Ders Kitabı

Ders kitabı sözüyle bir derste kullanılan ve o dersin geliştirilmesine esas oluşturan kitap anlatılmaktadır. Ders kitabı, belli bir dersin öğretimi için ve belli bir düzeydeki öğrencilere yönelik olarak yazılan; içeriği yetişeklere uygun olan, incelemesi yapılmış ve onaylanmış temel kaynaktır (Ceyhan ve Yiğit, 2005: 16).

Ders kitapları; ait oldukları bilim dalından alınarak öğretim programlarında yer almış bulunan konulara ait bilgileri planlı, tertipli ve tasnifli bir tarzda inceleyip açıkladıkları için; bu konular üzerinde çalışmak isteyen öğrencilerin daha kolay ve kısa yoldan amaçlarına erişmelerini sağlar (Aytuna, 1963: 218).

kitapları, tüm ülkelerin eğitim ortam ve süreçlerinde, etkileri farklı olmakla birlikte belirleyici bir rol oynaya gelmiştir. Ders kitapları, bir müfredatın soyut hedeflerinin somut yansıması olduğu gibi, sınıf içi öğretimi büyük ölçüde belirleyen ve yönlendiren bir öğretim aracı olarak da karşımıza çıkmaktadır.

Özellikle gelişmekte olan ülkelerde ders kitaplarına yüklenen anlam çok daha fazla olmakta, ders kitapları çoğu kez öğrencilerin yazılı materyalle ilk ve hatta zaman zaman da son buluşmalarını sağlamaktadır. Türkiye'de de tarih ders kitapları hem öğretilecek bilginin sınırlarını belirlemekte, hem de sınıf içi öğretimde en önemli-hatta tek-öğretim materyalini oluşturmaktadır.

Tarih ders kitapları her zaman kaleme alındığı dönemin politik atmosferinden etkilendikleri, hatta devletlerin kendi politikalarını kabullendirmelerinde en önemli araç olarak kullanıldıkları ifade edilebilir. Bir de bu genel politik atmosfere yazarların kendi ideolojik, sosyo-kültürel yapılarıyla ilgili etkileri de ilave edersek, tarih ders kitaplarının nasıl bir nesnelliğin ü r ü n l e r i o l d u k l a r ı d a h a i y i anlaşılacaktır. Tarihte olan ol a yl a r değiştirilmemekte fakat konuların ifade edilişi, konulara verilen önem ve ağırlık, konu sıralanışı, konuların içine sindirilen ideolojik, sosyo-kültürel renkler tarih ders kitabının şeffaf olması gereken rengini oldukça bulanıklaştırmaktadır. Geçmişi yaşananlar ve tarihi de ona eklenen yorumlar olarak nitelendirmemiz görünmektedir.

Ders kitabından, öğrencilerin d o ğ r u d a n ö ğ r e n m e l e r i n e v e ö ğ r e t m e n l e r i n s ı n ı f t a k i sunuşlarında yöntemler geliştirmelerine yardımcı olması beklenir. Diğer bir ifadeyle ders kitabı, hem öğrenme hem de öğretme süreçleriyle ilişkili olan bir araçtır. Her iki süreçte de insanların öğrenmesine yardım etmek amaçlanır. Gagne’nin fikirlerinden bir ders kitabının;

“Öğrencinin derse ilgisini arttırması, konuların amaçlarını açıkça ortaya koyması, öğrencinin ilgisini dersin önemli bölümlerine yönlendirmesi, dersin önemli bilgileri sunması, bilginin depolanması için yarar sağlanması,

yeterince örnek ve uygulamalara yer vermesi, öğrenciyi bilgi ve becerilerini geliştirmek için özendirmesi, öğrenciye problemi anlamayı ve çözmeyi öğretmesi, öğrencinin kendini değerlendirmesi için seçenekler sunması, öğrenciyi; benlik, iç kontrol, çalışma vb. yönlerden gelişmeye özendirmesi, yeterliliklerine sahip olması gerekmektedir” (Yıldız, 2004: 21).

Ders kitapları öğrencilerin bilgilerini düzenleyerek belleklerini geliştirir. Aynı zamanda öğrencilerin bireysel, sosyal, ekonomik ve ideolojik yönden de gelişmesine önemli katkılarda bulunur. Ders kitapları eğitim ortamlarının etkili, verimli ve daha sistemli olmasını sağlar.

Ders kitabı farklı kaynaklardan programa dayalı sınırlı sayfa sayısında hazırlandığı için, gereksiz bilgi yerine, bilginin özünü öğrenciye kazandırır. Öğretmene ve öğrenciye bilgiye ulaşmada zamandan tasarruf sağlar. Dil ve anlatım yönünden düzeltildiği için, Türkçenin en yalın şekliyle, akıcı ve duru anlatım özellikleriyle verilmesi, hem dilin etkili kullanımını, hem de konuların kolaylıkla öğrenilmesini mümkün hale getirir. Kitapların yazı karakteri açısından sınıf seviyesine uygun düzenlenmesi okunabilirliği kolaylaştırır.

Ders kitabı yazımında bir okul kitabı olarak somutlaşan nesnenin; dünya betimlemesi sadece bir devlete özgü değildir, genellikle bu devlet içinde yaşayan gençlere yöneliktir. Yaygın olarak kullanılan, farklı dillere çok az çevrilen ve bu nedenle üretildiği ülkenin görüntüsünü dışarıya nasıl yansıtacağı endişesinden uzak bir söylem mevcuttur. Okuyucu genç ve algılamaya açıktır; toplumca kabul edilmiş sınırlamalar çerçevesinde okul kitabının içeriğini öğrenir. Öğrenmede bir kuşku duygusu yoktur, tam tersine yazılanın doğruluğu tartışmasız kabullenilir.

2.2.2.1. Ders Kitaplarının İlkeleri

Ders kitaplarındaki bilgiler aşamalı ve düzenli olmalı, ders kitapları öğrenme ilkelerine göre düzenlenmeli, ders kitapları öğrenmeyi kolaylaştırıcı ve sürükleyici olmalı, ders kitabındaki bilgiler, öğrencinin hazır bulunuşluluk

düzeyine uygun olmalı, ders kitabının içeriği öğrencinin ilgisini çekecek şekilde düzenlenmeli ve ders kitabının görünüşü, öğrencide öğrenme istek ve heyecanı yaratacak nitelikte olmalıdır (Hayta ve diğ, 2003:3).

2.2.2.2 Ders Kitaplarının Genel Özellikleri

 Ders kitaplarına yazılacak bilgiler bilimseldir.

 Ders kitabında yer alacak bilgiler, özenle seçilir. Ders kitabına yazılan bilgiler, ülkenin ideolojisine, kültür politikasına uygun olmalıdır.

 Ders kitabına yazılan bilgiler, tablo, grafik, şekil, dizin, özetleme, anımsatma kolaylıkları ile yazım-noktalama ve dil bilgisi yönlerine dikkat edilir.

 Ders kitapları eğitim-öğretim amaçlarına, programlara, kuramlara, yöntem ve tekniklere uygun olur.

 Ders kitapları, öğretim sürecinde kullanılan en etkili öğretim materyalidir. Çoğu zaman öğretmenlerin kullandıkları tek öğretim materyalidir.

 Ders kitapları kuru bilgi veren öğretim materyali değildir. Hedef kitlenin beklentilerine, ihtiyaçlarına uygun konuları içeren özelliklere sahiptir.

 Ders kitapları, hedef kitlede sürekli öğrenme merak ve heyecanı yaratır. Öğrenme sürecini çeşitlendirir. Örnek olaylar, hikâyeler, grafik ve resimlerle konular zenginleştirilerek verilir.

 Etkili ders kitabı bireysel öğrenme imkânı yaratır. Öğrencinin öğretmene her konuda bağımlı olmasını engeller.

 Ders kitaplarında, olayların ve konuların kronolojik sırası bulunur. Olaylar arasında çoklu neden, çoklu sonuç ilişkisi vardır. Konularla gerçek hayat arasında bağlantı kurulur.

 Ders kitaplarında, konularla ilgili kavramlara ve bu kavramların anlamlarına yönelik açıklamalar yer alır.

 Ders kitaplarında metinler sınıf seviyesine göre düzenlenir. Öğrencinin okuyup anlayabileceği cümleler kurulur. Öğrencinin kelime dağarcığına uygun kelimeler seçilir.

 Ders kitaplarının yazı karakteri, harf büyüklüğü ve cümlelerin kuruluşu sınıf seviyesine göre düzenlenir. Ders kitaplarında kullanılan renk, şekil ve grafikler, öğrencinin ilgisini çekecek şekilde düzenlenir.

 Ders kitapları, öğrenme-öğretme ilkelerine uygun olarak hazırlanır. Konular, yakından uzağa, somuttan soyuta doğru düzenlenir.

 Ders kitabı yazarı ile hedef kitle arasında olumlu bir iletişim dili oluşturulur.  Ders kitabı öğrenciyi inceleme-araştırma yapmaya yönlendirir. Öğrencinin

yaratıcı zekâsının gelişmesini sağlar.

 Ders kitabı, öğrenme sürecini kontrol edecek değerlendirme sorularına yer verir (Hayta ve diğ, 2003: 5).

2.2.2.3. Ders Kitabının Öğretmene Yararları

Ders kitabı kullanan öğretmenin, öğrencileriyle etkili iletişim ve etkileşimin kurar, ders kitabı dersin işlenme sürecinde, öğretmene rehberlik eder, ders kitabında yer alan soru, test, şekil vb. bölümler, dersin etkili işlenmesine ortam yaratır, öğretmenin, öğrencileri ödevli çalışmaya yönlendirmesinde, ders kitapları önemli katkılar sağlar, ders kitabının ölçme ve değerlendirme bölümleri, öğretmenlerin öğrencilerini daha objektif değerlendirmesine imkan sağlar ve ders kitabı, ders süresinin etkili kullanılmasını sağlar (Hayta ve diğ., 2003: 5). Öğretmenin başka bir materyal geliştirip hazırlamasına rehberlik eder, dersin eksik anlatılmasını engeller, branş öğretmenleri için, farklı şubelere aynı programın bütünüyle uygulanmasını sağlar.

2.2.2.4. Ders Kitabının Öğrenciye Yararları

Öğrencilere yaşam boyu sürdürebilecekleri becerileri kazandırır, öğrencilere farklı alanlarda bilgi verir, ders kitapları öğrencilere sundukları bilgi yönüyle öğrencilere model olurlar, öğrencilerin düşünce sistemlerini geliştirir, öğrencilerin bireysel öğrenmesine imkan sağlar, öğrencileri rutin konularda yazma sorumluluğundan kurtarır, öğrencilere güvenilir bilgi

sunar, unutmayı engeller, öğrenciyi araştırma-incelemeye yönlendirir. (Hayta ve diğ., 2003: 5). Öğretmenden gerekli yardımı alamadığı durumlarda, kendi kendine öğrenme şansı verir, öğrenciye tekrar imkânı verir, öğrenci bazı araçları ders kitabında bulur ve öğrenci-öğrenci etkileşimine imkân verir (Kılıç ve Seven, 2004: 31)

2.2.2.5. Ders Kitabının Veliye Yararları

Çocuklarının daha iyi bir eğitim imkânlarından yararlanmasının isteyen velilere de ders kitapları önemli katkılarda bulunur. Bunlar; veli, ders kitabı yardımıyla okuldaki eğitim- öğretim sürecini izleyebilir, değişik yöntem ve teknikler konusunda bilgilenir, öğrencinin ev ortamında eğitim-öğretim sürecine katkıda bulunur ve çocuğun eğitim-öğretim durumunu kontrol edebilir (Hayta ve diğ., 2003: 6).

2.2.2.6. Ders Kitabı Kullanmanın Olumsuz Yanları

Öğrencilerin tek tip kitap kullanması, öğrenmenin tek yönlü olmasına neden olur, farklı kitap kullanılması, öğrencilerin ortak etkinlik yapmasını engeller, ders kitabının tek kaynak olması yetersiz bilgilenmeye neden olur, ders kitabının varlığı, öğretmenin sınıf içi performansını olumsuz yönde etkileyebilir, öğrenciyi ezberciliğe itebilir, basit hazırlanmış konular, öğrencilerin öğrenme istek ve hevesini olumsuz etkileyebilir, ders kitaplarının öğrenci istek ve ihtiyaçlarına uygun olmaması halinde, öğrencinin, ders kitabından yararlanması engellenmiş olur (Hayta ve diğ, 2003: 6). Öğretmenin “nasıl olsa kitap var” düşüncesi, dersin işlenişini yeterli düzeyde yapmasını engelleyebilir (Kılıç ve Seven, 2004: 32).