3. MATERYAL VE METOT
3.2. Metot
3.2.1. Deneme Metodu
Çalışma, tesadüf blokları bölünmüş parselleri deneme desenine göre 2 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Genotipler (Sayar-314, Maraş-92, Çukurova-1518, Nazilli 84, Teks, Suregrow-125, Stoneville-453, Deltaopal, Gürelbey, Carmen’ den oluşan 10 adet tescilli standart çeşit ve Semu55/G, Aktaş-3, Maydos Yerlisi, Bahar-14, Taşkent-6, Giza-75, Albenia, Aşkabat-91, Togo, Ak-4’ den oluşan 10 adet Genetik Stok Materyali ile toplam 20 genotip) ana parsellere; ekim tarihleri (15 Mart, 28 Mart ve 25 Nisan (kontrol) ise alt parsellerde olacak şekilde düzenlenmiştir. Deneme alanı, sonbaharda, derin olarak pullukla sürülmüş, kışı bu şekilde geçirdikten sonra, baharda yüzlek olarak işlenip, tapan çekilerek ekime hazır hale getirilmiştir. Ekim ocak yöntemine göre elle yapılmıştır ve her parsele iki sıra ve her sıraya 120 adet pamuk tohumu 2 yinelemeli olarak düze ekilmiştir. Parseller;
sıra arası 70 cm ve sıra üzeri 20 cm olacak şekilde ve her ekim zamanında, ekim öncesi pamuk tohumları soğuk suda (8-10 °C) iki saat ıslatılarak ekim yapılmıştır (Schulze ve ark. 1997). Her üç ekim dönemi de kuruya yapılarak hemen ardından yağmurlama sulama yapılmıştır.
Çıkış olan sıralardaki bitkilerin yetiştirilme tekniği ve bakımı; tarlanın yabancı ot durumuna göre 2 kez ilaçlama, 2 kez el çapası ve 3 kez traktör çapası yapılmıştır. Birinci sudan önce dekara 7 kg ve 4.sudan önce 11kğ saf N uygulanmış ve ardından karık usulü sulama yapılmıştır. 15 Mart ekiminde 5 kez; 28 Mart ve 25 Nisan ekiminde 6 kez sulama yapılmıştır. Hasat, genotiplerin koza açılım oranlarına (% 60-70’i bulduğunda) göre elle yapılmıştır. Hasat genotiplere göre ağustosun ilk yarısı başlayıp ekim ayı başına kadar devam etmiştir.
MATERYAL ve METOT Bülent KARTAL 3.2.2. Çeşitlerin Soğuğa Tolerantlık Testleri ve İncelenen Özellikler
Genotiplerin soğuğa tolerantlıkları hem tarla hem de laboratuvarda test edilmiştir.
Tarla ve laboratuvar testleri aşağıda sunulmuştur.
3.2.2.1. Tarlada Soğuğa Tolerantlığın Saptanması (%)
15 Mart, 28 Mart ve 25 Nisan (kontrol) ekimlerinde, ekimden 7., 14. ve 21. gün sonra, toprak yüzeyine çıkan fideler sayılarak aşağıdaki eşitlik yardımıyla çıkış oranları saptanmıştır.
3.2.2.2. Laboratuvarda Soğuğa Tolerantlığın Saptanması 3.2.2.2.1. Ilık Koşullarda Çimlenme Oranı (%)
Tarla koşulları yanında, genetik stok materyali ile standart çeşitlere ait tohumlar her tekerrürde 40 adet tohum olmak üzere; 4 tekerrürlü olarak çimlenme kağıtlarına, 18 °C sabit sıcaklıkta ve % 100 nem koşullarında iklimlendirme kabininde çimlenme testlerine alınmış ve 7. günün sonunda kökçük (hypocotyl) uzunluğu 3.8 cm veya daha yukarısı olan tohumlar sayılarak çimlenme oranları tespit edilmiştir (Tolliver ve ark., 1997).
3.2.2.2.2 Standart Koşullarda Çimlendirme Testi
Ayrıca, her tekerrürde 40 tohum olmak üzere dört tekerrürlü olarak, çimlenme kağıtlarında, 30 °C sabit sıcaklıkta, çimlendirme testlerinde de 4. günün sonunda kökçük (hypocotyl) uzunluğu 3.8 cm veya daha yukarısı olanlar değerlendirildikten sonra atılarak geri kalan tohumlar son olarak 8. günün sonunda sayılmış ve çimlenme oranları saptanmıştır (Smith ve Varvil, 1984).
3.2.3. Fenolojik Gözlemler 3.2.3.1.Tarla Çıkış Oranları
Genotiplerin her ekim zamanında 2 blok halinde ekimi yapılıp her blokta ikişer sıra halinde ve her sıraya 120 adet elle ekilen genotipin 7. gün, 14. gün ve 21. günde toprak yüzeyine çıkış yapmış fide sayıları alınarak bunların % oranlaması yapılmıştır.
3.2.3.2. Bitki Boğum Aralığı Ortalama Uzunluğu (cm) (HNR)
Denemede, bloklardaki her ekim zamanında, her genotipten 5 adet bitkinin kotiledon yapraklarından en üst büyüme konisine kadar ölçülerek bitki boyunun boğum sayısına bölünmesiyle saptanmıştır.
3.2.3.3. İlk Çiçek ve Koza Açma Zamanları
Her bir genotipte, ekimden itibaren ilk çiçek ve ilk koza çatlama tarihleri baz alınarak gün sayıları saptanmıştır.
3.2.4. Lif Özellikleri
Her parselde tesadüfi olarak alınan 20 koza örneğinden elde edilen kütlü pamuğun testereli çırçır (Sawgin) da çırçırlanması sonucunda elde edilen lif pamuk örneklerinde, HVI-900 cihazında, yöntemleri uyarınca aşağıdaki özellikler saptanmıştır.
3.2.4.1. Üst Yarı Ortalama Uzunluk (mm) 3.2.4.2. Lif Uzunluğu (% 2.5 S.L.)
3.2.4.3. Lif Uzunluk Uyum İndeksi (%) 3.2.4.4. Kısa Lif Oranı (SFI) (%)
3.2.4.5. Lif Kopma Dayanıklılığı (gr/tex) 3.2.4.6. Lif Kopma Uzaması (Elangation) (%) 3.2.4.7. Lif İnceliği (Micronaire)
3.2.5. Verilerin Değerlendirilmesi:
Araştırmadan elde edilen veriler, SAS istatistik paket programı kullanılarak değerlendirilmiş ve en küçük önemli fark (L.S.D.) testi uyarınca ortalamalar karşılaştırılmıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA Bülent KARTAL 4. BULGULAR ve TARTIŞMA
4.1. Tarla Fide Çıkış Oranları
Üç farklı ekim zamanında, 20 pamuk genotipinde saptanan tarla fide çıkış oranlarına ilişkin değişkenlik (varyans) analiz sonuçları Çizelge 4.1’de verilmiştir.
Yapılan varyans analizleri sonucunda: Ekim zamanları ve genotipler arasında fide çıkış oranları yönünden 7., 14. ve 21. günlerde yapılan sayımlarda istatistiki olarak (P=0.05) önemli farklılıklar olduğu bulunmuştur (Çizelge 4.1). Ayrıca ekim zamanı ve genotipler arasındaki interaksiyon yönünden de istatistiki olarak (P=0.05) önemli düzeyde farklılıklar olduğu saptanmıştır. Genotiplerin fide çıkış oranları yönünden değişen ekim zamanlarına göre farklı tepki göstermiştir. Burada toprak sıcaklığı önemli bir faktör olarak görülmektedir.
Çizelge 4.1. Farklı Ekim Zamanlarına Göre Pamuk Genotiplerinde Saptanan Tarla Fide Çıkış Oranlarına İlişkin Varyans Analiz Sonuçları
Kareler Ortalaması F Varyasyon
Kaynakları S.D. 7.gün 14.gün 21.gün 7.gün 14.gün 21.gün
Blok 1 333.333 42.804 2160.111 1.00 1.12 3.89 Ekim Zam. (A) 2 19000.83 15925.63 11281.16 57* 416.75** 20.32*
Hata I 2 333.333 38.214 555.217
Genotip (B) 19 143.05 644.174 776.311 3.62** 8.42** 8.66**
A x B 38 143.05 179.162 176.689 3.62** 2.34** 1.97**
Hata II 57 39.472 76.490 89.658
Genel 119
(**)P<0.01; (*)P<0.05
Üç farklı ekim zamanında ekilen pamuk genotiplerinin ortalama çıkış değerleri ve en küçük önemli fark testine göre oluşan gruplar Çizelge 4.2’de verilmiştir. Pamuk genotiplerinin tarla çıkış oranları yönünden farklı olduğu; her üç ekim tarihi için de en iyi çıkış oranının 21. günde elde edildiği; bunu 14. günün izlediği ve en düşük tarla çıkış oranının ise 7. günde gerçekleştiği görülmektedir. Tarla çıkış oranlarındaki bu farklılığın iklim koşullarından meydana geldiği; toprak ve hava sıcaklıklarının düşük seyri neticesinde çimlenme ve çıkış hızı düşmektedir (Şekil 3.1). Minimum hava sıcaklıkları mart ayında 4 °C’ye kadar inerken, 5 nisan tarihinde 0 °C’nin altına inmiş ve don olmuştur.
Özellikle mart ayında sıcaklıkların düşük olması tohum aktivitesinin minimum seviyede olmasına neden olmuş ve fide çıkışları düşmüştür. Ayrıca, hem stres hem de hastalık ve zararlılar nedeniyle de çıkışlarda büyük düşüşler gözlenmiştir (Çizelge 4.2). Tüm bunlara ilaveten erken ekimlerde yabancı ot baskısı nedeniyle yapılan kültürel mücadelelerde (çapalama ve ilaçlama) çıkışlara etki etmiştir.
Ortalama toprak sıcaklığı mart ayında 14-15 °C arasında, hava sıcaklığının 4 °C’ye kadar düşmesi ve toplam yağışın yaklaşık 3 mm civarında olması çıkış süresini uzatmıştır (Çizelge 3.2).
Çizelge 4.2. Pamuk Genotiplerinin Farklı Ekim Zamanlarına Göre Fide Çıkış Değerleri ve En Küçük Önemli Fark Testine Göre (LSD) Oluşan Gruplar
Tarla Fide Çıkış Oranları (%) Ekim Zamanları 7.gün çıkış 14.gün çıkış 21.gün
15 Mart 0 16.7 c 21.6 c
28 Mart 0 24.4 b 42.5 b
25 Nisan 37.8 54.5 a 54.9 a
LSD(0.05) - 3.9 4.2
%CV - 27.5 23.9
28 Mart ekim döneminde, hava ve toprak sıcaklıklarının ortalama 5 °C’lik artışının etkisiyle tarla çıkış oranlarında ilk ekime nazaran daha iyi sonuç verdiğini, buna göre 7.
gün tarla çıkışlarının (% 0) olmamasına, 14. gün (% 24.4) ve 21. gün (% 42.5) tarla çıkışlarının nisbeten iyi olduğu gözlenmektedir (Şekil 4.1).
25 Nisan ekim döneminde, aylık ortalama sıcaklığın 28 Mart ekimine göre 7.1 °C’
lik artışı ile 29 °C’ye çıkması tarla çıkış oranlarında önemli bir artış sağlanmış ve diğer ekimlere kıyasla en iyi tarla çıkış oranı bu ekim döneminde sağlanmıştır. Buna göre 7. gün tarla çıkış oranı (% 37.8) bu ekim döneminde gerçekleşmiş, 14. gün (% 54.5) ve 21. gün (% 54.9) tarla çıkış oranları ile en yüksek çıkış değeri bu ekim döneminde sağlanmıştır.
Ayrıca bu ekim dönemimde özellikle ekimden hemen sonra yağışların meydana gelmesi sonucu toprakta kaymak tabakası oluşmuş ve bir kısım filiz toprak yüzeyine çıkamadan ölmüştür. Bu nedenle tamama yakın bir çıkış elde edilememiştir.
Farklı Ekim Zamanlarında Tarla Çıkış Oranları (%)
0 10 20 30 40 50 60
7 14 21
Günler Ortalama Çıkış Oranları (%)
15 Mart 28 Mart 25 Nisan
Şekil 4.1. Farklı Ekim Zamanlarına Göre Ortalama Tarla Fide Çıkış Oranları (%)
Çizelge 4.3’ten, üç ayrı ekim tarihinden ilk ikisinde, tarla fide çıkışları yönünden;
7. gün çıkış sayısının sıfır olduğu; 15 Mart ekiminde 14. günde yapılan sayımlarda;
Maydos Yerlisi (G. herbaceum L.) ve Bahar-14 (G. barbadense L.) genotiplerinde çok düşük (% 1.67 ve 2.92) buna karşılık Nazilli-84S, Maraş-92, Stoneville-453 genotiplerinin yaklaşık % 25-29 arasında fide çıkışı sağladığı ve 21. günde yapılan sayımlarda; Bahar-14
BULGULAR VE TARTIŞMA Bülent KARTAL genotipinin en düşük (% 8.3) ve buna karşılık Stoneville-453 genotipinin en yüksek % 40 fide çıkış değerine sahip olduğu izlenebilmektedir.
Çizelge 4.3. Farklı Ekim Tarihlerinde Pamuk Genotiplerinde Saptanan Fide Çıkış Değerleri ve En Küçük Önemli Fark Testine (LSD) Göre Oluşan Gruplar
15 Mart 28 Mart 25 Nisan
Genotipler 7 14 21 7 14 21 7 14 21 Semu 0.00 9.58 12.08 0.00 18.75 43.33 40.00 51.25 51.25 Aktaş-3 0.00 10.42 13.33 0.00 14.17 28.33 38.33 55.42 55.00 Maydos Yerlisi 0.00 1.67 13.33 0.00 25.83 37.92 45.00 64.58 65.83 Bahar-14 0.00 2.92 8.33 0.00 15.83 27.92 25.83 29.17 31.67 Sayar-314 0.00 22.08 22.50 0.00 48.75 66.25 44.58 71.67 70.00 Taşkent-6 0.00 22.92 24.17 0.00 18.75 49.58 49.17 62.92 63.33 Çukurova-1518 0.00 15.00 18.33 0.00 36.25 50.42 67.50 68.75 70.83 Giza-75 0.00 11.67 14.17 0.00 7.50 17.50 27.92 37.92 41.67 Albenia 0.00 11.67 13.75 0.00 9.58 30.00 32.08 53.33 51.25 Nazilli-84S 0.00 29.58 27.92 0.00 40.00 67.08 60.42 61.67 61.67 Maraş-92 0.00 27.08 36.25 0.00 22.92 42.50 30.83 62.92 62.08 Aşkabat-91 0.00 13.75 15.00 0.00 9.58 18.75 11.67 18.33 17.50 Teks 0.00 13.75 22.50 0.00 11.25 30.83 52.50 67.50 67.08 Suregrow-125 0.00 22.50 31.25 0.00 35.83 53.75 53.75 60.42 62.92 Stoneville-453 0.00 29.17 39.58 0.00 41.67 55.42 39.17 62.08 63.33 Togo 0.00 14.58 19.17 0.00 9.58 28.33 9.58 23.75 26.25 Deltaopal 0.00 15.83 21.25 0.00 25.83 49.58 32.50 62.50 64.58 Gürelbey 0.00 25.83 30.83 0.00 46.67 68.75 35.42 50.42 50.00 Ak-4 0.00 16.67 20.83 0.00 8.33 24.17 28.33 55.00 52.08 Carmen 0.00 17.50 27.50 0.00 40.42 58.75 30.42 69.58 68.33 Genel Ort. 0.00 16.71 21.60 0.00 24.38 42.46 37.75 54.46 54.83
15 Mart ekiminde, ekimden sonra 14. ve 21. günlerde yapılan sayımlarda fide çıkış yönünden bazı genotiplerde (Sayar-314, Taşkent-6, Nazilli-84S, Aşkabat-91, Semu, Aktaş-3) % 1 ila 3 arasında farklılık olduğu; buna karşılık Maraş-92, Suregrow-125, Stoneville-453 ve Carmen genotiplerinde 14. ve 21. gün sayımları arasında % 9-10 gibi bir farklılık olduğu görülebilmektedir (Çizelge 4.3).
28 Mart ekimlerinde, 21. günde, % 50 ve üzeri tarla çıkış oranı saptanan genotiplerin çıkış oranları, en yüksekten aşağı doğru; Gürelbey, Nazilli-84S, Sayar-314, Carmen, Stoneville-453, Suregrow-125, Çukurova-1518 ve Taşkent-6 ile Deltaopal olduğu çizelge 4.3’ten izlenebilmektedir. Bunlardan Carmen, Taşkent-6, Sayar-314 ve Deltaopal genotiplerinin ılık test (18 °C) çimlendirme koşullarında düşük çimlendirme değerleri verdiği çizelge 4.5’ten izlenebilmektedir.
Buradan, Gürelbey, Nazilli-84S, Stoneville-453, Suregrow-125, Çukurova-1518 genotiplerinin erken ekim veya soğuğa tolerantlıklarının ötekilere göre yüksek olduğu söylenebilir (Şekil 4.5). Tarla fide çıkış değerleri incelenecek olursa soğuğa tolerantlık açısından erken ekimlerde (Mart ayı ortası ve Nisan ayı başı) tohumlukta standart çimlenme testleri yerine, ılık çimlendirme testlerinin baz alınması gerektiği de ortaya çıkmaktadır.
Çizelge 4.3 ve 4.5’ten G. barbadense L. türüne ilişkin genotipler ile Togo genotipinin Şanlıurfa koşullarında erken veya normal ekim zamanında iyi bir tarla çıkışı sağlamadığı bulunmuştur.
Tarla Çıkış Oranları (%)
0 10 20 30 40 50 60
SEMU AKTAŞ 3 MAYDOS Y. BAHAR 14 SAYAR 314 TAŞKENT 6 Ç.OVA 1518 GİZA 75 ALBENİA NAZİLLİ 84 MARAŞ 92 AŞKABAT 91 TEKS S.GROW 125 ST. 453 TOGO DELTAOPAL GÜRELBEY AK 4 CARMEN
Genotipler
Ortalama Çıkış Oranları (%
7. gün 14. gün 21. gün
Şekil 4.2. Pamuk Genotiplerinin 3 Ekim Zamanına Göre Ortalama Tarla Çıkış Oranları (%)
4.2. Laboratuvarda Çimlendirme Testi Sonuçları
Laboratuvarda yapılan (30 oC ve 18 oC) çimlendirme sonuçlarına göre genotipler arasında istatistiki olarak önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır (Çizelge 4.4).
Çizelge 4.4. Farklı Laboratuvar Sıcaklıklarında Pamuk Genotiplerinde Saptanan Çıkış Oranlarına İlişkin Varyans Analiz Sonuçları
Kareler Ortalaması F Varyasyon
Kaynakları S.D. 4. gün 8. gün 18 C 4. gün 8. gün 18 C Genotip 19 22.55 7.80 104.24 4.15** 0.95 10.88**
Tekerrür 3 0.45 62.76 28.94 0.97 7.63** 3.02*
Hata I 57 5.43 8.22
Genel 79
(**)P<0.01; (*)P<0.05
G. barbadense L. türüne ait genotipler erken ekim veya normal ekim döneminde yeterli düzeyde tarla çıkışı yapamamışlardır. Anılan genotiplerin tarla çıkış oranları % 8-42 arasında değişmiştir. Laboratuvar testleri sonucuna göre (çizelge 4.5) bu genotiplerden Aşkabat-91, 18 °C’de yüksek bir çimlenme oranı (% 78) göstermiş ve soğuğa tolerantlık
BULGULAR VE TARTIŞMA Bülent KARTAL olarak kabul edilen % 60 sınırını geçmiştir. G. herbaceum L. türüne ait genotipte ise 3.
ekim zamanında % 66 oranında bir çıkış gözlenirken, erken ekimlerde % 13-38 arasında değişmiştir. G. hirsutum L. türüne ilişkin genotiplerde ise 21. gün tarla çıkış oranlarında bir varyasyon gözlenmektedir. Genotiplerin çıkış oranları % 12 ila % 71 arasında değişmiştir.
15 Mart ekimlerinde en yüksek çimlenme oranına sahip genotipler; Maraş-92 (%
36) ve Stoneville-453 (% 40) olurken, en düşük çimlenme oranı Bahar-14 (% 8), Semu (%
12), Maydos Yerlisi (% 13), Aktaş-3 (% 13), Giza-75 ve Albenia (% 14) gözlenmiştir.
Laboratuvarda yapılan testler bu sonuçları desteklememektedir.
28 Mart ekimlerinde; Gürelbey, Nazilli-84S ve Sayar-314 genotiplerinde % 60’ın üzerinde bir çıkış oranı gözlenirken, G. barbadense L. türüne ilaveten, Togo, Aktaş-3 ve Ak-4 genotipleri % 30’un altında bir çimlenme göstermişlerdir. Laboratuvar testlerinde, tarla çıkışlarının aksine Aşkabat-91 genotipinde en yüksek çimlenme oranı tespit edilmiş;
ayrıca, Gürelbey ve Nazilli-84S genotiplerinden hem tarla hem de laboratuvar sonuçlarına göre yüksek çimlenme oranları gözlenmiştir.
25 Nisan ekimlerinde; Maydos Yerlisi, Carmen, Çukurova-1518, Deltaopal, Nazilli-84S, Sayar-314, Stoneville-453, Suregrow-125, Taşkent-6 ve Teks genotipleri, % 61-71 oranında tarla çıkışı yapmışlardır. Bu sonuçlara göre Nazilli-84S, Suregrow-125 ve Teks genotiplerinde çıkış ve çimlenme oranlarının yüksekliği yönünden hem tarla hem de laboratuvar testleri birbirlerini desteklemektedir.
Çizelge 4.5. Genotiplerin 30 oC ve 18 oC’de Laboratuvarda Ortalama Çimlenme Oranları Laboratuvar Çıkış Oranları (%) 21. Gün Tarla Çıkış Oranları (%)
Laboratuvar ve tarlada çimlenme ve çıkış oranlarının farklı olması, iklim özelliklerinin ve uygulanan kültürel önlemlerinin yanı sıra stres faktörünün fazlalığından kaynaklanabilir. G. barbadense L. türündeki düşük çıkış oranları tohumluktan veya çevre faktörlerinin etkisinden kaynaklanabilir.
4.3. İlk Çiçeklenme ve İlk Koza Açma Gün Sayıları
Şekil 4.3’te ilk çiçeklenme tarihleri incelendiğinde, ekim zamanları arasında ilk çiçek açma zamanları bakımından farklılığın olduğu gözlenmektedir. Buna göre 15 Mart ekiminde ilk çiçek açma gün sayısı ortalama 89. gün, 28 Mart ekiminde 82. gün ve 25 Nisan ekiminde 60. gün olarak gözlenmiştir.
İlk koza çatlama gün sayıları yönünden ise 15 Mart ekiminde 144. gün, 28 Mart ekiminde 134. gün ve 25 Nisan ekiminde 116. günde kozalar çatlamaya başlamıştır.
15 Mart ve 28 Mart ekimlerinde çiçeklenmenin gecikmesi bitkilerin vejetatif büyüme yaptıklarını göstermektedir. Daha sonra artan sıcaklıklarla birlikte generatif büyümeye geçmişlerdir.
25 Nisan ekimlerinde ise aşırı sıcakların etkisiyle bitkiler daha çok generatif büyümeyi yani çiçek açmayı tercih etmişlerdir. Doğal olarakta ilk koza çatlama tarihleri de yine erken olmuştur.
İlk Çiçeklenme ve Koza Çatlatma Tarihleri
89 82 60
144 134 116
15 Mart 28 Mart 25 Nisan
Ekim Zamanları
İÇ İK
Şekil 4.3. Farklı Ekim Zamanlarına Göre İlk Çiçeklenme ve Koza Çatlama Tarihleri
Çizelge 4.6’dan, 15 Mart ekiminde pamuk genotiplerinin ilk çiçek açma gün sayıları yönünden farklı oldukları görülmektedir. İlk çiçek açma gün sayıları bakımından en erken çiçek açan genotipler sırasıyla Semu (81. gün), Aktaş-3 (84. gün), Taşkent-6 (84.
gün) ve Giza-75 (85. gün)’tir. Pamuk genotiplerinin ilk koza çatlama gün sayıları
BULGULAR VE TARTIŞMA Bülent KARTAL yönünden de farklı oldukları gözlenmektedir. Buna göre ilk koza çatlama gün sayıları bakımından en erken koza çatlatan genotipler Semu (131. gün), Taşkent-6 (132. gün), Ak-4 (132.gün) ve Aktaş-3 (141. gün)’tür.
28 Mart ekiminde pamuk genotiplerinin ilk çiçek açma gün sayıları yönünden farklı oldukları görülmektedir. İlk çiçek açma gün sayıları bakımından en erken çiçek açan genotipler sırasıyla Semu (74. gün), Bahar-14 (77. gün), Albenia (77. gün) ve Aktaş-3 (78.
gün)’tür. Pamuk genotiplerinin ilk koza çatlama gün sayıları yönünden de farklı oldukları gözlenmektedir. Buna göre ilk koza çatlama gün sayıları bakımından en erken koza çatlatan genotipler sırasıyla, Albenia (124. gün), Taşkent-6 (126. gün), Semu (127. gün) ve Aktaş-3 (128. gün)’tür.
25 Nisan ekiminde pamuk genotiplerinin ilk çiçek açma gün sayıları yönünden farklı oldukları görülmektedir. İlk çiçek açma gün sayıları bakımından en erken çiçek açan genotipler sırasıyla Semu (53. gün), Aktaş-3 (54. gün), Suregrow-125 (54. gün) ve Bahar-14 (56. gün)’tür. Pamuk genotiplerinin ilk koza çatlama gün sayıları yönünden de farklı oldukları gözlenmektedir. Buna göre ilk koza çatlama gün sayıları bakımından en erken koza çatlatan Semu (102. gün), Aktaş-3 (103. gün), Taşkent-6 (104. gün) ve Ak-4 (106.
gün)’tür.
Çizelge 4.6. Pamuk Genotiplerinde Farklı Ekim Zamanlarına Göre İlk Çiçeklenme ve İlk Koza Açma Gün Sayıları
Ekimden Sonraki Gün Sayıları
15 Mart 28 Mart 25 Nisan GENOTİPLER İÇA İKÇ İÇA İKÇ İÇA İKÇ
SEMU 81 131 74 127 53 102
AKTAŞ-3 84 141 78 128 54 103
MAYDOS YERLİSİ 89 145 79 135 57 115
BAHAR-14 86 150 77 136 56 117
SAYAR-314 87 143 80 132 63 114
TAŞKENT-6 84 132 78 126 58 104
ÇUKUROVA-1518 90 144 83 130 66 115
GİZA-75 85 145 81 146 61 133
ALBENİA 88 148 77 124 57 133
NAZİLLİ-84S 89 149 83 137 66 116
MARAŞ-92 89 148 84 140 60 118
AŞKABAT-91 86 145 80 145 65 119
TEKS 96 150 91 131 68 117
SUREGROW-125 101 142 94 133 54 118 STONEVİLLE-453 97 145 89 138 66 118
TOGO 90 150 83 145 65 117
DELTAOPAL 92 143 81 138 63 118
GÜRELBEY 89 145 80 130 67 114
AK-4 90 132 82 130 59 104
CARMEN 94 149 85 132 61 117
Ort. 89 144 82 134 60 116
İÇA= İlk Çiçek Açma, İKÇ= İlk Koza Çatlatma
Soğukta çimlenme oranları her 3 ekim tarihinde de yüksek olan Nazilli-84S, Stoneville-453 ve Gürelbey genotipleri, 15 Mart ekiminde 89-96 günde ilk çiçek açarken, 28 Mart ekiminde 80-89 günde ilk çiçeklerini açmışlardır. 25 Nisan ekimlerinde ise 66-67 günde ilk çiçekler görülmüştür. Kontrol ekiminde erkencilik gösteren Semu, Aktaş-3 ve Taşkent-6 genotiplerinin, erken ekimlerde de aynı özelliklerini korudukları gözlenmiştir.
Genotiplere ait ortalama ilk çiçek açma ve ilk koza çatlatma tarihleri Ek-1’de verilmiştir.
4.4. Çiçeklenme Düzeni
Şekil 4.4’te genotiplerin ortalama çiçek sayıları yönünden ekim zamanları arasında farklılıklar olduğu gözlenmektedir. Çiçeklenme hemen hemen aynı dönemde başlamakta, fakat bitki başına oluşan çiçek sayısı erken ekimlerde daha fazla görülmektedir. Bunun nedeni, bitkilerin erken ekimlerde daha fazla vejetatif ve generatif büyüme yapabilme şansını yakalamaları olabilir. Ayrıca erken ekimlerde çeşitli zararlanmalar neticesinde sıralardaki bitki sayılarında meydana gelen azalmalar diğer bitkilerde daha fazla gelişmeyi teşvik etmiştir. Çiçeklenmenin en üst seviyeye ulaştığı 25 Temmuz ölçümlerinde erken ekimler kontrol ekimine göre bitki başına ortalama 1-2 çiçek daha fazla oluşturmuşlardır ve bu tarihten itibaren her 3 ekimde de bitki başına çiçek sayısında azalma başlamıştır.
Çiçek Sayısı (Genotiplerin Ortalaması) Ortalama Çiçek sayısı (Adet/Bitki)
15 Mart 28 Mart 25 Nisan
Şekil 4.4. Farklı Ekim Zamanlarına İlişkin Çiçeklenme Düzeni
Genotiplere ait çiçeklenme incelendiğinde 15 Mart ekiminde (Çizelge 4.7) bitkilerde 25 Temmuz tarihinden itibaren çiçek sayısında düşüş başlamıştır; bitki başına düşen ortalama en yüksek çiçeklenme sırasıyla; Maydos Yerlisi (3.8 adet), Semu (3.5 adet), Aktaş-3 (3.1 adet), Ak-4 (3.1 adet) ve Albenia (2.8 adet) genotiplerinde görülmüştür.
Buna karşılık en düşük çiçeklenme gösteren genotiplerin ortalamaları ise sırasıyla;
Aşkabat-91 (1.1 adet), Giza-75 (1.3 adet), Bahar-14 (1.6 adet), Nazilli-84S (1.6 adet) ve Togo (1.8 adet) olmuştur.
BULGULAR VE TARTIŞMA Bülent KARTAL Çizelge 4.7. Pamuk Genotiplerinde 15 Mart Ekim Zamanına Göre Saptanan Bitki Başına
Ortalama Çiçek Sayısı (adet/bitki)
Genotipler 23 Haz. 26 Haz. 28 Haz. 1 Tem. 4 Tem. 7 Tem. 12 Tem. 14 Tem. 21 Tem. 25 Tem. 28 Tem. 31 Tem. 11 Ağu.
Ort.
SEMU 1.0 0.8 1.2 1.2 3.4 3.2 5.4 5.0 6.2 7.8 3.0 4.6 0.0 3.5 AKTAŞ-3 0.8 1.0 1.0 0.8 3.2 2.6 3.8 5.6 4.8 5.8 5.4 2.8 0.0 3.1 MAYDOS Y. 0.2 0.2 0.2 0.4 0.8 1.6 3.6 3.0 7.4 9.6 6.6 6.0 5.6 3.8 BAHAR-14 1.2 0.8 0.6 0.2 0.4 1.0 1.0 0.2 3.0 3.4 3.4 3.0 3.0 1.6 SAYAR-314 1.4 0.6 1.2 1.2 2.2 2.2 3.2 2.6 4.6 5.0 3.8 2.4 0.0 2.3 TAŞKENT-6 0.8 0.6 0.2 1.6 2.6 1.8 3.6 4.0 5.8 3.0 1.8 1.0 0.0 2.1 Ç.OVA-1518 1.2 1.0 1.2 2.4 1.2 1.6 2.4 3.0 4.6 5.6 4.0 3.2 0.0 2.4 GİZA-75 0.8 0.6 1.0 0.2 0.0 0.6 0.4 0.2 2.0 1.2 3.0 2.8 4.4 1.3 ALBENİA 0.6 0.8 1.0 0.6 2.0 1.8 3.6 3.8 6.4 7.8 3.2 3.4 1.4 2.8 NAZİLLİ-84S 0.4 0.8 0.0 0.6 0.0 1.0 0.4 1.0 2.8 4.0 4.0 2.6 3.6 1.6 MARAŞ-92 0.2 0.2 0.0 0.4 1.4 1.6 1.8 2.2 3.8 5.2 3.0 3.4 2.0 1.9 AŞKABAT-91 0.0 0.0 0.2 0.6 0.2 0.4 0.6 0.4 1.4 4.6 1.0 2.2 2.4 1.1 TEKS 0.4 0.4 0.4 0.2 1.6 1.8 1.6 3.4 5.4 3.8 3.0 2.8 1.8 2.0 SUREGROW-125 0.2 0.2 0.6 0.6 1.4 1.4 2.6 3.2 3.8 3.8 4.2 2.4 0.4 1.9 STONEVİLLE-453 0.2 0.6 0.6 0.0 1.0 1.0 2.0 1.8 3.6 4.0 2.6 2.4 3.0 1.8 TOGO 0.2 0.0 0.2 0.8 0.2 0.6 1.0 1.2 2.8 3.0 5.0 3.2 5.0 1.8 DELTAOPAL 0.4 0.2 0.8 0.6 1.6 1.6 3.0 4.4 5.6 4.2 3.8 3.8 1.8 2.4 GÜRELBEY 0.2 0.8 0.8 0.8 0.8 1.2 2.0 1.4 4.0 3.0 3.8 3.8 0.2 1.8 AK-4 0.8 1.0 1.4 1.2 2.8 1.8 4.4 4.2 6.0 6.0 5.2 6.0 0.0 3.1 CARMEN 0.8 1.0 1.2 1.0 0.6 0.6 1.8 1.8 1.6 6.0 2.2 3.2 3.2 1.9 Genotiplerin 15 Mart tarihine ait çiçeklenme düzenini incelediğimizde; Maydos Yerlisi 12 temmuzdan itibaren bitki başına düşen ortalama çiçek sayısı 3.6 ile hızlı bir yükselişe başlamış ve 25 temmuzda 9.6’ya ulaşmış ve daha sonra bitki başına düşen ortalama çiçek sayısı düşüşe geçmiştir. Semu genotipinin ise 4 temmuz tarihinden itibaren ortalama çiçek sayısı 1.2’den 3.4’e hızlı bir şekilde arttırmaya başlamış, 25 temmuz tarihinde 7.8’e ulaşmıştır ve bundan sonra azalmaya başlamıştır. Aktaş-3 aynı şekilde 4 temmuzda ortalama çiçek sayısını 0.8’den 3.2’ye hızlı bir şekilde yükseltmiş ve 25 temmuzda 5.8’e ulaşmış ve bundan sonra düşüş gözlenmiştir. Ak-4 genotipi 12 temmuz tarihinde bitki başına düşen ortalama çiçek sayısını 1.8’den 4.4’e hızlı bir şekilde yükseltmiş, 21 ila 31 temmuz arası 6.0’a ulaşmış ve bu tarihten sonra bitki başına düşen ortalama çiçek sayısı azalmaya başlamıştır. Albenia ise 12 temmuzda bitki başına düşen ortalama çiçek sayısı 3.6’ya hızlı bir şekilde yükselmiş, 25 temmuzda çiçeklenme maksimuma ulaşarak 7.8 olmuş ve bu tarihten sonra ortalama çiçek sayısında düşüş gözlenmiştir (Çizelge 4.7).
Genotiplere ait çiçeklenme incelendiğinde 28 Mart ekiminde (Çizelge 4.8) bitki başına düşen en yüksek çiçeklenme ortalamaları sırasıyla; Semu (3.2 adet), Aktaş-3 (3.0 adet), Albenia (2.3 adet), Gürelbey (2.3 adet) ve Çukurova-1518 (2.3 adet) genotipi oluşturmaktadır. Buna karşılık en düşük çiçeklenme gösteren genotiplerin ortalamaları ise sırasıyla; Suregrow-125 (0.7 adet), Giza-75 (0.8 adet), Aşkabat-91 (0.9 adet), Stoneville-453 (1.0 adet) ve Carmen (1.1 adet) oluşturmaktadır (Çizelge 4.8).
Çizelge 4.8. Pamuk Genotiplerinde 28 Mart Ekim Zamanına Göre Saptanan Bitki Başına Ortalama Çiçek Sayısı (adet/bitki)
Genotipler 23 Haz. 26 Haz. 28 Haz. 1 Tem. 4 Tem. 7 Tem. 12 Tem. 14 Tem. 21 Tem. 25 Tem. 28 Tem. 31 Tem. 11 Ağu.
Ort.
SEMU 0.4 0.8 0.6 2.0 2.0 2.4 4.2 7.0 9.4 7.2 2.6 2.8 0.0 3.2 AKTAŞ-3 1.2 0.8 0.6 1.0 2.4 3.6 5.4 6.6 7.6 4.8 3.2 1.8 0.0 3.0 MAYDOS Y. 0.4 0.6 0.2 0.8 1.0 1.2 1.0 2.0 4.2 6.2 3.0 4.2 3.6 2.2 BAHAR-14 0.4 1.0 0.6 0.2 0.8 0.8 1.8 2.0 4.8 5.0 2.8 2.0 2.4 1.9 SAYAR-314 0.0 0.2 1.0 0.4 2.0 2.6 2.6 4.6 3.6 4.2 2.8 1.2 1.4 2.0 TAŞKENT-6 0.2 0.6 1.0 0.8 2.0 2.4 3.6 3.6 3.0 3.4 0.0 0.8 0.0 1.6 ÇUKUROVA-1518 0.4 0.2 0.4 0.8 1.8 1.8 2.6 3.4 3.8 4.8 4.4 4.2 1.4 2.3 GİZA-75 0.0 0.0 0.0 0.0 0.4 0.6 1.0 0.6 0.6 2.8 1.4 1.4 1.8 0.8 ALBENİA 0.8 1.4 0.8 1.0 2.0 3.2 2.6 4.4 4.6 5.4 1.2 2.4 0.0 2.3 NAZİLLİ-84S 0.2 0.4 0.4 0.2 1.0 0.6 1.2 1.6 3.2 5.6 3.2 3.0 2.2 1.8 MARAŞ-92 0.0 0.0 0.0 0.0 0.4 0.2 0.8 0.8 1.8 4.8 2.2 2.6 2.8 1.3 AŞKABAT-91 0.0 0.2 0.4 0.0 0.4 0.2 0.4 0.4 1.4 2.8 2.0 1.4 2.6 0.9 TEKS 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.2 1.2 1.4 2.0 4.2 2.0 2.2 2.2 1.2 SUREGROW-125 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.6 0.4 0.4 1.6 2.0 1.6 0.8 1.2 0.7 STONEVİLLE-453 0.0 0.0 0.0 0.0 0.4 0.4 0.4 0.6 2.4 2.2 1.8 2.8 2.6 1.0 TOGO 0.0 0.0 0.2 0.2 0.4 0.6 0.8 1.6 2.6 3.6 1.6 3.8 6.6 1.7 DELTAOPAL 0.0 0.0 0.2 0.2 1.4 1.8 2.4 1.8 4.0 5.4 4.0 2.6 1.8 2.0 GÜRELBEY 0.4 0.4 0.2 0.8 1.4 1.8 2.8 4.2 3.2 5.2 3.4 4.2 1.8 2.3 AK-4 0.4 0.6 0.8 0.8 1.0 1.8 2.4 2.8 2.6 4.0 3.4 2.0 0.4 1.8 CARMEN 0.2 0.0 0.2 0.2 0.4 1.2 1.4 1.8 2.6 1.8 1.0 2.0 1.8 1.1 Genotiplerin 28 Mart tarihine ait çiçeklenme düzenini incelediğimizde; Semu 12 temmuzdan itibaren bitki başına düşen ortalama çiçek sayısı 4.2 ile hızlı bir yükselişe başlamış ve 21 temmuzda 9.4’e ulaşmış ve daha sonra bitki başına düşen ortalama çiçek sayısı düşüşe geçmiştir. Aktaş-3 genotipinin ise 7 temmuz tarihinden itibaren ortalama çiçek sayısı 2.4’ten 3.6’ya hızlı bir şekilde arttırmaya başlamış, 21 temmuz tarihinde 7.6’ya ulaşmıştır ve bundan sonra azalmaya başlamıştır. Albenia aynı şekilde 4 temmuzda ortalama çiçek sayısını 2.0’den 3.2’ye hızlı bir şekilde yükseltmiş ve 25 temmuzda 5.4’e ulaşmış ve bundan sonra düşüş gözlenmiştir. Gürelbey genotipi 14 temmuz tarihinde bitki başına düşen ortalama çiçek sayısını 2.8’den 4.2’ye hızlı bir şekilde yükseltmiş, 25 temmuzda 5.2’ye ulaşmış ve bu tarihten sonra bitki başına düşen ortalama çiçek sayısı azalmaya başlamıştır. Çukurova-1518 ise 14 temmuzda bitki başına düşen ortalama çiçek sayısını 2.6’dan 3.4’e hızlı bir şekilde yükselmiş, 25 temmuzda çiçeklenme maksimuma ulaşarak 4.8 olmuş ve bu tarihten sonra ortalama çiçek sayısında düşüş gözlenmiştir (Çizelge 4.8).
Genotiplere ait çiçeklenme incelendiğinde 25 Nisan ekiminde (Çizelge 4.9) bitki başına düşen en yüksek çiçeklenme ortalamaları sırasıyla; Semu (3.0 adet), Ak-4 (2.0) Aktaş-3 (1.9 adet), Maydos Yerlisi (1.9) ve Gürelbey (1.7 adet) genotipi oluşturmaktadır.
Buna karşılık en düşük çiçeklenme gösteren genotiplerin ortalamaları ise sırasıyla; Giza-75 (0.2 adet), Aşkabat-91 (0.3 adet), Suregrow-125 (0.3 adet), Carmen (0.5 adet) ve Stoneville-453 (0.6 adet) oluşturmaktadır. Her bir genotipe ait ortalama çiçek sayısı şekil olarak Ek-2’de verilmiştir.
BULGULAR VE TARTIŞMA Bülent KARTAL Çizelge 4.9. Pamuk Genotiplerinde 25 Nisan Ekim Zamanına Göre Saptanan Bitki Başına
Ortalama Çiçek Sayısı (adet/bitki)
Genotipler 23 Haz. 26 Haz. 28 Haz. 1 Tem. 4 Tem. 7 Tem. 12 Tem. 14 Tem. 21 Tem. 25 Tem. 28 Tem. 31 Tem. 11 Ağu.
Ort.
SEMU 0.4 0.2 0.6 1.0 2.4 3.6 5.6 4.6 4.6 5.8 5.2 2.8 2.6 3.0 AKTAŞ-3 0.0 0.0 0.2 0.4 2.0 2.2 3.6 3.8 4.0 2.8 3.2 2.0 0.4 1.9 MAYDOS Y. 0.0 0.0 0.4 0.2 1.0 0.4 1.2 2.0 3.0 6.8 2.4 3.4 3.6 1.9 BAHAR-14 0.6 0.2 0.4 0.4 0.4 0.2 0.4 0.4 1.4 3.0 2.0 1.6 1.8 1.0 SAYAR-314 0.0 0.0 0.0 0.0 0.4 0.6 1.2 1.8 3.2 4.0 2.6 1.6 2.6 1.4 TAŞKENT-6 0.0 0.4 0.0 0.4 1.0 0.8 2.2 2.6 2.2 3.2 2.6 1.4 0.0 1.3 Ç.OVA-1518 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.6 0.6 1.8 1.6 3.4 3.0 1.4 1.6 1.1 GİZA-75 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.2 2.0 0.2 ALBENİA 0.0 0.2 0.4 0.8 0.8 0.6 1.0 0.6 1.2 1.8 1.0 1.8 2.0 0.9 NAZİLLİ-84S 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.0 0.8 2.2 3.8 1.8 2.4 2.6 1.1 MARAŞ-92 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.6 0.6 1.6 2.8 1.2 0.8 1.8 0.7 AŞKABAT-91 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.6 0.4 0.6 1.8 0.3 TEKS 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.0 0.0 0.2 1.6 0.8 1.2 3.2 0.6 SUREGROW-125 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.6 0.2 0.4 1.6 0.3 ST-453 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.4 2.0 1.0 1.0 3.4 0.6 TOGO 0.0 0.0 0.0 0.2 0.4 0.4 1.2 1.4 1.0 3.4 2.8 3.2 3.6 1.4 DELTAOPAL 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.4 0.6 0.8 1.6 2.8 1.4 1.8 2.6 0.9 GÜRELBEY 0.0 0.0 0.0 0.0 0.8 0.6 1.8 1.6 2.6 4.0 3.6 3.4 3.6 1.7 AK-4 0.2 0.0 0.6 0.6 0.8 2.0 1.8 2.4 3.0 4.2 3.8 3.2 3.0 2.0 CARMEN 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 1.0 1.8 1.2 0.4 2.0 0.5
4.5. Bitki Boyu ve Boğum Sayısı
4.5. Bitki Boyu ve Boğum Sayısı