Kırım’ın ilhakı sonrasında krizin diğer bölgelerde derinleşmesi ile Ukrayna krizinin üçüncü aşaması başladı. Şöyle ki Ukrayna’nın Rusça konuşulan diğer sekiz ilinde ve özellikle de Donbas bölgesi - Donetsk ile Luhansk eyaletinde Rus yanlısı güçler tarafından Ukrayna’nın yeni hükumetine karşı protestolar ve gösteriler yoğunlaştı. Gösteriler kısa sürede hükümet güçleri ile silahlı çatışmalara dönüştü ve böylece Doğu Ukrayna kanlı savaşa – Donbas Savaşı’na sahne oldu.
Protestolar başladığında Rusya’nın desteğini alan ayrılıkçı gruplar önce devlet binalarını ele geçirmeye çalıştı, daha sonra ise bölgenin bır kısmında hakim olmayı başardı. Ayrılıkçıların askeri başarılar elde etmesinin nedeni Rus desteğinin yanısıra
243
Nicolai N. Pedro, “Kırım’da Sürecin Son Aşaması”, Aynur Erdoğan (ed), Kırım Krizini Nasıl Okumalı, İstanbul: DÜBAM Yayıbları, 2014, s. 55, http://media.dunyabulteni.net/file/2014/kirim.pdf (02.10.2018) 244 Göktürk Tüysüzoğlu, “Kırım Sorunu ve Donmuş Çatışma Bölgeleri”, AlJazeere,
http://www.aljazeera.com.tr/gorus/kirim-sorunu-ve-donmus-catisma-bolgeleri (02.10.2018) 245
Ukrayna ordusunun tecrübesizliği ve devletin orduya yeterli düzeyde ilgi göstermemesi olmuştur.246
Ayrılıkçı güçler Nisan’dan itibaren eylemlerini genişletti ve bölgede Rus tankları ve askerleri görünmeye başlandı.247 Rusların desteği ise mücadelede üstünlüğün Ukrayna ordusu lehine değişmesine izin vermedi.248
Rusya ise bölgedeki varlığını inkar etti ve ayrılıkçı gruplarla bir ilgisinin olmadığını duyurdu.249 Fakat çatışmalarda kullanılan muhimmat250
ve bölgede savaşarak ölen askerlerin üzerinden Rusya’ya ait pasaportların çıkması ayrılıkçılara Rus desteğini gözler önüne sermiştir.251
Ukrayna hükumeti ise AB’den yeterli askeri yardım alamadı.252
Bölgede sınırları Rusya lehine değiştirmeyi hedefleyen ayrılıkçı güçler kısa bir zaman içerisinde önemli noktaları ele geçirdi, özellikle Donetsk ve Luhansk bölgelerinde kendi hakimiyetlerini kurdu. Nitekim 2014 yılının Nisan ayında Donetsk vilayeti kendi bağımsızlığını duyurdu ve 12 Nisan’da yapılan referendumla Donetsk Halk Cumhuriyeti ilan edildi. Kısa süre sonra ise DHC diğer bağımsızlığını ilan eden Luhansk Halk Cumhuriyeti ile konfederasyonda birleşmeyi öngören anlaşma imzaladı. Böylece 24 Mayıs253 tarihinde zengin kömür yataklarına sahip iki tanınmamış cumhuriyet “Yeni Rusya” anlamını veren “Novorossiya” – “Yeni Rusya” adı altında birleşti ve tarihi bir misyonun bir parçası
246
Linda Kinstler, “Why is Ukraine’s Army So Deliberately Bad”, New Republic, 9 Mayıs 2014., https://newrepublic.com/article/117710/ukraines-army-small-sovietized-underfunded-and-poorly-trained (02.10.2018)
247 Paul Szoldra, “A Russian Soldier’s Instagram Posts May Be The Clearest Indication of Moscow’s Involvement In East Ukraine”, Business Insider, 31 Temmuz 2014,
http://www.businessinsider.com/russian-soldier-ukraine-2014-7 (02.10.2018)
248 Maria Tsvetkova, Aleksandar Vasoviç, “Exclusive: Charred Tanks in Ukraine points to Russian involvement”, Reuters, 23 January 2014. http://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-tanks-exclusive- idUSKCN0IC1GE20141023 (02.10.2018)
249 Damien Sharkov, “Rebels in Ukraine ‘Not Russia’s Puppets’, Says Putin Aide”, Newsweek, 23 March 2015, http://europe.newsweek.com/rebels-ukraine-not-russias-puppets-says-putin-aide-316051
(02.10.2018) 250
Matthew Bodner, “5 Heavy Weapons in Ukraine’s Rebel War That May Have Come From Russia”,
The Moscow Times, 6 Şubat 2015. http://www.themoscowtimes.com/article.php?id=515557 (02.10.2018) 251 Geir Moulson, “Ukraine President Holds Two Mitts Full of Russian Passports and Military IDs Dropped by Soldiers”, National Post, 7 February 2015 http://news.nationalpost.com/news/ukraine- president-holds-two-mitts-full-of-russian-passports-and-military-ids-dropped-by-soldiers (02.10.2018) 252 Alexander J. Motyl, “The West Should Arm Ukraine”, Foreign Affairs, 10 Şubat 2015.
https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2015-02-10/west-should-arm-ukraine (02.10.2018) 253https://www.mk.ru/politics/article/2014/04/07/1010161-russkaya-vesna-v-dokumentah-kakie-aktyi-
oldu. Temeli on sekizinci yüzyıla dayanan “Yeni Rusya” terimi, Rus milliyetçileri tarafından tekrar gündeme getirildi ve bölücülerin bulunduğu topraklar Rus milliyetçileri tarafından Yeni Rusya olarak adlandırılmağa başlandı.254
(Harita – 3) Fakat bu proje bir süre sonra Rusya tarafından desteğini kaybedince gerçekleştirilemedi.255
Ukrayna hükümeti ise hem Donetsk, hem de Luhansk Cumhuriyetlerini terörist örgütler adlandırarak onları şiddet ve terör eylemleri gerçekleştirmekte suçladı.256
Kendi silahlı güçleri ve hükümetleri olan ayrılıkçı iller bölgede yaşanan çatışmalarda önemli aktör olarak ortaya çıktı. 5 ay süren ve 5000 sivil insanın yanısıra 10.000 askerin ölümü ve yaralanması ile sonuçlanan şiddetli çatışmaların 14 Eylül Mutabakatı ile durdurulması öngörülse de,257
bu mümkün olmadı ve çatışmalar devam etti.
18 Temmuz 2017 tarihinde ise tanınmamış Donesk Halk Cumhuriyeti lideri Aleksandr Zakharchenko Donesk, Luhansk ve diğer 19 Ukrayna bölgesi temsilcilerinin katılımıyla yapılan toplantıda “Novorosiyya”dan “Malorosiyya”ya geçildiği ve böylece “Malorosiyya” devletini kurulduğunu ilan etti.258
254 Marlene Laruelle, M. “The Russian World”: Russia’s soft power and imagination. CGI Center on
Global Interests, May 2015, http://globalinterests.org/wp-content/uploads/2015/05/FINAL-CGI_Russian- World_Marlene-Laruelle.pdf (02.10.2018)
255 Paul Sonne, “Novorossiya’ Falls From Putin’s Vocabulary as Ukraine Crisis Drags”, Wall Street
Journal, 29 May 2015 http://www.wsj.com/articles/novorossiya-falls-from-putins-vocabulary-as-ukraine- crisis-drags-1432936655 (02.10.2018)
256
https://www.kyivpost.com/article/content/war-against-ukraine/ukraines-prosecutor-general-classifies- self-declared-donetsk-and-luhansk-republics-as-terrorist-organizations-348212.html
257 Tatiana Zhurzhenko, “From borderlands to bloodlands”, Eurozone, 19 September 2014,
http://www.eurozine.com/from-borderlands-to-bloodlands/ (02.10.2018) 258
Harita – 3; Tarihi Novorossiya Bölgesi ve Rus Yanlısı Ayrılıkçıların Kırım’ın İlhakı Sonrası Kontrol Ettiği Bölgeler;
http://arsenalfordemocracy.com/2014/04/12/ukraine-crisis-map-as-of-april-12-2014/2014-ukraine- crisis-map/ (02.10.2018)
Ukrayna hükumeti ile ayrılıkçı güçlerin birbirlerini suçladığı Malezya Havayollarına ait 298 yolcu taşıyan uçağın 17 Temmuz 2014’te Doğu Ukrayna’da düşürülmesi bölgede tansiyon daha da tırmandırdı.259
Rusya’nın ayrılıkçı bölgelerdeki faaliyeti ise batılı devletlerin Ocak 2015’te Doğu Avrupa’daki askeri güçlerini arttırmalarına neden oldu.260
Genel olarak Ukrayna’da Batı yönlü bir hükümetin kurulmasına karşı Rusya’nın vermiş olduğu yanıt, sadece Kırım’ın ilhakı ve ayrılıkçı bölgelere desteğiyle sona ermedi. Rusya Ukrayna’ya ihraç ettiği doğal gaz ücretini önceden ödeme yapması şartıyla iki katına çıkardı ve Kiyev’e ayrılıkçı bölgelere yüksek özerklik vermek için baskı yapmaya başladı.261
Öte yandan Ukrayna’da yaşanan iç savaş daha Eylül 2014
259 Erdal Düzdaban,”AGİT ve Ukrayna Krizi”, Çomak v.d., Uluslararası Politikada..., s. 425. 260 BBC, 9 January 2015, http://www.bbc.com/news/world-europe-30744825 (02.10.2018) 261 Elias Götz, “It’s geopolitics, stupid: explaining Russia’s Ukraine Policy”, Global Affairs, 5-7.,
rakamlarına göre ülke ekonomisinin %19 küçülmesine, 2500 kişinin hayatını kaybetmesine ve yüz binlerce insanın da kendi evlerini terketmesine neden oldu.262 Avrupa Birliği tarafından ise kriz sırasında ülkenin siyasi, ekonomik ve mali istikrarını sağlaması amacıyla Ukrayna’ya 11 milyar euroluk finansal yardım da yapılmıştır.263