Avrupa Birliği ve Tarih Ders Kitapları

EUROCLIO da, öğretmen toplantılarında “iyi bir tarih ders kitabı nasıl olmalıdır?” sorusuna cevap aramış ve bazı sonuçlara ulaşmıştır. Bunları sıralayacak olursak:

1. Sınırları zorlayıcı olmalıdır. -Nihai cevaplar vermemeli

-Yeni sorulara ve kişisel araştırmalar kapı açacak nitelikte olmalıdır. -Öğrencilerin eleştirel düşünme yeteneklerini açığa çıkarmalı, kendi kişisel yargılarını geliştirmeleri sağlanmalıdır.

2. Aktif ve yaratıcı olmalıdır.

-Bağımsız öğrenme yeteneğini geliştirmeli ve pekiştirmelidir. -Öğretmen olmaksızın kullanılabilmelidir.

-Öğrencilerin yaparak-yaşayarak öğrenmelerini sağlamalıdır.

-Öğrencilerin beceri ve davranışlarının geliştirir nitelikte olmalıdır. Bireysel gelişime, kendini tanımaya yardımcı olmalıdır.

-Çeşitli düzeylerde ödev ve etkinlikler içermelidir.

3. Akademik ve eğitsel anlamda en yeni olmalıdır. -Akademik ve pedagojik bakımdan güncel olmalıdır. -Gerçekleri yansıtmalıdır.

-Ulusal önyargı ve eğilimleri ön plana çıkarmamalıdır. -Olayları doğru şekilde sunmalıdır.

4. Çok yönlü ve çok perspektifli olmalıdır.

-Geçmişe yönelik yorumları çok perspektifli sunmalıdır.

-Farklı görüşleri sunan kaynaklara da yer vermelidir. Önyargılı basmakalıp bilgilere karşı koymalıdır.

-Cinsiyet, insan hakları, çok kültürlülük, fırsat eşitliği, etnik ve dinsel azınlıklar gibi alanlara karşı duyarlı olmalıdır.

-Yerel, bölgesel, milli, Avrupalı ve küresel perspektifler arasında denge kurmalıdır.

5. Yaş grubuna ve yeteneklerine uygun olmalıdır. -Hedef kitleyi oluşturan yaş grubuna uygun olmalıdır. -Okuyucunun düzeyini dikkate almalıdır.

-Çeşitli zorluk derecelerinde ödev ve etkinliklere yer vermelidir.

-Yaş gruplarına göre uyarlayabilme ve değerlendirme açısından da düzeye uygun olmalıdır.

6. Hedef gruba uygun bir dil kullanılmalı, dil yeteneklerini de geliştirici olmalıdır. -Hitap ettiği öğrencilerin dil düzeyine uygun olmalıdır

-Öğrencinin dil kullanımına ilişkin yeteneklerini ve kavramsal yeteneklerini geliştirmelidir.

7. Ders programını bütünüyle kapsamalıdır

-Ders programının bütününü kapsamakla beraber, deneysel ve program dışı etkinliklere de yer verir nitelikte olmalıdır.

8. İlgi çekici olmalıdır.

-İçerdiği metinlerin içeriği, yazı karakterleri, görsel malzemesi ile, kısaca tasarım açısından ilgi çekici olmalıdır.

-Görsel malzemeler sadece dekorasyon amaçlı olmamalı, işlevsel olarak da kullanılabilir nitelikte olmalıdır.

-Edebi ve akademik eserlere olduğu kadar multi-medya ve bilişim teknolojilerinin ürünlerine de atıflarda bulunmalıdır.

10. Dersler arasında bağlantı kurmaya imkân tanımalıdır.

-Öğretmen ve öğrencilere diğer derslerle bağlantı kurabilecekleri konu ve proje önerileri içermeli, disiplinler arası geçişlere imkan sağlamalıdır (Hayta ve diğ, 2003: 162).

2. 2. 11. Çeşitli Ülkelerdeki Tarih Ders Kitaplarına Uluslararası Bir Bakış

Ata (2002:14), “Türkiye’de uygulanan tarih öğretimi; kendine övgü edebiyatı, kendi dünyasına kapalı, politik tarih ezberi, öğrenciyi bilinçsiz, yanı başındaki mirastan habersiz ya da duyarsız, geçmek için dinlenen bir ders haline gelmiştir” demektedir.

Cerrahoğlu’na (2002:58-59) göre, “Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 21. yy da tarih öğretimiyle ilgili tavsiye kararlarında her geçen gün değişen dünyada, tarih öğretiminde ders, içerik ve öğretim metotlarında önemli değişikler olmaktadır” .

Bu bağlamda Karabağ (2003:166-173), çeşitli ülkelerin tarih ders kitabına yaklaşımı ile ilgili ifadelerini kısaca şöyle belirtmektedir:

Amerika’da ders kitapları prensiplerini her eyalet kendi belirlemekte ve öğretmenler kitap seçiminde özgür davranabilmektedir. Kitaplar başvuru kaynağı şeklinde dizayn edilmiş olup oldukça geniş kapsamlıdır (yaklaşık 700 sayfa). Kitaplar birinci hamur kağıda, renkli ve ciltli olarak basılmaktadır. Çeşitli etkinlikler, oyunlar, sorular ve bol resim bulunmaktadır. Örneğin, 827 sayfalık bir tarih ders kitabında 435 adet fotoğraf, 115 harita, 39 çizim ve grafik,

12 harita bulunmaktadır. Kimi ders kitaplarında ise, Amerikan anayasasına, bildirgelere, başkanların yaptıkları tarihi konuşmalardan örneklere, önemli tarihsel olaylarla ilgili dokümanlara, gazetelerden alıntılara yer verilerek öğrencilerin bu metinleri okuyarak tarihe tanıklık etmeleri amaçlanmıştır.

Tüm t a r i h s e l gelişimi aktarmak için bilgi bombardımanı yapmaktan özellikle kaçınılmıştır. Öğretmen h a n g i k o n u ü z e r i n d e n e k a d a r y o ğ u n l a ş a c a ğ ı n a k e n d i k a r a r verebilmektedir. Tarihsel çerçeve günümüze kadar getirilmektedir. Tarih eğitiminde din ve ahlâkın rolü büyüktür. Çünkü Amerikan eğitimi “dini öğretimi” yasaklamış, “dini öğretmek” görevi tarih programına bırakılmıştır. Bu doğrultuda ders kitaplarında İncil’den ya da diğer kutsal kitaplardan metinler yer alabilmekte, ancak bunların dinsel amaçlarla kullanılmasına izin verilmemektedir.

Çin yönetimine tekrar geçmiş olan Hong-Kong’da ise, tarih ders kitapları koloni döneminin etkilerini üzerinden atamamış olduğundan, Çin tarihini, milli bilinci ve vatanseverliği çok iyi verememektedir. Oysa yöneticiler, tarih ders kitaplarının bir sosyalist devletin ideolojisini ve ahlâki yapısını oluşturacak tarih ders kitapları okutulmasını öngörmektedirler.

Yunanistan’da o k u t u l a c a k t a r i h d e r s k i t a p l a r ı M i l l i E ğ i t i m v e Din Bakanlığı tarafından belirlenir. Bütün özel ve resmi okullar aynı ders kitaplarını takip ederler. Kitaplar Bakanlık tarafından ücretsiz dağıtılır.

İsrail’de Arap-İsrail anlaşmazlığının basit bir portresini çizmekte olan tarih ders kitapları oldukça etnik merkezli görünmektedir. Çünkü T e l -Aviv ü n i v e r s i t e s i n d e n b i r araştırmacının 124 tarih ve sosyal kitabı üzerinde yapmış olduğu incelemeye göre, tarih ders kitaplarında İsrail’in mağduriyetine dair ifadelerle ve Araplarla ilgili negatif ifadeler yer almaktadır.

Almanya’da g e l e n e k s e l t a r i h d e r s k i t a p l a r ı n ı a m a c ı , ulusal k i m l i ğ i , yurttaşlık duygusunu ve ülkeye sadakati pekiştirmektir.

1970’lerden itibaren tarih ders kitaplarının ulusal kimliği pekiştirmesi amacı da önemini yitirmiş ve tarih ders kitaplarının temel amacı, öğrencilerin karmaşık demokratik bir toplumu anlayan, bilinçli yurttaşlar olarak yetiştirilmesi olmuştur. Dolayısıyla, öğrencinin kendi t a r i h i n e t a m a m e n gömülmesi yerine, aksine kendi tarihine belli bir mesafeden bakabilen, öz bilince ve

kendi öneminin bilincine sahip bir yurttaş yetiştirmek tercih edilmiştir. Örneğin Almanya için özellikle Nazi dönemine eleştirel bakabilmek böylece mümkün olmuştur.

Fransa’da resmi bir tarih ders kitabı olmadığı gibi, Milli Eğitim Bakanlığı’nın tavsiye ettiği bir kitap ta bulunmamaktadır. Tüm ders kitapları özel sektör tarafından yazılmakta ve yayınlanmaktadır. Bu özellikle öğretmenlerin serbestçe, resmi ideolojilerden uzak, politik amaçlara alet olmadan tarih öğretmeleri açısından önemlidir. Ayrıca özel sektörde serbest piyasa ekonomisinin kuralları gereği, yayımcılar sürekli ders kitaplarında yenilikler yaparak ve kaliteyi arttırarak piyasada tutunmaya çalışmaktadırlar ki bu durum en çok öğrenci ve öğretmenlerin işine yaramaktadır. Ders kitaplarının yazarları genellikle öğretmenlerdir. Milli Eğitim Bakanlığı ders kitabı içeriklerinden sorumlu değildir. Ders kitaplarını değerlendiren bir kuruluş da yoktur. Gerçi Milli Eğitim Dokümanları Merkezi vardır ve kısmen ya da tamamen ders kitaplarını incelerler. Ama öğretmenlerin seçimini asla etkilemezler. Ders kitaplarının değerlendirilmesi tamamen öğretmenlere bırakılmıştır.

İngiltere’de Milli Eğitim Bakanlığı’nca belirlenmiş bir ders programı olmakla birlikte, belirlenmiş bir ders kitabı da yoktur. Milli Eğitim Bakanlığı ne kitap hazırlar ne de önerir. Öğretmenler kendi seçimlerini yapmakta özgürdürler ve belirli bir kitaba bağlı kalmak zorunda değillerdir. Ders k i t a p l a r ı n ı öğretmenler yazar, yayınevleri ö ğ r e t m e n l e r l e v e öğretmen dernekleri ile bağlantı kurar ve kitabın yazılması için sipariş verir.

Bundan hareketle, tarih d e r s k i t a p l a r ı n ı n d ü n y a d a k i d e ğ i ş i m i b i l g i d e n ç o k , onu kullanmayı öğretme yönündedir. Üstelik amaç arka arkaya tarihsel bilgilerin sıralanması değil, bu bilgiler arasından öğrencinin gerçekten ülke ve dünya tarihinden bilmesi gereken bilgileri, çeşitli bakış açılarıyla bilişsel, duyuşsal ve hatta psikomotor becerilerin kazandırılması e s a s alınarak k a v r a ma sı dı r . Bu a ç ı da n bakı l dı ğı nd a tarih ders kitapları öğrencilerin olmazsa olmazı değil, öğretimde yardımcısı ve rehberi konumundadır.