Devleti İmar Etmesi ve Zenginleştirmesi

6) Devleti İmar Etmesi ve Zenginleştirmesi

Bir devlet adamının en önemli ve ilk sıradaki görevi devletini yaşanabilir kılmak, milletini zenginleştirmektir.

Osmanlı Devletinde hem sultanlar, hem hanedanın diğer mensupları hem de devlet adamları, devletin imar işine büyük zaman ve paralar ayırmışlar; han, kervansarayı cami, çeşme, okul, hamam, hastane vb. binalar inşa ettirmişlerdir. II. Bayezîd kendini devletin imarına adamış, karşılaştığı afetlere rağmen bunda büyük ölçüde başarılı da olmuştur.

Grafik: 14

Devlet Övgüsünün Memduhlara Göre Beyit Dağılımları 8 1 0 2 4 1 0 1 1 0 4 3 0 0 0 I.M^eh m^et Ş. S^üley maⁿ Ş. M^us a II. ^M eh^m et II. ^B ay^ez îd Ş. C^em Ş. A^hm et Ş. M^ah mu^t Ş. S^eli m M^us taf^{a P} aş^a Al^{i P} aş^a M^ah mu^{t P} aş^a Ka^sım P^aş a Ca^fe r Ç^ele bi Pi^{r A} hm^et

Yukarıdaki tabloya göre devleti imar etme ve zenginleştirme konusunda en çok övgü alan padişahlar Çelebi Mehmet ve II. Bayezîd´dir. Çelebi Mehmet’in, uzun süren Fetret Devrinden sonra devleti ikinci defa kuran, II. Bayezîd’in de hayatını genişleyen devlet coğrafyasını ihyaya adayan padişahlar olarak karşımıza çıkmalarından dolayı bu övgüyü sonuna kadar hak etmişlerdir.

Memduhun yaptığı ilk iş, devlet teşkilatını kurmak ve güçlendirmek olmuştur. SulùÀn Muóammed kim anuñ fer ü devleti

Úaãr-ı müşeyyed eyledi milküñ binÀsını (Dai 4/5) 1 Sonra toplumundaki fakirliği ortadan kaldırmıştır.

Burc-ı óaôìôi devletinin öyledir yüce

K´ermez mürÿr-ı dehr il´ana gerd-i inkılÀb (Şeyhi 12/26) 25 Halli müşkil olduàı andan durur tedbìrinüñ

Kim cemìèi müşkilüñ óalline imlÀ gösterür (Cemali 10/27) 12 èAnÀ beriyyesi úaùèında çekmedi èaúabe

Fakìr ki oldı èaùÀsıle ehl-i mÀl u menÀl (Cemali 11/10) 12

Dem-i èİsÀ úomuş Allah kelÀmında k’olur

Luùf-i lafôuñla senün memleket-i Rÿm ióyÀ (Necati 2/25) 9 Ôulm ile ôulmet cihÀnı hep òarÀb itmiş idi

Şimdi èadlüñ sÀyesinde rÿşen ü maèmÿrdur (Dai 5/20 ) 1 TÀr-ı siyÀsetüñile mestÿr ehl-i òÀk

Aàzını àonçenüñ ãu etegini yil açar (Fakih 1 /44) 2 Devletüñ dÀrı cidÀrında düşen õerrece yoú

Óaşre dek zeyn ide ger ravøa-i RıøvÀn-ı kerem (Cem 7 /18) 10 Çü èadl ü dÀd eli oldu èÀleme mièmÀr

Bezendi yazı vü maèmÿr úıldı virÀnı (Şeyhi 14 /20) 30 Hem devleti hem milletiyle topraklarını cennete çevirmiştir.

VÀúıèÀ cennet güzeldür lìk èadl-i PÀdişÀh

èÁleme cennet gibi baàışlamışdur zìb ü zeyn (Necati 20/30) 3 èAdlüñ cihÀna øÀmin olalı emÀn ile

DÀrü´s-selÀma beñzedi òoşlıúda her diyÀr (Dai 25/2) 1

Artık kurduğu bu devlet herkesi etkilemekte, herkes devletine hayran olmaktadır. ÒusrevÀ devletüñüñ şemèine pervÀne güneş

ServerÀ rifèatüñüñ mihrine bir õerre cibÀl (Necati 16 /31) 7 Devletüñ mihrine olsa muúterin

Varduúça yüce çıúmaà içün pÀy-ı devletüñ

Áh-ı óasÿd her dem olur çaròa nerdübÀn (Mesihi 2/30) 3 Devletüñ bir òÿbdur gÿyÀ ki èÀşıúlar gibi

Fetó ü nuãret ùarafdar anı itmişdür kinÀr (Vasfi 3 /20) 13

İy SüleymÀn-ı düvüm İskender-i åÀnì bugün

Devletüñ dìvÀnı dursa ins ü cin tesòìr ider (Dai 5 /26) 1 Gerçi insÀnın gözüne èayn-ı devlet oldu nÿr

Nÿr-ı vechindir ki devlet aynının insÀnıdır (Şeyhi 9/36) 1 Ey devletin çerÀàına pervÀne ÀfitÀb

İúbÀli óırmeninde kemìn dÀne mÀhitÀb (Şeyhi 12 /22 ) 25

7) Din (İslamı Temsil, Yayma ve Koruma)

Din, takdir edilecek ki politikasını cihad ve İslam’ı yayma, “dîn-i mübîn”i hakim kılma üzerine kuran bir devlet ve toplumda çok önemlidir. Çevresi haçlı zihniyetine sahip, onları yaşadıkları topraklardan sürmek isteyen bir din ittifakı ile örülü bu yeni imparatorluk, bir yandan fetihler için uğraşırken kendi toprakları içinde sünni akideye aykırı ve anarşist zihniyet taşıyan, başta Hurûfîlik olmak üzere bir takım tarikatlerle mücadele etmiş; öte yandan hem dinî anlayışı, hem de temsil makamını muhafaza etmek için İran topraklarındaki devletlerle kararlı bir siyaset ve savaş politikası izlemiştir.

Grafik: 15

İslamı Temsil ve Koruma Övgüsünün Şairlere Göre Beyit Sayıları

0 17 15 6 1 8 0 4 4 1 12 1 ² 8 Ad^{nî Dâî} A. ^P aş^a A^yn î Ce^m Su^lta n Ce^mâ lî Çâ^ke rî Fa^kîh _M^esîhî M^ihr î Ne^ca ti N^iza mî Şeyh^î Va^sfî

Böyle bir tarihi süreçte hemen tüm şairlerin memduhlarını yüceltme, onlara şükranlarını sunma isteklerini, onları din bakımından övme ile yerine getirdikleri yukarıdaki grafikten anlaşılmaktadır.

Grafik: 16

İslamı Temsil ve Koruma Övgüsünün Memduhlara Göre Beyit Dağılımları 10 6 2 21 17 3 1 ₀ ² 6 1 ³ _{0 0} 1 Ç. ^M eh^me t Ş. S^üle ym^an Ş. M^us a II. ^M eh^me t II. ^B ay^ez îd Ş. C^em Ş. A^hm et Ş. M^ah mu^t Ş. S^eli m M^us taf^{a P} aş^a Al^{i P} aş^a M^ah mu^{t P} aş^a Ka^sım P^aş a Ca^fer Ç^ele bi Pi^{r A} hm^et

İslamı temsil ve koruma konusunda yukarıda da görüldüğü gibi en çok övgüye değer olan kişi Fatih´tir. Hem siyasi hem de dinî bir gaye olan İstanbul´un alınmasını sağlaması, onu bu bakımdan diğer memduhların önüne geçirmiştir. Bundan başka, Hrıstiyanlarla mücadele eden Çelebi Mehmet, Özellikle Şiâ tehlikesi ile savaşan II. Bayezîd bu konuda yüceltilen diğer memduhlardır.

a) İslam’ı Küfürden Koruması

Şâire göre sultan, devletiyle birlikte İslam’ı da korumaktadır. Mihr-i İslÀmdurur tÀc-ı direfşüñ ŞÀhÀ

Kim ider küfr şebin rÿy-i cihÀndan zÀéil (Necati 14/25 ) 2 Nehìb-i seyl-i belÀ ãaldı tìài küffÀra

Kim andan irmeye İslÀma diyü gerd-i fütÿr (Vasfi 5 /13) 15 O, din diyarının gözetleyicisi,

DiyÀr-ı dìne bu gün óÀris ü nigeh-bÀnsın

Bu òÀnedÀna idüpdür ÒudÀ bu iósÀnı (Necati 25/33 ) 3 küfrün önünde İslam’ın kalesidir.

Òalel irerdi cihÀn òalúına küfr elinden

Óıfôuñ olmasa eger òıùùa-i İslÀma óiãÀr (Vasfi 8/17) 15 Düzetdi úalèa-i pÿlÀd tìài İslÀma

Ki úalè ola anuñ ile úamu úılÀè-ı Freng (A.Paşa 22/16) 2

II. Mehmed ve II. Bayezid’in yanında Hadım Ali Paşa’nın da için de bu konu övgüde yer bulmasının nedeni Paşa’nın “bir mezhep savaşıdır” denilebilen Şahkulu isyanında şehit olmasıdır.

b) Dini Güçlendirme ve Dinin Devamını Sağlaması

Zaten şairin efendisi, zühd ve takva sahibi, emîrü’l-mü’minîn ünvanına sahiptir. Şevket ü èadl ile SulùÀn ibn-i SulùÀnsın velì

Bu özellikleriyle, koruduğu dini muhkem bir hale getirmiştir. Mücadelesiyle onun devamını sağlamış, küfrü yıkarken, din diyarını da mamur etmiştir.

RÿzigÀrÀ devletüñ var ise SulùÀnum benim

èAdl ile pÀyende vü bÀúì ola tÀ yevm-i dìn (Necati 20/36) 3

Sen ol mücÀhid-i àÀzìsin oldı saèyuñla

DiyÀr-ı küfr òarÀb u diyÀr-i dìn maèmÿr (Vasfi 5/17) 15

Senüñ èadlüñ bile muókem esÀsı dìn-i İslÀmuñ

Senüñ óükmüñ dutar åÀbit binÀ-yı şerè ü fetvÀya ( Dai 21/12) 5 Taèmìr-i mülke adlin reşk-i revÀn-ı KisrÀ

İhyÀ-yı dìne hükmün nutk-ı Mesìh-i Meryem (Şeyhi 8/12) 1 Çün eyledüñ ol úaèbe-i èÀlìyi èimÀret

Oldı aña taóvìl bu gün Kıble-i èulyÀ (A.Paşa 12/86) 2

Eyledi ióyÀ Resulüñ sünnetin vÀcib görüp

GÿyiyÀ şerè-i şerìfüñ meõhebi NuèmÀnıdur (Cemali 5/18) 2 c) Dini Yüceltmesi ve Güzelleştirmesi

Memduh, hutbe okutup sikke bastırarak devletin başına geçtiğinde onun hem kendi hem de paradaki güzel yüzü dinin de süsü olmuştur.

Vücÿdı olalı erkÀn-ı devletüñ zeyni

İrişdi luùf ile dìvÀn-ı dìne óüsn ü cemÀl (Cemali 11/21) 12 Anuñ adıyıla zìnet bulupdur òutbe vü sikke

Allah, gölgesini devlet üzerine düşürerek müslümanları ve dini güzelleştirmiş, korumuştur.

Saàışsuz óamd ile şükr ol yaratàan óaú taèÀlÀya

Ki òalú üstine raómetden bıraúdı uş yeñi sÀye (Dai 21/1) 5 İôhÀr-ı raómet itmek içün úullarına Óaú

Òalú-ı cihÀn içinde seni úılmış iòtiyÀr (Dai 25/3) 1

Şairin halife olarak gördüğü memduh; dini yüceltmiş, şeriatı güçlendirmiş, MuãùafÀ dìni yüceldi emr-i şerè oldı úavì

Zìnet aldı tÀc u taòt u defter ü dìvÀn bugün (Dai 5/5) 1 cihadıyla İslam coğrafyasını aydınlatmıştır.

Sensin ol kim ôulmet-i ôulmi götürdüñ aradan

Nitekim defè-i dalÀlet úıldı Òayrü´l-Mürselìn (A. Paşa 24/49) 3 Bunu yaparken de Allah’tan yardım görmüştür.

Çün ùÀlib-i èinÀyet ü tevfìú-i Óaúú ire

Dilber maóabbeti ki gözden nihÀn irür (Fakih 6/2) 2 O artık bu özellik ve görevleriyle cennet ehli arasına katılmıştır:

Cenneti şol deñlü taèôìm itdi naúúÀş-ı ezel

Kim senüñ nÀm-ı şerìfüñ yazdı ebvÀb üstine (A.Paşa 17/25) 2