Ders Kitapları

Eğitim kurumlarında toplumsal cinsiyet ayrımcılığını üreten en önemli materyaller arasında, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen müfredatlara uygun olarak hazırlanan ders kitapları bulunmaktadır. Ders kitapları cinsiyet rollerinin öğrenilmesi açısından büyük bir önem taşımaktadır. "Çünkü devlet, ders kitapları aracılığıyla ideolojisini geleceğin büyüklerine aktarırken, yaratmak istediği yurttaşının veya kulunun niteliklerini de yine buralarda oluşturur. "(Helvacıoğlu, Firdevs, 1997). Eğitimin ilk başta yapılan tanımı hatırlanacak olursa devlet yurttaşlarına," kasıtlı olarak istendik değişme "yi kazandırabilmek için; onları planlı bir şekilde eğitmeye çalışır. Devletin kadına ve erkeğe biçtiği roller, ders kitapları aracılığıyla gelecek kuşaklara aktarılır.

Firdevs Helvacıoğlu ve Şengül Altan Arslan İlköğretim ders kitaplarını, Hülya Uğur Tanrıöver ise ilköğretim ve ortaöğretim ders kitaplarını cinsiyet ayrımcılığı açısından incelemiş ve çok önemli bulgulara ulaşmıştır/'Ders kitaplarındaki metinler temel karakterlerin cinsiyete göre dağılımı açısından incelendiğinde, metinlerin %82.9'unda erkeklerin temel karakteri oluşturduğu görülmektedir. Kadınlar ise sadece %16.9 oranında temel karakter oluşturmuştur." Metinlerin çoğunda temel karakterin erkek olması, toplumsal normların erkeklere göre belirlenmesi ve bunun genç kuşaklara benimsetilmesi zihniyetinin devamı olarak düşünülebilir.

"Elde edilen bulgular kadın karakterlerin itaatler ve evcil rolde verildiği, erkeklerin ise baskın, duygularını dile getiren tarzda verildiği, geleneklere uygun davranışta kadının daha fazla %17.07 (erkekler %1.61) oranda vurgulandığını ( itaatkar ve evcil rolde verildiğini) göstermektedir. Yani kadınların itaatkar rolleri erkeklerin baskın rollerinden daha fazla vurgulanmıştır." (Arslan, Atlan, Şengül, 2000). Geleceğin kadınlarına veya annelerine itaatkar olmaları ve asıl görevlerinin "iyi bir anne", "iyi bir eş" ve "iyi bir ev kadını" olduğu öğretilmektedir.

"Ders kitapları genel olarak ele alındığında, cinsiyet ayrımcılığının en anlamlı özellikleri yaygınlık ve genelliktir.... Öğrencilerin her yaş ve öğretim döneminde varlığını gösteren cinsiyet ayrımcılığı, aynı zamanda da her tür ders veya bilgi alanında da mevcuttur... Coğrafya'dan Biyoloji'ye , Matematikken Müzik'e, hemen hiçbir ders yoktur ki, çocuklara ve gençlere cinsiyet ayrımcılığı aktarmasın." (Arslan, Atlan, Şengül, 2000).

Öyleyse şu söylenebilir. İlköğretim ve ortaöğretim ders kitapları toplumsal cinsiyet rollerinin genç kuşaklara aktarılmasında önemli bir işleve sahiptir bu kitaplar cinsiyete dayalı iş bölümünün içselleştirilmesine ve cinsiyetin toplumsallaşmasına yardımcı olmaktadırlar.

İlkokul birinci sınıf Abece ve Türkçe kitaplarında yer alan yetişkin figürlerinin , cinsiyete göre , kimlerle birlikte gösterildiklerini , eylemlerini , bulundukları mekanı ve bağlantıda oldukları nesneleri , araştırmak için oluşturulmuş kategorileri kullanarak şu bilgiler elde edilmiştir : Kadın figürler en çok ev ve ev çevresinde , erkek figürler en çok dış mekanlarda sergilenirken , kadın figürler en çok çocuğa yönelik ; erkek figürlerse kamu ve iş yaşamıyla ilgili etkinlikler içerisinde resmedilmektedir.

Bu resimlerle eğitim alan bir kız çocuğunun evde kamyonla oynaması beklenmemelidir, ya da bir erkek çocuğunun okulda arkadaşları ile ip atlaması şaşırtıcı

olacaktır. Her iki çocuk da arkadaşları için alay konusu haline getirilecektir. Buna benzer davranışları eğitim her kademesinde gözlemek mümkündür.

İlk ve ortaöğretimdeki bir çok ders kitabında, toplumdaki cins ayrımcılığı yönündeki yerleşik değer yargılarını içeren, bilgi,ifade, resim ve örnek okuma parçaları yer almaktadır. Bu kitaplarda baba, gazete okuyup, televizyon seyrederken, anne ise "eve ekmek getirmek akşama kadar yorulan" baba için sofra hazırlamakta, kız çocuk ona yardım etmekte, erkek çocuk babanın dizinin dibinde oyuncak kamyonla oynamaktadır. Bu resme bakıp, neden anne kamusal alanda çalışmıyor ? Baba neden sofra kurmuyor? Neden erkek çocuk oyun oynarken kız çocuk anneye sofra kurmada yardım ediyor? vb. sorular sorulduğunda aldığımız cevaplar bize toplumsal cinsiyetin örgütlenme biçimlerine götürmektedir.

Yine başka bir resimde baba bahçeye bir fidan dikmek için çabalamaktadır, erkek çocuk gerekli malzemeleri getirerek ona yardımcı olmaktadır, aynı esnada anne yıkadığı çamaşırları ipe sermekte, kız çocuk ip atlamaktadır. Birinci resim için yönelttiğimiz sorulara benzer soruları bu resim için de yöneltebiliriz. Ama ulaşacağımız sonuçlar birinci resimle aynı olacaktır.

Okuma parçalarında geçen, konuşma ve anlatımlarda da, babanın ailenin geçimini sağlamak için, evin dışında çalıştığından, annenin de ev işleriyle ve çocuğun bakımıyla uğraştığından, kız çocuklarının da anneye yardımcı olduklarından söz edilmektedir. Annenin çalıştığı metinler ya da resimler neredeyse yoktur.

Mesleklerin tanıtıldığı konularda erkek doktor, mühendis olurken, kadında, hemşire ve öğretmen olmaktadır.

ÖRNEK ALAN ÇALIŞMASI

Bu genellemeyi örneklendirmek için Eğitim Sen İstanbul 3 Nolu şubede yürütülen Sözlü Tarih Komisyonu (SÖTAK) çalışmalarında incelenen Hayat Bilgisi 1 kitabının incelemesini veriyoruz:

19401ı yılların hayat bilgisi ders kitaplarını inceleyen bazı çalışmalar mevcuttur. Bir zamanlar eleştirisi yapılmış yorumlanmış olan eski hayat bilgisi kitapları ile günümüz kitaplarını kıyasladığımızda kadınlara verilen roller ve kimlik açısından çok büyük farklar olmadığını görüyoruz. Bu durumu birkaç örnek üzerinden saptamasını yapmaya çalışacağız.

Okula yeni başlayan bir öğrenci hayat bilgisi dersinde neler öğrenmektedir? Bir ders kitabı toplumsal normların yeniden üretilmesine ve genç beyinler tarafından algılanıp içselleştirilmesine nasıl hizmet etmektedir? Örneğin İlköğretimde Birinci Kademe ders kitaplarının özellikle 1., 2. ve 3. sınıflara ait olanlarında (özellikle hayat bilgisi, okuma ve boyama kitapları ile Türkçe ders kitapları) bütün öğretmenler kadın olarak çizilmiştir. Dolayısıyla bir hayat bilgisi dersinden öğrencinin edineceği hayat derslerinin belli başlıları şunlardır:

I. Ders:

Bütün öğretmenler kadındır.

Kaynak:.33

II. Ders

Anneler öğretmenlik yapar, babalar ise ya mühendistir ya da doktor...

I I I . Ders:

Annem erken kalkar, kahvaltı hazırlar... Babam kahvaltısını yapmadan

evden çıkmaz... Annem Beni Uğurlar... Annem Beni Karşılar...

IV.DERS: Kız çocukları annelerine HEP yardım eder..