BÖLÜM 4. FAALİYETLER
4.2. Denetleme ve Uygulama
Uzaktan gözetim faaliyetleri temel olarak, bankaların/ÖFK’ların mali performanslarına ilişkin muhtelif göstergelerin günlük, haftalık, aylık ve üç aylık dönemlerde incelenerek analiz edilmesi ve dönemsel raporlar düzenlenmesi ve/veya olumsuz gelişme veya tespitler olması durumunda, standart rapor düzenlenmesi beklenmeksizin ilgili birimlerin ve karar vericilerin bilgilendirilmesi suretiyle yerine getirilmektedir. Söz konusu faaliyetlerin yürütülmesinde kullanılan temel veri kaynakları;
• Bankaların mali durumlarının ve Bankalar Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde uymak zorunda olduğu sınırlamaların takibine yönelik, haftalık, aylık ve üç aylık formlardan oluşan “Gözetim Raporlama Paketi”;
• Sistemdeki likidite durumu, nakit hareketleri ve emanet kıymet bilgilerinin yakından izlenmesi ve gerekli önlemlerin zamanında alınabilmesi amacıyla edinilen günlük verileri içeren “Günlük Raporlama Seti”;
• Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik çerçevesinde, faiz oranı, kur ve hisse senedi pozisyon risklerinin ve bu risklere ilişkin sermaye gereksinimlerinin izlenmesi amacıyla hazırlanan “Piyasa Riski Raporlama Seti”dir.
Ayrıca, Bankalar Yeminli Murakıpları tarafından düzenlenen mali bünye raporları ile bağımsız denetim raporları uzaktan gözetim sürecinde yararlanılan diğer önemli kaynaklardır.
2003 yılında gerçekleştirilen başlıca uzaktan gözetim faaliyetleri şunlardır;
• Banka ve ÖFK’ların, Bankalar Kanunu’na ve ilgili mevzuata uyumunun, likidite durumlarının, sermaye yeterliliği rasyolarının, yabancı para pozisyonlarının günlük, haftalık, aylık ve üç aylık dönemler itibarıyla konsolide ve/veya konsolide olmayan bazda takip edilmesi ve raporlanması,
• Banka ve ÖFK’ların likidite ve fon yönetimi, özkaynak yeterliliği, aktif niteliği ve gelir-gider dengesi ve karlılık durumlarının analiz edildiği, banka/ÖFK bazında üçer aylık dönemler itibarıyla “Mali Durum Tespit Raporları”nın hazırlanması,
• Banka ve ÖFK’lara ilişkin bilgilerin, ilgili birimlerin temsilcileri ile değerlendirilmesi amacıyla kurulan Denetim ve Gözetim Komiteleri çalışmaları çerçevesinde raporlar hazırlanması,
• Türk bankacılık sektörünün, banka bazında rasyoların kullanılması suretiyle performans analizinin yapılması ve bunların dahil oldukları gruplar içerisinde derecelendirmesinin yapıldığı “Bankacılık Sektörü Performans Analiz (Sıralama) Raporu”nun hazırlanması,
• Bankaların finansal güçlülüklerine göre tasnif edildikleri sınıfların toplu ve karşılaştırmalı olarak sunulduğu “Türk Bankacılık Sektörü Finansal Güçlülük Sınıflama Raporu”nun hazırlanması,
• Farklı senaryo analizleri çerçevesinde bankacılık sektörünün ve tek tek bankaların kırılganlık düzeyinin incelendiği “Türk Bankacılık Sektörü Stres Testi Sonuçları”
raporunun hazırlanması,
• Banka sahibi gruplara hem kendi bankaları hem de diğer bankalar tarafından kullandırılan kredilerin incelendiği “Banka ve Özel Finans Kurumlarının Bankalar Kanununun Kredi Sınırlarına Uyumu ve Grup Riskleri Raporu”nun hazırlanması,
• Bankaların ülkeler itibarıyla risklerinin incelendiği “Türk Bankacılık Sektörü Ülke Riskleri Raporu”nun hazırlanması,
• Bankacılık sektöründeki potansiyel sorunlu kredilerin tespit edilmesi ve sektördeki kredilerin analizine ilişkin “Türk Bankacılık Sektörü Kredi Analiz Raporu”nun hazırlanması,
• “Türkiye’de Kurulu Bankaların Yurt Dışı Organizasyonları (yurt dışı şube ve iştirakler) ve Mali Büyüklükler Raporu”nun hazırlanması,
• Bankalardan alınan günlük, haftalık ve aylık raporlar çerçevesinde seçilmiş bankacılık sektörü verilerinin ve dönemsel gelişimlerinin banka bazında ve/veya toplulaştırılmış olarak sunulduğu “Bankacılık Sektörü Verileri” raporunun hazırlanması,
• “Banka Emeklilik Sandıkları” hakkında rapor hazırlanması.
Söz konusu uzaktan gözetim faaliyetleri kapsamında 2003 yılında düzenlenen rapor adedi aşağıda verilmektedir.
Tablo 4.1 Gözetim Raporları
Rapor Adı Adet
Banka/ÖFK Mali Durum Tespit Raporu 214
Banka/ÖFK Denetim ve Gözetim Komitesi Raporları 65
Türk Bankacılık Sektörü Performans Analizi (Ranking) Raporu 4
Türk Bankacılık Sektörü Sınıflama (Rating) Raporu 2
Türk Bankacılık Sektörü Stres Testi Raporu 4
Türk Bankacılık Sektörü Ülke Riskleri Raporu 2
Türk Bankacılık Sektörü Kredi Sınırlarına Uyum ve Grup Riskleri Raporu 4
Türk Bankacılık Sektörü Kredi Analizi (Potansiyel Sorunlu Krediler) Raporu 1 Türkiye’de Kurulu Bankaların Yurtdışı Organizasyonları ve Mali Büyüklükleri Raporu 2
Banka/ÖFK Yabancı Para Net Genel Pozisyon Raporu 36
Banka Emeklilik Sandıkları Hakkında Rapor 1
Toplam 335
4.2.2. Yerinde Denetim Faaliyetleri
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu bünyesi içinde bankaların kamu adına yerinde denetim fonksiyonu; 31.12.2003 tarihi itibarıyla 11’i Başmurakıp, 53’ü Murakıp ve 7’si de Murakıp Yardımcısı olmak üzere, Kurul Başkanı ile birlikte toplam 72 meslek personelinden oluşan Bankalar Yeminli Murakıpları Kurulu tarafından yerine getirilmektedir. Bankalar Yeminli Murakıpları tarafından yapılan mali bünye, mevzuat ve risk odaklı denetimler uluslararası uygulamalar paralelinde hazırlanmış rehberler kapsamında yürütülmektedir.
Kurulun denetim faaliyetleri, mali bünye analizi, risk odaklı denetim, mevzuat denetimi, ihbar ve şikayet incelemeleri ile Kurumun görev ve yetki alanına giren konulara ilişkin inceleme ve araştırmalar yapmak ve görüş bildirmek şeklinde özetlenebilir.
Öte yandan Başbakanlık, Meclis Araştırma Komisyonları ve Maliye Bakanlığı Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı ile diğer ilgili kurum ve kuruluşların talebine binaen yapılan görevlendirmeler de Kurulun denetim faaliyetlerinde önemli bir yer işgal etmektedir. Kurulun yıllık denetim faaliyetleri, Kurum Başkanlığı Makamından alınan Onaylar çerçevesinde, Ocak ayı itibarıyla uygulamaya konulan yıllık çalışma programları ile yürütülmektedir. Yıllık çalışma programına alınan konular ve denetlenecek birimler, Kurul Başkanlığınca belirlenen bir takvim dahilinde, murakıp ve murakıp yardımcılarına tevzi edilmekte; düzenlenen rapor, mütalaa, araştırma ve etüt sonuçları Başkanlıkça değerlendirildikten sonra ilgili mercilere intikal ettirilmektedir. Bu çerçevede, 2003 yılı içerisinde Türk Bankacılık Sistemindeki 54 bankadan 47’si ile 5 özel finans kurumunda denetim ve araştırma faaliyetinde bulunulmuştur. İnceleme yapılan bankaların 2002 yılı bilanço büyüklükleri itibarıyla, Türk Bankacılık Sistemi içindeki payı aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
Denetime Tabi Tutulmayanlar
2% Denetime Tabi
Tutulanlar 98%
2003 yılında Türk Bankacılık Sistemi’nin yüzde 98’i (Özel Finans Kurumları dahil) Bankalar Yeminli Murakıpları ve Yardımcılarınca incelenmiştir. 2003 yılında İmar Bankası nezdinde yapılan incelemelerle ilgili olarak fiilen 41 murakıp görevlendirilmiştir. Ayrıca murakıpların tamamına yakını İmar Bankası’nın TMSF’ye devrinden sonraki süreçte, hesap mutabakatlarının sağlanması aşamasında incelemede bulunmuşlardır. Bankalar Yeminli Murakıplarınca yapılan muhtelif inceleme ve araştırmalar sonucunda düzenlenen raporların ayrıntısı aşağıda verilmiştir.
Tablo 4.2 Düzenlenen Raporlar
Raporlar Rapor Sayısı
Mali Bünye Analizi 61
Mevzuat Denetimi 85
Görev Zararı Tespiti 1
Vergi 3
İhbar ve Şikayet 24
Diğer(Araştırma, etüt vb.) 30
TOPLAM 204
Banka genel müdürlükleri ve özel finans kurumları nezdinde yapılan mali bünye analiz incelemeleri ile yine banka genel müdürlükleri ve şubelerde gerçekleştirilen başta 4389 sayılı Bankalar Kanunu olmak üzere, mevzuatın tatbikine ilişkin çeşitli uygulamalar dolayısıyla, 2003 yılında 204 adet rapor tanzim edilmiş ve gereği yerine getirilmek üzere ilgili birim ve mercilere intikal ettirilmiştir. Bunun yanı sıra, 34 sermaye artırım incelemesi sonuçlandırılmış,
30’u İmar Bankası ile ilgili olmak üzere Kurula intikal eden ihbar, şikayet ve benzeri nitelikteki hususlara ilişkin araştırma ve değerlendirmeleri ihtiva eden 140 mütalaa düzenlenmiştir.
2003 yılında Başbakanlık ve Maliye Bakanlığı Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı ile diğer ilgili kurum ve kuruluşların talebine binaen yapılan görevlendirmelerle ilgili bilgiler ise aşağıdadır.
Tablo 4.3 Görevlendirmeler
İlgili Kurum Görevlendirilen Murakıp
Başbakanlık 11
Maliye Bakanlığı Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı 28
Yurtdışı İnceleme 5
Diğer (Savcılıklar) 3
TOPLAM 47
4.2.3. Değerlendirme ve Uygulama Faaliyetleri
Denetleme sürecinin üçüncü evresini oluşturan değerlendirme ve uygulama aşamasında, gözetim ve denetim birimlerinden gelen bilgiler ile bankalar, bağımsız denetim şirketleri ve diğer kişi, kurum ve kuruluşlardan gelen bilgi ve belgeler, ilgili birimler tarafından değerlendirilerek bankaların alması gereken tedbirler belirlenmekte, söz konusu tedbirler bankalara iletilerek talimatların gereğinin yapılması yakından izlenmektedir.
Bu çerçevede, Türkiye İmar Bankası T.A.Ş.’nin bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme izni; yükümlülüklerini vadesinde yerine getirememesi, alınması istenen tedbirleri almaması, faaliyetine devamının mevduat sahiplerinin hakları ve mali sistemin güven ve istikrarı bakımından tehlike arz etmesi nedenleriyle, 4389 sayılı Bankalar Kanununun 14 üncü maddesinin (3) numaralı fıkrası hükmü uyarınca kaldırılmıştır. Bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme izninin kaldırıldığı 03.07.2003 tarihinden itibaren adı geçen Banka nezdinde yapılan incelemeler sonucunda;
• Gerçek mevduat rakamının kamu otoritesinden gizlendiği,
• İzinsiz ve açığa Devlet İç Borçlanma Senedi satışı gerçekleştirildiği,
• Kamu otoritelerine yanıltıcı bilgi verildiği,
• İşlemlerin kayıt dışı bırakıldığı,
• Vergi kaçırmaya yönelik işlemlere başvurulduğu,
• Bankanın gerçek varlık ve yükümlülüklerini olduğundan farklı göstermek amacıyla özellikle bilgi-işlem teknolojilerinin kullanıldığı,
• Şubelerce gerçekleştirilen muhasebe kayıtlarının Genel Müdürlük tarafından hesap bakiyelerine etki edecek muhasebe kayıtları tesis edilerek manipule edildiği,
• Gerçekleştirilen işlemlerin ortaya çıkmasını önlemek amacıyla organizasyonel düzenlemeler yapıldığı
tespit edilmiştir.
Söz konusu işlemlere ilişkin düzenlenen raporlarda yer alan tespitler çerçevesinde Türk Ceza Kanunu ile Bankalar Kanununda cezai müeyyide altına alınan fiil, eylem ve işlemlerde sorumluluğu bulunan Banka sahip ve eski yöneticileri hakkında suç duyurularında bulunulmuştur. Ayrıca, düzenlenen raporlar diğer kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren hususlarda gerekli işlemlerin tesis edilmesini teminen, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına intikal ettirilmiştir.
İmar Bankası’nın bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme yetkisinin kaldırılması sonucunda 4389 sayılı Bankalar Kanunu uyarınca kurucularda aranan nitelikleri kaybeden ortakların Adabank A.Ş.’deki temettü hariç ortaklık hakları TMSF tarafından kullanılmaktadır. Ayrıca, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun kararları ile Bankalar Kanununun 14 üncü maddesinin (1) numaralı fıkrası uyarınca 04.07.2003 tarihinde Adabank A.Ş.’ye iki yönetim kurulu üyesi atanmış, 25.07.2003 tarihinde ise, daha önce atananlar hariç olmak üzere tüm yönetim kurulu üyeleri görevden alınarak yerlerine atamalar yapılmıştır.
Öte yandan, İmar Bankası dahil muhtelif bankalarla ilgili olarak düzenlenen mevzuat raporları ve diğer veriler ışığında sorumlulukları tespit edilen kişiler hakkında toplam 39 suç duyurusunda bulunulmuş, 7 idari para cezası uygulanmış, Bankalar Kanununun 9 uncu maddesinin (5) numaralı fıkrası uyarınca 22 kişinin bankalarda imza yetkili personel olarak çalıştırılması geçici olarak yasaklanmıştır.
4.2.4. Kuruluş, Yetkilendirme ve İzin Faaliyetleri
BDDK tarafından yürütülen kuruluş, yetkilendirme ve izin faaliyetleri kapsamında;
kuruluş, faaliyet, hisse devri, birleşme ve devir, şube ve temsilcilik açma ve iştirak edinme izinleri verilmektedir.
Ayrıca, TMSF bünyesindeki bankaların satışına ilişkin başvuru talepleri, bağımsız denetim kuruluşlarının bankalarda bağımsız denetim yapabilmelerine ilişkin yetki talepleri, varlık yönetim şirketlerinin kuruluşlarına ilişkin izin işlemleri, bankaların sermaye artırım talepleri ve buna ilişkin işlemlerin tekemmülü, bankaların ana sözleşme değişikliklerinin Bankalar Kanununa uygunluğu, bankaların genel müdürleri ile genel müdür yardımcılarının atanmalarının mevzuata uygunluğu, Kanuna göre alınması zorunlu yemin ve mal bildirimleri ile yönetim kurulu üyeleri, genel müdür ve yardımcıları ile ilgili olarak Kanunda aranan asgari şartlara ilişkin belgeler ile bankaların genel kurul toplantılarına ilişkin belgeler izlenmekte, bankaların 2886 sayılı Kanun kapsamındaki ihaleler için verebilecekleri teminat mektubu limitleri belirlenmekte, alacaklarından dolayı edinmek zorunda kaldıkları menkul ve gayrimenkullerin elden çıkarılmasına ilişkin süre uzatımları hakkındaki talepler değerlendirilmekte ve sonuçlandırılmaktadır.
Bu çerçevede 2003 yılı içerisinde gerçekleştirilen işlemler arasında bir banka kuruluşu ve bir banka birleşmesi bulunmaktadır.
• Citibank N.A. Merkezi New York, N.Y. İstanbul Türkiye Merkez Şubesi tarafından Kurumumuza yapılan başvuru sonucunda, Kurulun 08.12.2003 tarih ve 1149 sayılı Kararı ile Citibank A.Ş. unvanlı bir banka kurulmasına izin verilmiştir. Citibank N.A.
Merkezi New York, N.Y. İstanbul Türkiye Merkez Şubesinin anılan Bankaya devri ve Citibank A.Ş.’nin faaliyete geçmesine ilişkin işlemler ise 31.3.2004 itibarıyla tamamlanmıştır.
• Fiba Bank A.Ş.’nin Finansbank A.Ş.’ye devrine ilişkin işlemlere başlanılmasına 20.12.2002 tarihinde ön izin verilmiş, Kurulun 03.04.2003 tarih ve 1023 sayılı Kararı ile de söz konusu işlemlerin tamamlanması uygun görülmüştür.
Ayrıca, 2003 yılı içerisinde Türkiye’de faaliyette bulunan iki yabancı banka şubesi tarafından ihtiyari tasfiye kararı alınmış ve bu çerçevede Kurulun 01.05.2003 tarih ve 1037 sayılı Kararı ile ING Bank N.V. İstanbul Türkiye Merkez Şubesinin, 11.09.2003 tarih ve 1127 sayılı Kararı ile de Credit Suisse First Boston Türkiye İstanbul Merkez Şubesinin 4389 sayılı Bankalar Kanununun 18 inci maddesinin (2) numaralı fıkrası uyarınca tasfiyesine karar verilmiştir. Anılan Bankaların tasfiye işlemleri halen devam etmektedir.
Türkiye’de faaliyette bulunan tüm yerli ve yabancı bankalar ve özel finans kurumları ile yabancı bankaların Türkiye şubeleri 2003 yılı içerisinde, aşağıda ayrıntıları verildiği üzere, toplam olarak 1.634.348 milyar TL tutarında sermaye artışı gerçekleştirmişlerdir.
Tablo 4.4 2003 Yılı Sermaye Artışları (Milyar TL)
Nakit İç Kaynaklar Toplam Yıllık Değişim*
(%)
Özel Mevduat Bankaları 162.491 1.248.965 1.411.456 26,3
Kamu Mevduat bankaları 0 1.111 1.111 0,03
* 2002 yıl sonuna göre ödenmiş sermaye tutarındaki yıllık değişimi ifade etmektedir.
2003 yılı içerisinde Türkiye’de kurulu iki banka ve iki özel finans kurumunun yurtdışında iştirak edinmelerine ilişkin başvurular ile bir banka ve bir özel finans kurumunun yurtdışında şube açma talepleri değerlendirilmiş ve söz konusu şubeler verilen izinleri müteakip faaliyete geçmiştir. 2003 yılı içerisinde ayrıca yurtdışında temsilcilik açma talebi ile bir özel finans kurumu tarafından Kurumumuza başvuruda bulunulmuş, konuya ilişkin değerlendirmeler tamamlanmış ve temsilciliğin açılışına izin verilmiş olmakla birlikte söz konusu temsilcilik henüz faaliyete geçmemiştir.
2003 yılı içerisinde beş bağımsız denetim kuruluşunun bankalar ve özel finans kurumlarında bağımsız denetim yapma yetkisi alma talebi ile yapmış oldukları başvurular değerlendirilmiş ve Kurul Kararları ile söz konusu şirketlerin yetkilendirilmesi gerçekleştirilmiştir.
Bu şirketlere ilişkin bilgilere aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.
Tablo 4.5 Yetkilendirilen Bağımsız Denetim Şirketleri
Bağımsız Denetim Şirketinin Adı Yetkilendirmeye İlişkin Kurul Kararının Tarih ve Sayısı
1 Consulta Bağımsız Denetim ve YMM A.Ş. 07.01.2003/950
2 Işık Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş. 07.01.2003/949
3 Bilgi Denetim Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş. 29.01.2003/975
4 Can Uluslararası Denetim A.Ş. 29.01.2003/976
5 Arılar Bağımsız Dış Denetim A.Ş. 03.07.2003/1081
Diğer taraftan, Bağımsız Denetim Yapacak Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Yetkilerinin Geçici veya Sürekli Olarak Kaldırılması Hakkında Yönetmelik hükümlerine aykırı işlemleri dolayısıyla 2002 yılında bankalar ve özel finans kurumlarında bağımsız denetim yapma yetkisi bir yıl süreyle geçici olarak iptal edilen bir bağımsız denetim şirketinin söz konusu sürenin dolması ile birlikte yapılan değerlendirme sonucunda yetkisi iade edilmiştir.
2003 yılı içerisinde gerçekleştirilen fon bankalarının satışına ilişkin işlemler çerçevesinde ise TMSF bünyesinde bulunan Pamukbank T.A.Ş.’nin satın alınmasına ilişkin başvurular değerlendirilmiştir.
Ayrıca, aynı dönemde dört yabancı bankanın Türkiye’de temsilcilik açma talepleri Kurumumuza intikal etmiştir. Kurul tarafından açılması uygun görülen banka temsilciliklerine ilişkin bilgilere aşağıdaki tabloda yer verilmektedir.
Tablo 4.6 Faaliyet İzni Verilen Temsilcilikler
Banka Adı Temsilcilik Açılışına İlişkin Kurul Karar Tarihi ve
Sayısı
Temsilciliğin Faaliyete Geçiş Tarihi
1 Royal Bank of Canada 14.05.2003/1044 30.07.2003
2 ING Bank N.V. 03.06.2003/1060 26.06.2003
3 Credit Industriel et Commercial (CIC) 12.06.2003/1066 01.09.2003
4 Standard Chartered Bank 12.06.2003/1070 01.12.2003
Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Yönetmeliğin 01.10.2002 tarih ve 24893 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmesini müteakip 2003 yılı içerisinde Kurumumuza bir varlık yönetim şirketi tarafından kuruluş başvurusunda bulunulmuş olup, bu çerçevede Kurulun 14.10.2003 tarih ve 1138 sayılı Kararı ile Bebek Varlık Yönetim A.Ş.’nin kuruluşuna izin verilmiştir.