Denetçinin Statüsüne Göre Denetim Türler

Denetçi, denetim faaliyetini yürüten, mesleki bilgi ve deneyime sahip, bağımsız ve yüksek ahlaki niteliklere sahip olan uzman bir kişidir.45

Tanımdan da anlaşılacağı üzere denetçilerde oldukça önemli özellikler bir arada olması gereklidir.

Kaynaklar incelendiğinde bu denetim türünün iç denetim, dış (bağımsız) denetim ve kamu denetimi olmak üzere üç başlık altında incelendiği görülmektedir. Bazı kaynaklarda ise iç denetim ve dış denetim olarak iki başlıkta ele alınmaktadır. Ancak dış denetim, kamu denetimi ve bağımsız dış denetim olarak ayrıca alt başlıklarda incelenmiştir. Sonuç olarak dış denetim, bağımsız denetim ve kamu denetimi ayrımına tabi tutulmuştur.

Denetçilerin statülerine göre ayrılmaları, denetçinin denetimi yapılacak kuruma olan ilişkisel durumuna göre ayrılmaktadır. Denetçi, denetlenen kuruma bağlı olarak çalışıyor ve bu kurumun personeli ise iç denetçi sıfatı almaktadır. Yaptığı denetim de iç denetim olarak adlandırılmaktadır. Ancak denetçi, denetlenecek kurum dışından ve bağımsız olarak denetim yürütüyorsa dış denetçi sıfatı almaktadır. Burada denetimin kamu veya bağımsız dış denetçiler tarafından yapılıyor olması fark etmeden denetim türü dış denetimdir.

44

12.06.2006 Tarih 26196 Sayılı (Mükerrer) R.G.’de Yayımlanan, Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Standartları Hakkında, Seri: X, No: 22 Sayılı Tebliğ, md.6 (1).

1.7.4.1. İç Denetim

İç denetim, mali nitelikteki faaliyetler ile mali nitelikte olmayan faaliyetlerin gözden geçirilerek değerlemesinin yapıldığı bir denetim türüdür. Amacı işletme varlıklarının her türlü zararlara karşı korunup korunmadığını, faaliyetlerin saptanmış politikalarla uyum içinde yürütülüp yürütülmediğini araştırmaktır. İç denetim İşletmedeki kontrollerin etkinliğini ölçmeyi ve bu kontrolleri değerlendirmeyi hedef alır. Bu açıdan çok önemli bir yönetim kontrol aracıdır.46

İç denetim, finansal denetimi, uygunluk denetimini ve faaliyet denetimini kapsayan, çok yönlü bir denetim türüdür.

Bir işletmenin veya kurumun çalışanı olarak, organizasyon yapısı içinde denetim çalışmalarını yapan kişilere iç denetçi denir. Bu denetçilerin asıl amaçları işletme tepe yönetimlerinin istekleri doğrultusunda denetim faaliyetleri ve danışmanlık hizmetlerini yürütmektir. İşletmede olabilecek hata veya hileleri tespit etmek, iç kontrol yapısını izlemek ve önerilerde bulunmak, faaliyet denetimi yapmak başlıca görevlerindendir. Son yıllarda meydana gelen gelişmeler neticesinde iç denetçiler işletmelerde risk unsurunu değerlemede önemli görevler almaya başlamışlardır.47

İç denetçilerin, denetim faaliyetleri sonucu ulaştıkları bulgular, doğrudan doğruya o işletmenin yöneticileri ve yönetim kurulları tarafından kullanılır. Bunun yanı sıra iç denetim kurulunun işletmedeki iç kontrol sistemi ile ilgili olarak hazırladığı rapor bağımsız denetçinin çalışmalarına ışık tutar. İç denetçilerin faaliyetlerini sürdürmede ve iç denetim raporunu düzenlemede tarafsız olması beklenir.48 Kamu kurumlarında iç denetçinin, direkt otoriteye bağlı olması tarafsızlık özelliğini kaybetmesini engelleyebilir, ancak özel kuruluş ve işletmelerde iç denetçinin bağımlı olarak faaliyetini sürdürmesi bağımsızlıklarında tartışmaya sebep olabilir.

46

Güredin, s. 20.

47 _{Ümit Ataman, Rüstem Hacırüstemoğlu ve Nejat Bozkurt, Muhasebe Denetimi Uygulamaları, Alfa} Yayınları, İstanbul, 2001, ss. 21-22.

1.7.4.2. Kamu Denetimi

Kamu denetimi, görev ve yetkilerini yasalardan alan ve kamu adına, kamunun ihtiyaçlarını karşılamak üzere denetim yapan kişi ve kurumlarca gerçekleştirilen finansal tablolar, uygunluk ve performans denetimlerini ifade eden kamusal bir fonksiyondur. Kamu denetim kuruluşları, çeşitli devlet kurumları içinde örgütlenmiş olup, kuruluşların faaliyetlerinin yasal mevzuata, devlet politikalarına, kamu yararına uygunluk düzeyini araştırır ve denetler. Yine kamu denetim kuruluşları bağlı oldukları kamu birimlerine denetledikleri kuruluşlar ve olaylarla ilgili olarak rapor verirler.49

Kamu denetçileri, kendi kurumlarında yaptıkları çalışmalarda iç denetim, özel sektör kuruluşlarında yaptıkları çalışmalarda kamu denetimi görevini yerine getirirler.50

Her ülkede oluşturulmuş çok sayıda kamu denetim kuruluşları vardır. Ülkemizde de örnek bazı kamu denetim kuruluşları aşağıda gibidir.

- Devlet Denetleme Kurulu, - Sayıştay,

- Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, - Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, - Sermaye Piyasası Kurulu,

- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu,

- Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu,

1.7.4.3. Bağımsız Denetim

Bağımsız denetim, müşterilerine profesyonel denetim hizmeti sunan, serbest meslek sahibi olarak kendi adına çalışan veya bir denetim firmasına bağlı olarak faaliyet gösteren denetçi veya denetçiler tarafından işletmenin talebi ile ve bir denetim sözleşmesi çerçevesinde işletmelerin finansal tablolarının denetimi ile

49 _{Kenger, s. 9.}

uygunluk ve performans denetimlerinin yapılmasıdır. Bağımsız denetimde asıl amaç finansal denetimdir.51

Bir işletmenin bilançosu, gelir tablosu ve diğer mali tablolarının önceden belirlenmiş ölçütlere uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği, bu tablolarda yer alan bilgilerin doğru olup olmadığı, muhasebe ile ilgili bilgileri içeren belgelerin defterlere, defterlerdeki bilgilerin mali tablolara doğru yansıtılıp yansıtılmadığı gibi hususların tespit edilmesi için yapılan denetimdir.52

Bağımsız denetim tek bir işlem veya faaliyet olmayıp, birbirini izleyen işlemler zincirinden oluşmakta ve finansal tabloların güvenilirlik derecesini artırmaktadır.53

Bağımsız denetimi, diğer denetimlerden ayrılan temel özellik denetimin konusundan veya amacından değil, denetçinin bulunduğu pozisyondan dolayı farklılık arz etmektedir.54

Bağımsız denetim faaliyetini yürüten denetçi serbest meslek sahibi olarak faaliyet göstermelidir ve bağımsızlığı kesinlikle tartışma konusu olmamalıdır.

Tez çalışmasının asıl konusunu oluşturan bağımsız denetim ve tüm unsurlarına bir sonraki bölümde yer verilecek olup, bağımsız denetimin amaçları, yararları, bağımsız denetim süreci ayrıntılı olarak açıklanacaktır. Ayrıca bağımsız denetimin günümüzdeki konumu, yeni kanunlarla desteklenerek denetimin tüm kurum ve kuruluşlarda tabana yayılması çalışmaları ve bunların yeterliliği ile uygulanabilirliği irdelenecektir.

1.8. BAĞIMSIZ DENETİMİN FAYDALARI, AMACI, STANDARTLARI VE