Destinasyon Seçiminde İtme ve Çekme Faktörler

Turistlerin destinasyon seçimini etkileyen itme ve çekme faktörler olmak üzere iki güç vardır. İlk güç olarak itme faktörler, kişiyi yaşadığı yerden uzaklaştırarak başka yerlere ziyaret etme isteği geliştirmeye çalışır. İkinci güç olarak çekme faktörler ise kişiyi bir destinasyona çeken, destinasyonun cazibesi ve çekicilik unsurlarını içeren faktörlerdir. İtme faktörler, kişinin kendi iç dünyasındaki motivasyonları ile itildiği, çekme faktörler ise destinasyonun dış güçleri ile kendine çekildiği faktörlerdir (Lam ve Hsu, 2006, s. 589).

İtme faktörler, turistlerin istek ve ihtiyaçları ve sürekli yaşadıkları yerden uzaklaşma isteği ile ortaya çıkarken, çekme faktörler, belirli bir destinasyonda var olan özelliklerden kaynaklanmaktadır. İnsanlar, boş zaman faaliyetlerine katılmaya veya seyahate çıkmaya karar verdiklerinde "itme veya çekme" motivasyon faktörleri ve destinasyonların niteliklerinden etkilenirler. İtme faktörler, seyahat etmeye yönelten sosyo-psikolojik yapı olarak kabul edilir. Çekme faktörler ise, bir destinasyonun çekiciliği sonucunda ortaya çıkan ve destinasyonu seçmesine yardımcı olan faktörler olarak kabul edilir. Aynı şekilde Dann (1981), turistleri seyahate motive eden faktörleri "itme ve çekme" faktörler olarak sınıflandırmış ve bu çerçevede, "itme faktörleri" (push motivation factors) neden (sosyal, psikolojik ve seyahate yatkınlık) sorusuna cevap ararken, "çekme faktörleri" (pull motivation factors) nereye (destinasyon seçim kararı, destinasyon özellikleri) sorusuna cevap aramak şeklinde tanımlamıştır (Uysal, vd., 2008). Çekme faktörler bir bakıma destinasyona ait özellikleri belirlemektedir. Tarihi ve doğal güzellikler, flora ve fauna, sosyo-kültürel yapı, mimari, konaklama imkanları, ulaşım imkanları, etnik ve dini yapı, yerel halk, folklorik değerler gibi

unsurlar, turistlerin destinasyon seçiminde etkili olabilmektedirler (Demir, 2010, s. 1042). Destinasyon seçimine etki eden, turistleri seyahate yönelten faktörler (itme motivasyon faktörleri ve çekme motivasyon faktörleri) Tablo 2.7’de ayrıntılı olarak verilmiştir. İtme faktörler, insanları harekete geçiren, onların demografik özelliklerinden kaynaklanan ve seçenekler arasındaki destinasyonlar hakkında bilgisi ile ilişkili iken, çekme faktörler, destinasyonun sahip olduğu nitelik ve tesisler, destinasyonun ulaşılabilirliği, sürdürülebilirliği ve imajı ile ilişkilidir (After, vd., 1993’den aktaran Uysal, vd., 2008).

Tablo 2.7 İnsanları Turizm Faaliyetine Yönelten İtme ve Çekme Faktörler

Başlangıç Noktası/Kaynak Varış Yeri /Destinasyon

İtme Faktörler Çekme Faktörler

Harekete Geçirme

• Kaçış

• Dinlenme ve rahatlama • Özsaygı

• Prestij

• Sağlık ve spor (fitness) • Macera

• Sosyal etkileşim • Kişisel fayda sağlama • İlgi alanı

Sosyo-Ekonomik ve Demografik Faktörler

• Yaş • Cinsiyet • Gelir düzeyi • Eğitim

• Aile yaşam alışkanlıkları ve büyüklüğü

• Irk/etnik grup • İş

• İkinci konut sahipliği

Pazar Bilgisi

Destinasyonun Nitelikleri ve Tesislerin Çeşitliliği • İklim • Tarihi mekanlar • Doğal güzellikler • Güneş • Sahil ve plajlar • Kar • Kültürel etkinlikler • Rekreasyonel olanaklar • Fayda beklentileri Erişebilirlik

Güvenlik ve Sürdürülebilir Faktörler

• Güvenilirlik, Emniyet, Mevsimsellik

Pazardaki İmaj

• Mevcut destinasyon imajı • Hizmet kalitesi

• Tesis kalitesi

Kaynak: Uysal, vd., 2008, s. 415

Turistik destinasyonlar, turizm sistemi içersinde önemli bir yere sahip olan unsurlardır. Turistik tüketiciler, birçok farklı itme faktörünün etkisi ile seyahat etmeye ve birçok çekme faktörünün etkisi ile de destinasyon seçimi konusunda karar vermeye yönelmektedir. Destinasyonlar, potansiyel turistleri çekme konusunda diğer destinasyonlar ile rekabet halinde olduğu gibi, diğer turistik ürünler ile de rekabet halindedirler. Turistleri seyahate yönelten unsurları belirlemek açısından, turistlerin seyahat motivasyonunu belirleyen itici faktörler ile

destinasyona ait olan çekici faktörler önemli rol oynamaktadır (Kurnaz, vd., 2013, s. 59). Destinasyon itme ve çekme faktörleri başka bir kaynakta şu şekilde tanımlamıştır.

İtme faktörler: Günlük yaşamdan, çalışma hayatından ve iş çevresinden, kirlilikten ve trafik yoğunluğundan uzaklaşma arzusu gibi faktörlerdir. Bu faktörler, kişileri destinasyonlara iten faktörler olarak ifade edilir ve destinasyonların dışında yer alır.

Çekme faktörler: Destinasyonların sahip olduğu faktörlerdir. Destinasyon çekicilikleri,

destinasyonda yaşayan akraba ve arkadaşlar, destinasyonlardaki aktiviteler ve etkinlikler ile destinasyondaki fiyatlar çekici faktörlerdir (Rızaoğlu, 2007, s. 162).

Turizm literatüründe destinasyon seçim faktörlerine yönelik çok sayıda araştırma yapılmıştır. Destinasyon seçim faktörleri incelendiğinde, destinasyonun sahip olduğu özelliklerin destinasyon seçimi üzerinde “çekme faktörler” olarak etkili olduğu görülmektedir. Destinasyon kalite unsurları ile destinasyon çekicilik unsurları arasındaki ilişki göz önüne alındığında, bu çalışmada destinasyon seçim faktörlerinden “çekme faktörler” üzerinde yoğunlaşmak gerektiği anlaşılmaktadır. Destinasyon seçimine yönelik yapılan araştırmalardan bazıları, destinasyon seçim faktörlerini belirlemek açısından burada ele alınmıştır.

McGehee vd. (1996) yapmış oldukları çalışmada, Avustralyalı kadın turistleri seyahate nelerin motive ettiğini araştırmışlardır. 1500 kadın ve erkek üzerinde yapılan çalışma sonucunda kadınların erkeklerden farklı “itme ve çekme faktörleri” önemsedikleri sonucuna ulaşmışlardır. Elde edilen veriler ışığında seyahate motive edici çekme faktörler olarak; miras ve kültür, rekreasyon faaliyetleri, dinlenme, açık hava etkinlikleri ve uygun fiyat belirlenmiştir.

Üniversite öğrencilerinin tatil destinasyonu seçim kararlarını etkileyen faktörleri inceleyen Sırakaya-Türk ve Mclellan (1997), geliştirmiş oldukları ölçeği, ABD'nin güney doğusunda bulunan bir devlet üniversitesinde turizm eğitimi alan 181 öğrenci üzerinde uygulamışlardır. Elde edilen veriler sonucunda; güvenlik, yerel halkın misafirperverliği, rahatlık, maliyet ve fırsatlar, sportif faaliyetler ve olaylar, macera ve açık hava etkinlikleri, gece hayatı ve eğlenceler destinasyon seçiminde etkili olan çekme faktörlerdir. Hanqin ve Lam (1999), Hong Kong’u ziyaret eden Çinli turistler üzerinde yapmış oldukları çalışmada, turistlerin neden Hong Kong’u ziyaret ettiklerini araştırmışlar ve teknoloji imajı, harcamalar, erişebilirlik, hizmet kalitesi, uluslararası kozmopolit şehir olması faktörlerinin turistleri motive ettiği sonucuna ulaşmışlardır.

Tayvanlı yaşlıların tatile çıkma motivasyonları ve farklılıklarını araştıran Jang ve Wu (2006), üç çekme faktörü sonucuna ulaşmışlardır. Bunlar; temizlik/güvenlik, tesisler/etkinlik/maliyet ve doğal/tarihi alanlar olarak tespit edilmiştir.

Tablo 2.8 Destinasyon Seçiminde Etkili Olan Çekme Faktörlere Yönelik Bulgular

Araştırmacılar Yıl Faktörler

McGehee vd. 1996 Miras ve kültür, rekreasyon faaliyetleri, dinlenme, açık hava

etkinlikleri, uygun fiyat. Sırakaya-Türk

ve McLellan

1997 Güvenlik, yerel halkın misafirperverliği, rahatlık, maliyet ve fırsatlar, sportif faaliyetler ve olaylar, macera ve açık hava etkinlikleri, gece hayatı ve eğlenceler.

Hanqin ve Lam 1999 Teknoloji imajı, harcamalar, erişebilirlik, hizmet kalitesi, uluslararası kozmopolit şehir olması.

You vd. 2000 Doğaya dayalı etkinlikler, açık hava spor etkinlikleri, kültürel

faaliyetler, şehir gezileri, alışveriş, güvenlik ve hijyen, halkla iç içe etkinlikler, restoran ve otel fiyatları, rehberlik hizmetleri, egzotik atmosfer, güzel hava ve kamp olanakları

Jang ve Cai 2002 Doğal ve tarihi çevre, temizlik ve güvenlik, kolay ulaşılabilirlik ve

ekonomiklik, açık hava etkinlikleri, güneş ve egzotik atmosfer.

Bogari vd. 2003 Emniyet, etkinlikler, plaj sporları etkinlikleri, doğa ve açık hava

etkinlikleri, tarih, kültür, din eğlence, bütçe ve lüks.

Kang, Suh ve Jo 2005 Erişebilirlik, etkinlikler, fiyat, çevre, olanaklar, imaj, bilgi, güvenlik ve emniyet, hizmet.

Yoon ve Uysal 2005 Modern atmosfer, aktiviteler, iklim, doğal görünüm, farklı kültürler,

hijyen, gece hayatı etkinlikleri, ilginç yerler, su aktiviteleri.

Jang ve Wu 2006 Temizlik/güvenlik, tesisler/olay/maliyet ve doğal/tarihi alanlar

Chan ve Baum 2007 Doğal çekicilikler, vahşi hayat, yerel hayat tarzı ve eko aktiviteler

Correia, Valle ve Moço

2007 Olanaklar, etkinlikler, peyzaj özellikleri Kim, Noh ve

Jogoratnam

2007 Erişebilirlik, güneş ve sahil, dinlenme, çekicilikler, doğa gözlemi, aile. Kim ve Beck 2009 Erişebilirlik ve uygunluk, iklim/atmosfer, dinlenme, çekicilikler ve

çevresel varlıklar. Smith, Costello

ve Muenchen

2010 Yiyecek ürünleri, spor hizmetleri, temel hizmetler. Mohammed,

Mohammed ve Som

2010 Misafirperverlik, uygun fiyat, güvenlik, kültürel miras, doğal güzellikler ve mutfak.

Demir 2010 Tarihi ve doğal çekicilikler, rekreasyonel çekicilikler, konaklama ve

ulaşım olanakları, sosyal ve kültürel değerler. Yousefi ve

Marzuki

2012 Çevre ve güvenlik, kültürel ve tarihi çekicilikler, turizm olanaklarının çeşitliliği.

Çetinsöz ve Artuğer

2014 Hijyen ve güvenlik, doğal güzellikler, fiyat, sosyal aktiviteler, tarihi ve kültürel değerler.

Not: Tabloda belirtilen araştırmalarda destinasyonlara yönelik hem itme hem de çekme faktörleri analiz edilmiştir. Çalışmanın içeriği gereği tabloda sadece çekme faktörler sıralanmıştır.

Chan ve Baum (2007), ekolodge tesislerde konaklayan 29 eko turist ile derinlemesine mülakat tekniği ile yaptıkları çalışmada, eko turistlerin destinasyon seçim faktörlerini incelemişlerdir. Elde edilen veriler doğrultusunda eko turistlerin destinasyon seçiminde etkili

olan çekme faktörler; doğal çekicilikler, vahşi hayat, yerel hayat tarzı ve eko aktiviteler olarak belirlenmiştir.

Yousefi ve Marzuki (2012), Malezya’da yapmış oldukları çalışmada, seyahat motivasyonları ve etkili olan faktörleri incelemişlerdir. 400 kişi üzerinde yapılan anket sonucunda, seyahate motive eden itme ve çekme faktörlerinin etkilerini belirlemişlerdir. Çevre ve güvenlik, kültürel ve tarihi çekicilikler, turizm olanaklarının çeşitliliği faktörlerinin seyahate yönelten çekme faktörleri olarak belirlendiği çalışmada “kültürel ve tarihi çekicilikler” ön plan çıkmıştır. Kenya’nın başkenti Nairobi’de yaşayan on sekiz yaş üstü yetişkin 118 kent sakinleri ile destinasyon seçim faktörleri çalışması yapan (Mutinda ve Nayaka, 2012), destinasyon seçim faktörlerini itme ve çekme faktörler olarak ele almışlardır. Elde edilen bulgulara doğrultusunda destinasyon seçiminde etkili olan faktörler önem sırasına göre; bilgi ve macera, ekonomiklik, kişisel emniyet, destinasyon bilgilendirmesi, seyahat düzenlemeleri, destinasyon özellikleri, aile ve arkadaşlar, eğlenme ve dinlenme, dini ve kültürel hayat ve böbürlenme olarak sıralanmıştır.Üniversite öğrencilerinin destinasyon seçiminde önemli olan itme ve çekme faktörleri arasında farklılık olup olmadığını inceleyen Kim, vd., (2007) 1488 katılımcı ile internet tabanlı anketle veriler toplamış ve önemli farklılıklar bulmuşlardır. Elde edilen veriler doğrultusunda destinasyon çekme faktörlerinden erişebilirlik, güneş ve sahil ve çekicilikler etkili faktörler olarak bulunmuştur.

Bir başka çalışmada, 2013 yılında Mauritius ada ülkesini ziyaret eden İngiliz, Alman, Fransız, İtalyan ve Güney Afrikalı 200 turist ile yapılan anket çalışmasında ada ülkesini ziyaret etmede itme ve çekme motivasyon faktörleri analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, ada ülkesini ziyaret eden turistleri motive eden itme faktörler; dinlenme, rahatlama, nostalji, kaçış, yenilik ve sosyal etkileşim olarak tespit edilirken, çekme motivasyon faktörler; özel iklim ve hava, nefis manzara ve peyzaj, eşsiz flora ve fauna, egzotik plajlar, egzotik ambiyans ve atmosfer, ada ülkesinin misafirperverliği ve otantik kültürü olarak belirlenmiştir (Kassean ve Gassita, 2013).

Yiamjanya ve Wongleedge (2014), Tayland’ı ziyaret eden uluslararası turistleri motive eden itme ve çekme faktörleri araştırmışlardır. 200 uluslararası turist ile gerçekleştirdikleri ankette toplam 30 motivasyon faktörünü turistlere sormuşlardır. Elde edilen bulgulara göre, Tayland’ı ziyaret eden uluslararası turistleri en çok motive eden itme faktör “yabancı bir ülkede deneyim yaşama” olarak belirlenirken, çekme faktörler ise önem sırasına göre, “Tayland yemekler, geleneksel pazarlar, iyi iklim, sahil ve kumsal, iyi hizmet, ucuz alışveriş ürünleri, Budist tapınakları, gece hayatı ve turizm destinasyonlarının çeşitliliği şeklinde sıralanmıştır.

Literatürdeki çalışmalar göstermektedir ki insanlar birçok itme ve çekme faktörleri ile turizm hareketlerine katılmaktadırlar. Kişiler benzer ya da farklı faktörlerin etkisi ile seyahate çıkmaktadırlar. Aynı faktörlerin etkisi ile seyahate çıkan turistler arasında dahi faktörlerin önem derecesi değişkenlik gösterebilmektedir. Ayrıca, itme faktörler turistlerin hayat tarzı, kişilik, çevre yapısına göre, çekme faktörler ise destinasyonların sahip olduğu özelliklere göre değişkenlik gösterebilir.