Deskriptif Analiz Sonuçları

Çalışma kapsamında 316 çiftçi ile anket çalışması yapılmış ve incelenen değişkenlere ait deskriptif analiz sonuçları çizelge 1 de sunulmuştur. Çalışmada bağımlı değişken olarak kullanılan çiftçilerin faydalandıkları toplam destek miktarı 4 katagoriye ayrılmış ve herbir kategorinin oranı sırasıyla %9, %44, %41 ve %7 olarak belirlenmiştir. Araştırmada 26 adet bağımsız değişken kullanılmıştır.

Araştırmaya katılan üreticilerin yaklaşık %84’ü sosyal güvenceye sahip ve %13’ünün ise lise, yüksekokul veya üniversite mezunu olduğu görülmektedir. Hane büyüklüğü ortalamasının 5.5 olduğu ve tarımsal gelir ortalamasının ise 35.480 TL olduğu belirlenmiştir. Üreticilerin yaklaşık %50’sinin tarım dışı gelire sahip olduğu, %90’ının ÇKS (Çiftçi Kayıt Sistemi)’ye kayıtlı olduğu, %49’unun DSYB’ye üye olduğu ve %57’sinin ise herhangi bir kooperatife üye olduğu belirlenmiştir. Tarımsal danışmanlık desteğinden faydalananların oranı yaklaşık %58 iken kredi kullananların oranı ise %37 olarak tespit edilmiştir. Çalışmaya katılanların yaş ortalamasının 47, makina kullanma oranının yaklaşık %86 ve yeniliklerin benimsenme indeksinin ise %43 olduğu belirlenmiştir. Çalışmaya katılan işletmelerin büyüklüğü 0-65 da arası olanların oranı %27 iken 66-130 da arası %30 ve 131 da’dan büyük olanların oranı ise %41 olarak tespit edilmiştir. Büyükbaş hayvan sayısına göre dağılıma bakıldığında büyükbaş hayvan sayısı 0-20 baş arası olanların oranı %41 iken 21-40 baş olanların oranı %30 ve 41 baş tan büyük olanların oranı ise %12 olarak belirlenmiştir. Kukla değişken olarak kullanılan küçükbaş hayvana sahip olanların oranına bakıldığında yaklaşık %9 olduğu tespit edilmiştir. Yayım çalışmasına katılan çiftçilerin oranı ise yaklaşık %59 olarak tespit edilmiştir. Kukla değişken olarak kullanılan sulu arazi varlığına sahip olanların oranı %91, kiraya arazi varlığına sahip olanların oranı %23 ve kültür ırkı hayvan varlığına sahip olanların oranı ise %28 olarak belirlenmiştir. Bölgesel kukla değişken olarak kullanılan Erzurum ilinde bulunan işletmelerin oranının yaklaşık % 43 olduğu ve Erzincan ilinde bulunanların oranının ise %35 olduğu tespit edilmiştir.

Tablo 1. Değişkenlerin istatistik özeti ve tanımı

Değişkenler Tanım Ortalama Stand. hata

Bağımlı değişken

Destek 1. grup Tarımsal destek sayısı 0 ise 0.089 0.285 Destek 2. grup Tarımsal destek sayısı 1-4 arası 0.436 0.497 Destek 3. grup Tarımsal destek sayısı 5-8 arası 0.408 0.492 Destek 4. grup Tarımsal destek sayısı > 8 0.067 0.251

Bağımsız değişkenler

Sosyal güvence durumu Evet:1, hayır:0 0.844 0.364

Eğitim Kukla Eğer Lise, Yüksekokul ve Üniver.

ise 1, değil ise 0 0.131 0.338

Hane büyüklüğü Ailedeki birey sayısı 5.500 1.864

Tarımsal gelir Tarımsal gelir/10000 3.548 3.517

Tarım dışı gelire sahip olma durumu Evet:1, hayır:0 0.504 0.501

96

DSYB’ye üye olma durumu Evet: 1, hayır: 0 0.486 0.501

Kooperatife üye olma durumu Evet: 1, hayır: 0 0.571 0.496 Tarım Danış. desteğinden

Faydalanma durumu Evet: 1, hayır: 0 0.582 0.494

Kredi kullanma durumu Evet:1, hayır:0 0.369 0.483

Yaş Sürekli değişken 47.202 10.234

Makina kullanım durumu Kukla değişken (evet=1, hayır=0) 0.855 0.353 Yeniliklerin benimsenme indeksi (Benims. Yenlik*top yenilik

say)/100 0.428 0.203

Arazi Kukla 1 Eğer arazi büyüklüğü (da) > 0

veya ≤ 65 ise 1, değil ise 0 0.273 0.446 Arazi Kukla 2 Eğer arazi büyüklüğü (da) > 65

veya ≤ 130 ise 1, değil ise 0 0.301 0.460 Arazi Kukla 3 Eğer arazi büyüklüğü (da) > 130

ise 1, değil ise 0 0.408 0.492

Büyükbaş kukla 1 Eğer Büyükbaş hayvan sayısı > 0

veya ≤ 20 ise 1, değil ise 0 0.411 0.493 Büyükbaş kukla 2 Eğer Büyükbaş hayvan sayısı > 20

veya ≤ 40 ise 1, değil ise 0 0.298 0.458 Büyükbaş kukla 3 Eğer Büyükbaş hayvan sayısı > 40

ise 1, değil ise 0 0.124 0.330

Küçükbaş hay. sahip olma durumu Kukla değişken (evet=1, hayır=0) 0.092 0.290 Yayım çalışmasına katılma durumu Evet=1, hayır=0 0.585 0.494 Sulu arazi kukla Eğer sulu arazi büyüklüğü (da) > 0

ise 1, değil ise 0 0.911 0.285

Kiralanan arazi kukla Eğer kiralanan arazi büyüklüğü

(da) > 0 ise 1, değil ise 0 0.230 0.422 Kültür ırk hayvan kukla Eğer kültür ırkı hayvan sayısı > 0

ise 1, değil ise 0 0.280 0.450

Erzurum Kukla Eğer işletme Erzurum’da ise 1,

değil ise 0 0.429 0.496

Erzincan Kukla Eğer işletme Erzincan’da ise 1,

değil ise 0 0.351 0.478

3.2. Odered Probit Analiz Sonuçları

Araştırma kapsamında çiftçilerin faydalandıkları tarımsal desteklemelerin toplam miktarı 4 kategoriye (hiç destekten faydalanmayanlar 1, 1-4 arası (az düzeyde) destekten faydalananlar 2, 5-8 arası (orta düzeyde) destekten faydalananlar 3 ve 9 ve üzeri (yüksek düzeyde) destekten faydalananlar 4) ayrılarak ordered probit model uygulanmış ve sonuçları çizelge 2’de sunulmuştur. Analiz sonuçlarına göre işletmenin yıllık elde ettiği tarımsal gelirin desteklerden faydalanmayı arttırdığı ve bu değişkenin istatistiki açıdan %10 önem seviyesinde önemli olduğu görülmektedir. Tarımsal gelirdeki bir birim artışın tarımsal destekten faydalanmayanların oranını %0.64, az düzeyde faydalanaların oranını %0.87 azaltmakta iken yüksek düzeyde faydalananların oranını %1.3 artırdığı belirlenmiştir.

ÇKS’ye üye olma durumunun ise destekten faydalanma durumu az düzeyde olanların oranını %6.1 azalttığı, yüksek düzeyde olanların oranını ise %8.4 artırdığı tespit edilmiştir.

DSYB’ne üye olma durumunun desteklerden faydalanmayı olumlu yönde etkilediği ve istatistiki açıdan %1 de önemli olduğu görülmektedir. DSYB’ne üye olma durumunun destekten faydalanmayanların oranını %8.2, az düzeyde faydalananların oranını %15.3 azaltırken orta düzeyde faydalananların oranını %4.2 ve yüksek düzeyde faydalananların oranını ise %19.3 artırdığı görülmektedir.

Kredi kullanan üreticilerin kullanmayanlara göre tarımsal desteklerden faydalanma eğiliminde oldukları ve bu değişkenin istatistiki açıdan (%10) önemli olduğu belirlenmiştir. Kredi kullanma durumunun desteklerden faydalanmayan ve az düzeyde faydalananların oranını sırasıyla %3.8 ve %5.7 azalttığı, yüksek düzeyde faydalananların oranını ise %8.6 azalttığı tespit edilmiştir.

97 Makina kullanma durumunun desteklerden faydalanmayı olumlu yönde etkilediği ve bu değişkenin istatistiki açıdan (%1) önemli olduğu belirlenmiştir. Makina kullanma durumunun desteklerden faydalanmayan ve az düzeyde faydalananların oranını sırasıyla %13.8 ve %13.4 oranında azalttığı orta ve yüksek düzeyde faydalananların oranını ise sırasıyla %10 ve %17.2 artırdığı görülmektedir.

Tarımsal yeniliklerin benimsenme indeksinin desteklerden faydalanma durumunu pozitif yönde etkilediği ve istatistiki açıdan önemli (%1) olduğu ifade edilebilir. Sezgin ve Karadaş tarafından yapılan çalışmada ba benzer sonuç elde edilmiştir. Bu değişkenin destekten faydalanma düzeyi az ve orta olanların oranını sırasıyla %20.5 ve %27.7 azalttığı, orta ve yüksek düzeyde olanların oranını ise %6.1 ve %42.0 artırdığı sonucu ortaya çıkmıştır. Yayım çalışmasına katılma durumunun desteklerden faydalanma durumunu pozitif yönde etkilediği ve istatistiki açıdan %1 önem seviyesinde önemli olduğu görülmektedir. Tarımsal desteklerden faydalanma düzeyi hiç ve az düzeyde olan çiftçilerin oranını sırasıyla %4.3 ve %6.1 oranında azalttığı, orta ve yüksek düzeyde olanların oranını ise %1.6 ve %8.8 artırdığı belirlenmiştir.

98

Çizelge 2. Faydalanılan tarımsal destek miktarına göre ordered probit analiz sonuçları * %10 önem seviyesi, ** %5 önem seviyesi, *** %1 önem seviyesi.

Maximum Likelihood Parametreleri Marjinal Etkiler

1. grup 2. grup 3. grup 4. grup

Değişkenler Katsayı Stand.

hata Katsayı Stand. hata Katsayı Stand. hata Katsayı Stand. hata Katsayı Stand. hata Sosyal Güvence -0.167 0.204 1.857 2.169 2.656 2.938 -0.414 0.612 -4.100 4.788 Eğitim durumu -0.005 0.222 0.062 3.005 0.083 3.674 -0.019 1.088 -0.126 5.839 Hane büyüklüğü -0.007 0.040 0.084 0.498 0.114 0.621 -0.025 0.147 -0.173 0.986 Tarımsal gelir 0.055* _{0.024 -0.639}* _{0.346 -0.867}** _{0.390 0.193 0.142 1.314}** _0.618

Tarım dışı gelire sahip olma dur. -0.031 0.151 0.363 1.941 0.492 2.418 -0.111 0.599 -0.745 3.812 ÇKS’ye kayıtlı olma durumu 0.392 0.255 -5.272 3.540 -6.129 3.384 2.809 2.374 8.592* _4.594

DSYB’ne üye olma durumu 0.782*** _{0.177 -8.217}*** _{2.298 -15.321}*** _{3.951 4.200}** _{1.768 19.337}*** _4.862

Kooperatife üye olma durumu -0.152 0.159 1.772 2.136 2.324 2.509 -0.455 0.579 -3.641 4.157 Tarım Danış. desteğinden Fayd. durumu -0.094 0.156 1.095 1.945 1.463 2.399 -0.310 0.590 -2.248 3.816

Kredi kullanma durumu 0.345* _{0.155 -3.794}* _{1.943 -5.731}** _{2.736 0.953 0.764 8.573}** _4.242

Yaş 0.002 0.008 -0.021 0.101 -0.028 0.124 0.006 0.031 0.043 0.196

Makina kullanım durumu 0.887*** _{0.207 -13.780}*** _{4.256 -13.407}*** _{2.947 9.970}*** _{3.274 17.217}*** _3.562

Yeniliklerin benimsenme indeksi 1.752*** _{0.453 -20.449}*** _{5.954 -27.731}*** _{6.976 6.162}* _{3.415 42.018}*** _10.365

Arazi Kukla 1 0.294 0.581 -3.294 7.083 -4.515 7.501 0.640 2.049 7.169 13.684 Arazi Kukla 2 0.459 0.563 -4.957 6.343 -7.263 7.786 0.775 1.743 11.446 13.755 Arazi Kukla 3 0.340 0.573 -3.815 6.963 -5.515 7.939 1.046 1.802 8.284 13.345 Büyükbaş kukla 1 0.030 0.239 -0.350 2.847 -0.475 3.435 0.104 0.836 0.720 5.513 Büyükbaş kukla 2 0.005 0.260 -0.056 3.633 -0.076 4.404 0.017 1.115 0.115 7.031 Büyükbaş kukla 3 0.199 0.303 -2.150 3.177 -3.250 4.644 0.419 1.052 4.981 7.641

Küçükbaş hay. sahip olma durumu 0.338 0.275 -3.473 3.121 -5.434 4.834 0.345 1.136 8.562 8.021

Yayım çalışmasına katılma durumu 0.369 0.152*** _-4.317** _{2.089 -6.123}** _{2.694 1.628 1.113 8.813}** _3.787

Sulu arazi kukla 0.179 0.274 2.229 5.406 -2.805 5.392 0.889 2.645 4.145 8.544

Kiralanan arazi kukla 0.081 0.168 -0.928 1.858 -1.293 2.487 0.253 0.539 1.968 3.925

Kültür ırk hayvan kukla -0.113 0.196 1.358 2.621 1.738 2.966 -0.427 0.814 -2.669 4.812 Erzurum Kukla 0.040 0.218 -0.465 3.190 -0.626 3.807 0.136 0.922 0.955 6.143 Erzincan Kukla -0.185 0.218 2.222 2.940 2.859 3.217 -0.706 0.895 -4.376 5.341 mu1 -1.211* _0.727 mu2 2.646*** _0.742 mu3 3.977*** _0.753

99

4. Sonuçlar

Araştırmada tarımsal desteklemelerin amacına ulaşabilmesi ve beklenen faydanın sağlanabilmesinde oldukça önemli olan çiftçilerin tarımsal desteklerden faydalanma durumları üzerine etkili olan faktörlerin belirlenmesi amacıyla TRA1 bölgesinde 316 çiftçi ile anket çalışması yapılmış ve Ordered Probit Model kullanılarak veriler analiz edilmiştir.

Analiz sonuçlarına göre çiftçilerin tarımsal desteklerden faydalanma durumunu tarımsal gelir, DSYB’ne üye olma durumu, kredi ve makina kullanma durumu, yenilikleri benimseme durumu ve tarımsal yayım çalışmalarına katılma durumunun pozitif yönde etkilediği belirlenmiştir.

Araştırmada ortaya çıkan sonuçlar doğrultusunda çiftçilerin tarımsal desteklerden faydalanma durumunu yıllık elde edilen tarımsal gelirin arttırdığı görülmektedir. Tarım sektöründeki en önemli problemlerin başında gelen düşük tarımsal gelirin arttırılması desteklemeler başta olma üzere uygulanacak bir çok politikanın başarılı olması için en önemli etmenlerden birisidir. Bu bağlamda Tarımsal gelirin arttırılmasına yönelik pazarlama stratejilerinin geliştirilmesi, çiftçi eline geçen fiyatların arttırılması ve istiktarlı olması ve üretimde verimliliğin arttırılması gibi bir çok konuda somut adımlar atılması gerekmektedir.

DSYB’ne üyelik konusunda üreticilerin bilinçlendirilmesi ve teşvik edilmesinin de tarımsal desteklerden faydalanma durumunu artırması açısından oldukça önemli olduğu ifade edilebilir.

Tarımsal amaçlı kredi başvuru ve şartları konusunda yapılacak kolaylaştırmaların sağlanması ve düşük faizli ve tarımsal üretime yönelik çok amaçlı kredi türlerinin yaygınlaştırmasının da etkili olacağı ifade edilebilir.

Tarımda makina kullanım oranının artırılmasına yönelik tanıtıcı ve kolaylaştırıcı çalışmaların yapılması ve makina kullanımının yaygınlaştırılması gerekmektedir.

Çalışma kapsamında ortaya çıkan diğer önemli husus ise yeniliklerin benimsenme indeksinin oldukça etkili bir faktör olmasıdır. Tarım sektöründe yapısal iyileşmelerin sağlanabilmesi için tüm bu faktörlerin bir birini tamamlayan ve oldukça önemli hususlar olduğundan hareketle yeniliklerin benimsenmesi konusunda üreticilerde davranış değişikliğine yönelik teorik ve pratik eğitim çalışmalarının yapılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.

Bu bağlamda bölgenin ihtiyaçları dikkate alınarak sürekli ve düzenli periyotlarla yayım çalışmalarının yapılmasının gerekli olduğu ifade edilebilir.

Kaynaklar

Ağirbaş, N. C. (2016). Türkiye'de Son On Yılda Uygulanan Tarimsal Desteklemelerin Doğrudan Gelir Desteği Dönemi Ile Karşilaştirmali Olarak Değerlendirilmesi. Adnan menderes üniversitesi ziraat fakültesi dergisi, 13(1), 41-52.

Anonim. (2016a). Türkiye Cumhuriyeti Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Stratejik Planı 2013-2017. www.tarim.gov.tr (Erişim: 17.06.2016)

Anonim. (2016b). Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birliği Bakanlığı, Türkiye'nin Avrupa Birliği Müktesebatına Uyum Programı 2007-2013, Tarım ve Kırsal Kalkınma. www.ab.gov.tr (Erişim 17.06.2016)

Boz, I., Akbay, C. (2005). Factors Influencing The Adoption Of Maize In Kahramanmaras Province Of Turkey. Agricultural Economics, 33: 431–440. doi:10.1111/j.1574-0864.2005.00305.x.

Chen, K., Ali, M., Veeman, M., Unterschultz, J., Le, T. (2002). “Relative Importance Rankings for Pork Attributes by Asian- Origin consumers in California: Applying an Ordered Probit Model to a Choice-Based Sample.” Journal of Agricultural and applied Economics, 34(1):67-79.

Çiçek, A., Erkan, O. (1996). Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 12, Ders Notları Serisi No:6, Tokat.

Greene, W. (2003). Econometric analysis, 5th edn. Prentice Hall, Upper Saddle River. Gujarati, D.N. (1995). Basic econometrics. Third edition, Mc Graw-Hill, USA.

Larochez-Dupraz, C., Marilyne H.B. (2016). Agricultural Support and Vulnerability of Food Security To Trade In Developing Countries. Food Security 8.6: 1191-1206.

Liao, T.F. (1994). Interpreting Probability Models: Logit, Probit, and Other Generalized Linear Models. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, Inc.

Maddala, G.S. (1983). Limited-Dependent and Qualitative Variables in Econometrics. Cambridge: Cambridge University Press.

McLean-Meyinsse, P.E. (1997). Factors Influencing Early Adoption of New Food Products In Louisiana And Texas. Journal of food distribution research Volume 28, Article # 2.

100

Sezgin, A., Karadaş, K. (2011). An Analysis Of The Effect Of Agricultural Extension Methods On The Utilization Of Agricultural Supports: The case of Erzurum Province in Turkey. African Journal of Agricultural Research, 6(31), 6537-6541.

Tan, S., Tan, S. S., Everest, B., Hasdemir, M. (2016). Agricultural Support Policies and Public Budgeting in Turkey. Management, 4(6), 237-242.

Tan, S. (2011). Türkiye’de Uygulanan Tarim Politikalari Kapsaminda Çanakkale’nin Mevcut Durumu. Çanakkale Tarımı Sempozyumu Kitabi, 37-44.

Tsui, H. C. (2014). What affects happiness: Absolute Income, Relative Income or Expected Income? Journal of Policy Modeling 36(6). November 2014. DOI: 10.1016/j.jpolmod.2014.09.005.

Yavuz, F., Tan, S., Tunalıoğlu, R., Dellal, İ. (2004). Tarımsal Destekleme Politikalarının FEOGA Çerçevesinde OTP Uyumu Üzerine Bir Çalışma. Türkiye VI. Tarım Ekonomisi Kongresi, 16-18 Eylül, Tokat, 44-52 s.

Yavuz, F. (2001). Tarım Politikası II: Genel Politikalar ve Uluslararası Tarım Ticareti Ders Notları. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Ders Yayınları No:186, Erzurum, 25-30 s.

101