Denizli kentsel alanının etkili ve verimli bir şekilde yönetilmesinin önündeki belki de en büyük engel, kentsel alanda var olan idari parçalanmış yapıdır. Bu yapı merkezde Denizli Belediyesi etrafında irili ufaklı birçok belediyenin kurulması ile oluşmuş ve kentin sağlıklı bir şekilde büyümesi ve gelişmesine olanak vermeyen bir hal almıştır. Özellikle 1580 sayılı eski Belediye Kanununun nüfusu 2000’i geçen yerlerde belediye kurulmasına izin vermesi, bu Kanunun yürürlükte olduğu dönemde kentsel alandaki nüfusu 2000 civarında olan pek çok yerleşimin belediye statüsünü almasına olanak sağlamıştır.
Bugün Denizli Belediyesi ilaveten Merkez İlçede 21 belediye daha bulunmaktadır. Bu belediyeler, Akkale, Aşağışamlı, Bağbaşı, Başkarcı, Bereketli, Cankurtaran, Gökpınar, Gözler, Gümüşler, Göveçlik, Hallaçlar, Irlıganlı, Karahayıt, Kayhan, Kınıklı, Korucuk, Pamukkale, Pınarkent, Servergazi, Uzunpınar, Üçler’dir.
Denizli’de 1990’lı yıllardan itibaren başlayan büyükşehir belediyesi olma çalışmaları, 2003 yılında Denizli için özel bir düzenleme getiren ancak uygulanma şansı bulamayan “Bütünşehir” Yasa Tasarısı ile devam etmiştir. Tasarının Cumhurbaşkanı’nca veto edilmesi üzerine 22 belediye ve 25 köyün Denizli Belediyesine katılması mümkün olmamıştır. Bugün Merkez İlçe’de bulunan belediyelerden, Gözler ve Uzunpınar belediyeleri Tasarıya dahil edilmezken Merkez İlçe sınırlarında yer almayan Duacılı (Sarayköy), Gölemezli (Akköy) ve Kocabaş (Honaz) Belediyeleri 22 belediye içinde sayılmıştır. Denizli kentsel alanında idari bütünlüğü sağlama çalışmaları devam etmiş ve (5393 Sayılı Belediye Kanununun 11. maddesine göre) Merkez İlçede yer alan belediyelerden 13’ünün Denizli Belediyesi’ne katılmaları düzenlenmiştir.
Tablo 1.3.’de, Denizli Belediyesi dışında merkezdeki 21 belediyenin kuruluş yılları verilmektedir:
Tablo 1.3. Denizli Merkezde Bulunan Belediyelerin Kuruluş Tarihleri
Belediye Kuruluş Yılı Belediye Kuruluş Yılı
Akkale 1994 Aşağışamlı 1969 Bağbaşı 1994 Başkarcı 1961 Bereketli 1995 Cankurtaran 1995 Gökpınar 1999 Gözler 1971 Gümüşler 1987 Göveçlik 1998 Hallaçlar 1996 Irlıganlı 1971 Karahayıt 1992 Kayhan 1994 Kınıklı 1994 Korucuk 1994 Pamukkale 1989 Pınarkent 1994 Servergazi 1999 Uzunpınar 1967 Üçler 1998
Kaynak: Denizli Belediyesi ve tabloda yer alan belediyeler ile yapılan görüşmeler Tablo 1.3.‘de belirtildiği gibi, Denizli Merkez İlçede yer alan belediyelerin 1960-2000 yılları arasında kuruldukları, çoğunun ise 1980 sonlarından itibaren belediye statüsüne kavuştukları görülmektedir. Aşağıda şekil 1.1.’de de görüldüğü gibi söz konusu belediyelerin büyük çoğunluğu 1990-2000 yılları arasında kurulmuşlardır.
Şekil 1.1. Denizli Merkezde bulunan belediyelerin kuruluş dönemleri
1990-2000 1980-1990 1970-1980 1960-1970 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Denizli merkezinde, 1960-1970 arasındaki dönemde üç, 1970-1980 arasındaki dönemde iki, 1980-1990 arasındaki dönemde iki ve 1990-2000 arasındaki dönemde de
14 adet belediye kurulmuştur. Bu açıdan bakıldığında kurulan belediyelerin yaklaşık %67’sinin 1990-2000 yılları arasındaki dönemde kuruldukları söylenebilir. Bir başka açıdan durum tahlil edildiğinde, Denizli Merkez İlçede 1876 ile 1960 arasında sadece bir belediye (Denizli Belediyesi varken) 1961’de sayı ikiye çıkmıştır. 1971 sonunda Denizli Belediyesi dahil Merkez İlçede toplam altıya ulaşan belediye sayısı 1987’de yediye, 1992’de dokuza ulaşmıştır. 1994-1999 arasında hızlı belediyeleşme nedeniyle 1992’de bile dokuz olan belediye sayısı 1999 sonunda 22 olmuştur. Bu da dar ve geniş anlamda Denizli kentsel alanının 1990’lardaki hızlı idari/siyasi parçalanmasını açıkça ortaya koymaktadır.
Tablo 1.3 ve Grafik 1.1. birlikte incelendiğinde, Denizli Merkez İlçede belde belediyelerinin kuruluşunun 1960 başlarına kadar gittiği görülmektedir. 1960-1990 yılları arasındaki daha yavaş gerçekleşen belediyeleşme sürecinin 1990’dan sonra oldukça hızlanmış ve idari parçalanmaya yol açmış olduğu görülmektedir. Bu durum, Denizli’de 1970 ortalarında 34 köyün Denizli Belediyesinin mücavir alanı ilan edilmesi, 1990’larda başlayan büyükşehir belediyesi olma çalışmalarının ve hatta Denizli için Aralık 2003’te özel bir kanun tasarısına konu olması ile 5393 sayılı Belediye Kanununun 11. maddesinin gerekçesinde adı Antakya ile açıkça anılarak Türkiye’nin belediye yönetimi sisteminde yeni bir katma/birleştirme düzenlemesinin yapılmasının ana nedenlerinden birisi olmuştur.
Denizli Eski Belediye Başkanı Ali Aygören Mimarlar Odasının Büyükşehir Deneyimleri Işığında Denizli Panel ve Forumundaki konuşmasında aynen şunları söylemektedir:
“Biz 1990’da başlatılan, ‘Denizli büyükşehir olsun’ konusunu her ortamda gündeme getirdik. Neye getirdik? Önce, Denizli’deki imar planlarının bu kadar güzel yapılmasına rağmen sahip çıkılamayışından, ufacık köylerin imar planlarının yapıldıktan sonra sınırlarımıza dahil edilmeyip, o köylerin belediye olmasına müsaade etmemizden sorunlar çıktı. Eğer o köyler belediye olmasaydı da mahalle olsaydı, bu planlarımıza biz sahip çıkabilseydik, bugün belki de Denizli’nin büyükşehir olması çok önemli değildi. Önayak olan arkadaşlarımız, kim olursa olsun, bunda vebal onlarındır; büyükşehir olmaması konusunda uğraş verenlerindir ve sahip çıkılamayışındandır. Denizli bugün büyük bir çıkmazın içindedir. Merkeze sıkışmış bir Denizli, merkezden dışarıya adım atmamız mümkün olmayan bir Denizli, herhangi bir sanayi gelişimini ve imar planını yapamayacak hale gelmiş bir Denizli ve arkasından da bunun çözümleri için büyükşehir hedefini arzu eden bir Denizli” (Aygören, 2001: 5-6).
Aygören’in de belirttiği gibi, özellikle bazı küçük köylerin belediye olmalarına izin verilmesi parçalanmayı iyice hızlandırmıştır. 1980’lerin sonlarından 1990 sonlarına kadar geçen sürede, Denizli Merkez ilçedeki belediye sayılarının hızla arttığı görülmektedir. Merkez ilçe sınırlarındaki bu mahalle ve köylerin Denizli Belediyesi ile yaşadıkları sıkıntılar ve belediyeye olan memnuniyetsizlikleri, bu dönemde kentte idari açıdan hızlı bir parçalanmayı beraberinde getirmiştir. Bu parçalanma sonucunda, kentsel alanda değişen nüfus ve alanlarda (nüfus olarak bakıldığında oldukça küçük; ancak alan olarak bakıldığında değişen büyüklüklerde, hatta bazıları Denizli Belediyesinin alanına oldukça yakın) irili ufaklı birçok belde belediyesi oluşmuştur.
Belediyeler Yasa Tasarısı Madde Gerekçelerinden 11. maddenin gerekçesinde de, Denizli’deki parçalanmaya değinilmiştir. Söz konusu maddenin gerekçesinde aynen şu ifadeler yer almaktadır:
“Denizli ve Hatay illerimizde olduğu gibi bir çok belediye cadde ve sokaklarla birbirinden ayrılmış, görev ve yetkilerin kullanımı ile hizmetlerin sunumunda karmaşa yaşanmış, vatandaşlar karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak hangi belediyeye başvuracaklarını şaşırmış, imar denetimleri ve kaçak yapılaşma ile mücadele yeterince yapılamamış ve kentlerimiz hızla gecekondulaşmıştır.”
Denizli Belediyesini çevreleyen irili ufaklı belediyelerin varlığı, Denizli’nin iyice merkeze sıkışmasına ve büyüme şansının oldukça azalmasına, imar planının oluşturulmasında bile çok büyük sıkıntılar yaşanmasına sebep olmuştur. Köy statüsündeki bu yerleşim birimlerinin önemli bir kısmı Denizli kentsel alanının doğal ve ayrılmaz bir parçası iken kimisinin de kentin sağlıklı gelişim alanı üzerinde yerleşime uygun boş alanları bulunmaktadır. Çevredeki kentsel alana az uzak gibi duran bu köylerdeki yerleşik nüfusun Denizli Belediyesi sınırlarındaki kurum, işyeri ve konutlarla yakın bağları söz konusudur.
Nitekim 2007 yılında onaylanan 1/25.000 ölçekli İl Çevre Düzeni Planı’nın gerekçesinde de kentteki idari bölünmenin plan yapma işini oldukça güçleştirdiği belirtilmiştir. söz konusu plan raporunda;
“Sanayinin başat sektör olduğu diğer tüm kentlerimizdeki gibi, Denizli’nin de yaşadığı en ciddi sorun, planların, hızlı kentsel gelişmenin gerisinde kalmış olmasıdır. Bu sorunlu yapıya, idari yapılanma açısından ortaya çıkan bölünmenin getirdiği açmazlar da eklendiğinde, bugün, gerçek anlamda bir planlı gelişimin sağlanması neredeyse olanaksız hale gelmiştir. Planlama çalışması yapılan bölgede (ki, bu bölge, Doğu-Batı doğrultusunda 30, Kuzey-Güney doğrultusunda 20 km’lik bir sahadır) içerisinde,
Denizli Belediyesi dışında 19 ayrı belediye erkinin olması ve bu erkin sağladığı yetki ile plan kararı üretilmesi, aslında planlı gelişime değil, plansızlığa (hatta kaosa) temel oluşturduğu” belirtilmiştir (Denizli İl Çevre Düzeni Plan Raporu, 2007: 6).
Bu parçalanmış yapı hizmet sunumlarında da sıkıntıya yol açmaktadır. Pek çok hizmeti Denizli Belediyesi büyükşehir belediyesiymiş gibi sunmakta (şehir içi otobüs işletmesi, yağmur suyu tahliyesi vb.) veya sunmaya çalışmaktadır. Bu durum da, pek çok yönden her geçen gün daha da gelişen Denizli kentinde ciddi idari sorunların oluşmasına ve kentin bir bütün halde yönetilme ihtiyacının gün geçtikçe artmasına neden olmaktadır.
Kentsel alan bütününde idari bir bütünlüğün oluşturulmasına yönelik çabalardan biri olan ve Denizli’de büyükşehir belediyesi kurulması tekliflerinde ve/veya bu tekliflerin gerekçelerinde de mevcut parçalanmış yapı bu yapıdan kaynaklanan sorunlar büyük yer tutmuştur. Örneğin; 1999 yılında Denizli Milletvekili Beyhan Aslan’ın verdiği Denizli’de büyükşehir belediyesi kurulması teklifinde; Denizli’de hizmet alanının gün geçtikçe genişlediği; enerji, içme suyu, kanalizasyon, toplu taşıma, imar gibi belediye hizmetlerinin birbirleriyle uyumlu ve bütünleştirici bir plan içinde yeterli ve verimli olarak yerine getirilmesini sağlamak amacıyla büyükşehir statüsüne alınmasının zaruret haline geldiği belirtilerek; çevresindeki belediyelerin her bir belediye başkanının, ayrı düşüncede imar planları yaptığı düşünüldüğünde Denizli’nin büyükşehir olmasındaki ciddiyetin anlaşılabileceğini belirtilmektedir.
1.5. MEVCUT PARÇALANMIŞ YAPIDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR