkonusu kriz enerji güvenliği bağlamında AB ve Rusya’nın yeni yönelimlerine neden oldu. Birlik alternatif enerji kaynakları arayışına girerken, Rusya da Kuzey ve Güney Akım Projeleri ile Ukrayna üzerinden geçmeyen gaz boru hatları projelerini gündemine aldı.145
Ülkedeki kötü sosyal – ekonomik koşullar ve verdiği vaatleri yerine getirememesi sonucu Yuşçenko sosyal desteğini kaybetti ve 2010 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde iki önemli aday karşı karşıya kaldı. Adaylardan biri Rusçaya resmi dil vaatinde bulunan Yanukoviç iken, diğeri Kırım’daki Rus filosunun tasfiye edeceğini duyuran Timoşenko idi.146
Şubat 2010’da iki turda yapılan seçimleri Viktor Yanukoviç kazandı147
ve böylece ülkenin dış politikası değişikliklere sahne oldu. Seçimler zamanı Yanukoviç ülkenin Doğu illerinde üstünlük kurarken, Yuçşenko Batı Ukrayna’da oyların çoğunu kazandı. (Harita-2) Yanukoviç NATO’ya üyelik meselesini dış politika hedeflerinden çıkararak Rusya ile ilişkilere üstünlük verdi. Bu kapsamda Yanukoviç Nisan 2010 Harkov Anlaşması ile Rusya’nın Kırım’daki Sevastopol limanında askeri donanma bulundurma süresini 25 yıl daha (2042’e kadar) uzatmak karşılığında Ukrayna’nın Rusya’dan ithal ettiği doğal gaz fiyatlarının %30 civarında düşürülmesi
141 Tüysüzoğlu, Ukrayna’da Turuncu.., s. 71-72.
142 Tuğçe Varol Sevim, “Ukrayna’nın Yönetemediği Enerji Politikası ve Sonuçları”, Çomak v.d.,
Uluslararası Politikada..., s. 504.
143
Yesevi, Avrasya Ekonomik..., s. 492. 144 Sevim, a.g.e., s. 504.
145 Yesevi, a.g.e., s. 492.
146 Akdemir, Avrupa Birliği'nin..., s. 70. 147
konusunda anlaştı.148
2012’de ise Ukrayna Parlamentosu nüfusun %10’nu Rusların oluşturduğu bölgelerde Rusçanın bölgesel sosyal kullanım dili olarak kullanılmasına izin veren yasa tasarısını kabul etti.149
Harita – 2; 2010 Ukrayna Cumhurbaşkanı Seçimlerinde Adayların Kazandığı Bölgeler;
https://www.globalsecurity.org/military/world/ukraine/election-2004.htm (02.10.2018)
Yanukoviç’in seçimleri kazanması Rusya’nın Ukrayna’yı Batı’dan geri alması anlamına gelmekteydi. Nitekim Yanukoviç Turuncu Devrim ile ön plana çıkmış batı yanlısı siyasetçileri ya siyasi arenadan uzaklaştırdı yada mahkum ettirdi. Örneğin, devrimin ünlü liderlerinden eski başbakan Timoşenko Ocak 2009’da Rusya’yla imzalanan doğal gaz anlaşması zamanı yetkilerini sui istimal ettiği gerekçesiyle
148 Kelkitli, Kırım Rusya..., s. 295.
149 Andrei Tsygankov, The Sources of Russia’s Ukraine Policy. Russian Analytical Digest, No. 158., 2014, p. 4. http://www.css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities- studies/pdfs/RAD-158-2-4.pdf (02.10.2018)
tutuklandı150
ve Ekim 2010’de 7 yıl hapis cezası ve 3 yıl boyunca ise herhangi bir resmi görev yürütmeme yasağına çaptırıldı.151
Ancak Yanukoviç AB’ne entegrasyon hukukunu korumak için Rusya’nın önerdiği Gümrük Birliği’ne katılmayarak karşılığında Birlik Anlaşmasının bazı maddelerini kapsayan ve Rusya, Belarus ve Kazakistan’a ek belirli hakları olan Ukrayna’nın dahil olduğu 3+1 formatını önerdi. Kasım 2013’te ise Yanukoviç Rusya’nın enerji fiyatlarında büyük indirim ve 15 milyar dolar yardım teklifi karşılığında AB ile imzalanması gündemde olan Ortaklık Anlaşması’nı ertelendiğini ilan etmesi Ukrayna’da derin bir krizin başlamasına neden olmuştu.152