Deniz Harekâtı

Rusların 1 Kasım 1914’te Kafkaslardan taarruzu üzerine, on sekiz İngiliz ve Fransız gemisinden oluşan Birleşik Filo, 3 Kasım 1914 tarihinde görkemli bir biçimde Boğaz giriş tahkimatını bombardıman eder. Gösteriş mahiyetindeki bu harekâtın amacı, Rusya’yı desteklemek olup, dolaylı olarak da savaş ilanı anlamını taşır. Bu bombardıman, aslında Türkler açısından ciddî bir uyarı olmuştur.

Bombardıman olayı üzerine Tekirdağ’daki 3. Kolordu karargâhı, hemen ertesi gün (4 Kasım) Çanakkale’ye intikal ettirilir. Daha sonra 3. Kolordu karargâhı Başkomutanlık emriyle Çanakkale’den Gelibolu’ya alınır. Ayrıca Boğaz savunmasının topçu ateşi gücü açısından güçlendirilmesiyle ilgili diğer önlemlerin alınmasına devam edilmiştir (ATASE, 2002: 25). 3 Kasım 1914 harekâtını, üç buçuk ay sonra ilk ciddî deniz taarruzu olarak değerlendirilen 19 Şubat 1915 muharebesi izler. Bu muharebeyi gerçekleştiren Birleşik Filo, her biri 3-5’er muharebe gemili üç tümenden kurulmuştur (1. ve 2. Tümenler, İngiliz; 3. Tümen Fransız). Bunlardan 1. Tümen’de İnflexible, Agamemnon, Queen Elizabeth; 2. Tümen’de Vangeance, Albion, Cornwallis, Irresistible, Triumph; 3. Tümen’de Suffren, Bouvet, Gaulois, Charlemagne muharebe gemileri bulunmaktadır. Birleşik Filodaki gemi sayısı hafif kruvazör, depo gemisi, uçak gemisi, muhrip, denizaltı ve mayın arama-tarama gemileri de dahil olmak üzere toplam 62’yi bulmaktadır (Artuç, 1992: 67–68). 19 Şubat 1915’teki asıl muharebe, Birleşik Filo gemilerinin saat 09.51’den itibaren Boğaz giriş tabyalarını bombardımanıyla başlar. Gemiler, saat 14.00’te 5000–7000 metreye kadar sokulurlar. Muharebe saat 17.30’a kadar sürerse de bir başarı sağlanamayınca Amiral Carden, ilk evrede zayiat vermek istemez ve Birleşik Filoya bu saatten itibaren geri çekilme emri verir. Bugünkü muharebede Türk topçusu, menzilleri dışında kalan düşman gemilerine karşılık veremeyerek, susmak zorunda kalmıştır (ATASE, 2002: 25).

19 Şubat’tan sonra hava elverişsizliğinden ötürü Boğaz’a yönelik ikinci harekât, ancak 25 Şubat’ta başlar. Bu harekâtın amacı, 19 Şubat muharebesinde tahrip edilemeyen giriş tahkimatının tümünü tahrip etmektir. Queen Elizabeth, saat 10.13’te Seddülbahir Tabyası’na ateşe başlar. Bunu, Birleşik Filoya bağlı muharebe gemilerinin Ertuğrul, Orhaniye Bataryalarını ateş altına almaları izler. Birleşik Filonun dört muharebe gemisi, girişteki Türk topçusunun menzili dışından, diğer dördü de ikişerli olarak, boğaza 3000 metre kadar sokularak sırayla tabyaları yakından etkili biçimde bombardımana tabi tutar. Saat 17.30’a kadar süren Birleşik Filo ateşleri, giriş tabyalarını hemen hemen bütünüyle ağır hasara uğratır, başka bir deyişle, İngiliz ve Fransız gemileri, 25 Şubat muharebesinde boğazın giriş kapısını neredeyse açmış sayılırlar (ATASE, 2002: 28–29). Bu muharebeyi mayınların

temizlenmesi izler. Bu arada sağlık durumu iyice bozulan Amiral Carden’in yerine 16 Mart 1915’te Amiral de Robeck atanır (Artuç, 1992, 75–76). İngiliz Amirali De Robeck komutasında on dört İngiliz ve dört Fransız gemisinden oluşturulan Birleşik Filo, ikisi İngiliz birisi de Fransız komutanı emrinde olmak üzere, üç tümen hâlinde kurulur. Üç tümendeki toplam top sayısı, 279’dur. Birleşik Filoda çok sayıda kruvazör, muhrip, denizaltı, uçak ve mayın gemileriyle, yardımcı gemiler de yer almaktadır (Artuç, 1992, 80–81).

Büyük Armada 18 Mart 1915 tarihinde saat 10.30’da Boğaz’dan içeri girer. Saat 11.15’te birinci hatta bulunan İngilizlerin meşhur Queen Elizabeth zırhlısının salvosu ile tarihî mücadele başlar. Bu ateşlere orta tahkimattaki seyyar toplar cevap verir. Saat 12.00’de üçüncü hat zırhlıları da Boğaz’a girer. Çanakkale ve Kilitbahir yanmaktadır. Topçu düellosu bütün şiddetiyle devam etmektedir. Müttefiklerin cephanesi boldur ve uzak mesafeden ateş edebilmektedirler. Türk topçularının hem menzilleri kısa hem de cephaneleri kısıtlıdır. Bu nedenle ateşlere Türk topçusu gereği gibi cevap verememekte, bu durum Mehmetçiğin moralini bozmaktadır. Saat 12.00’de üçüncü hat zırhlıları birinci hat zırhlılarının arasından ileri geçerken düşman ilk zayiatını verir. Inflexible zırhlısı yara alır ve geri çekilmek zorunda kalır. Saat 13.45’te Türk topçusunun ateşleri çok azalır. Amiral De Robeck ikinci hattın, üçüncü hattın yerine geçmesini emreder. Bu zamana kadar işler plânlandığı gibi gelişir ve taarruz plânının başarıya ulaşacağı ümidi güçlenir. Üçüncü hattın yerini alacak ikinci hattın gelmesinden önce heyecan uyandıran olay, bugünün kaderine yön verir. Saat 14.00’te üçüncü hattaki Suffren, büyük bir hızla Boğaz’ı terk etmekte, bu zırhlıyı Bouvet zırhlısı takip etmektedir ki bu zırhlı birinci hat gemileri geçerken infilak eder ve saat 14.10’da 603 kişilik mürettebatı ile sulara gömülür. Saat 17.50’de Irresistible, Mecidiye bataryasından Seyit Onbaşı’nın attığı bir mermi ile vurulur, ardından Nusrat’ın döşediği mayınlardan birine çarpar. Bu arada dört zırhlı daha hasar görür. Bunun üzerine saat 18.00’de Amiral De Robeck geri çekilme emri verir. Geri çekilirken Ocean zırhlısı da mayına çarpar ve ağır yara alır. Bouvet’ten sonra Ocean ve Irresistible zırhlıları da batar. Bugün deniz harekâtına katılan on sekiz zırhlıdan üçü batmış dördü ağır hasar görmüştür. Kırk top kaybedilmiştir, sekiz yüz denizci ölmüştür. 18 Mart 1915 Boğaz muharebesindeki insan zayiatının Türk

tarafına ait şehit ve yaralı olarak toplamı; yetmiş dokuzdur. Almanların kayıplarıysa, ölü ve yaralı olarak on sekizdir. Böylece iki bağlaşık devletin toplam zayiatı; doksan yediden ibarettir (ATASE, 2002: 46–47). İtilaf devletlerinin 18 Mart taarruzunda aldıkları ağır yenilgiden sonra artık Boğaz’ın sadece donanma ile geçilemeyeceği gerçeği ortaya çıkmış ve bu gerçek, müttefikleri yeni arayışlara itmiştir.