Demokratik toplum düzeninin gereklilikleri

Hakkın özü gibi demokratik toplum düzenin gereklilikleri de Anayasada tanımlanmamıştır. Ayrıca Anayasa, esas alınması gereken demokratik toplum düzenin 1982 Anayasası ile benimsenmiş demokratik toplum düzeni anlayışı mı, yoksa çağdaş hürriyetçi demokrasilerin genel ve evrensel nitelikleri mi olduğu hususunda da suskundur. Doktrinde çağdaş hürriyetçi demokrasilerin genel ve evrensel niteliklerinin göz önüne alınması gerektiği kabul edilmektedir774. Anayasa Mahkemesi’nin kararları da bu doğrultuda gelişmiştir. Ayrıca Anayasa Mahkemesi, demokratik toplum düzeninin gereklerini hakkın özünün korunması ile özdeşleştirmekte, bir temel hak ve hürriyetin özünü ortadan kaldırıcı bir düzenlemenin, aynı zamanda demokratik toplum düzeninin gereklerine de aykırı olacağı sonucuna varmaktadır775.

5651 sayılı Kanunundaki Đnternet içeriğine müdahale niteliği taşıyan erişim engelleme sebeplerinin demokratik toplum düzeninin gerekleriyle bağdaşıp bağdaşmadığının tespit edilebilmesi için mukayeseli hukuktaki yaklaşımların göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

Beşinci bölümde açıklandığı üzere ABD çocuk pornografisi, müstehcenlik, ulusal güvenlik ve fikri mülkiyet ihlalleri gibi konularda Đnternet içeriğine müdahale etmektedir. Avrupa Birliği ise genel bir müdahale politikası takip etmemekte ve bu konudaki tercihi üye devletlere bırakmaktadır. Müdahale sebepleri bakımından Avrupa ülkelerinin temel yaklaşım gerçek hayatta suç olan her şeyin sanal dünyada da suç kabul edilmesi ve üye devletçe uygun görülecek sebeplerle Đnternet içeriğine müdahale edilmesi yönündedir. Almanya ve Fransa gibi Avrupa ülkeleri yoğun olarak ırkçı söylem ve çocuk pornografisi sebebiyle

774

Özbudun, s. 106.

775

Anayasa Mahkemesi, K.T.: 22.05.1987, E: 1986/17, K: 1987/11, AMKD, Sayı: 23, s. 222. Karar metni için bkz. http://www.anayasa.gov.tr/eskisite/kararlar/iptalitiraz/K1987/K1987- 11.htm. Bkz. Özbudun, s. 108.

müdahaleyi gerçekleştirmektedir. Bir diğer Avrupa ülkesi Đngiltere ise çocuk pornografisinin yanı sıra müstehcenlik konusunda katı tutumunu korumaktadır.

Müdahale konusunda en uç noktayı Çin oluşturmaktadır. Çin, ulusal güvenliğin, kamu düzenin ve kamu ahlakının korunması amacıyla çocuk pornografisi ve müstehcenlik dışında insan haklarıyla ilgili web sitelerini yoğun ve sistematik bir şekilde engellemektedir. Singapur ise iç hukuku birçok sebeple Đnternet içeriğine müdahaleye olanak vermesine rağmen, çoğu pornografik sembolik sayıda web sitesinin erişimini engellemektedir. Ancak Singapur dini ve siyasi içerikli web sitelerini sıkı denetime tabi tutmaktadır. Ayrıca seçim dönemlerinde Đnternet içeriğinin düzenlenmesine ilişkin özel yöntemler kullanmaktadır. Güney Kore ise Kuzey Koreli web sitelerinin erişimini engellemekle uğraşmaktadır. Arap dünyasında ise Suudi Arabistan genel ahlakın korunması amacıyla her türlü pornografik içeriği ve Đslam aleyhtarı içeriği engellemektedir.

Her devlet kendi farklı bir gerekçeyle ve farklı düzeyde Đnternet içeriğine müdahale etmektedir. Demokratik toplum düzeninin gereklerine uymak için belirleyici faktör erişim engelleme sebeplerinin sayısı değil nasıl kaleme alındığıdır. Bir kanunda çok sayıda erişim engelleme sebebi olmasına rağmen o kanun yine de demokratik kabul edilebilir. Mukayeseli hukuktaki bu örnekler göz önüne alındığı zaman devletlerin Đnternet içeriğine müdahalesi konusunda ortak paydayı çocuk pornografisi oluşturmaktadır. 5651 sayılı Kanun da çocukların cinsel istismar suçunu bir erişim engelleme sebebi altında çocuk pornografisini bir erişim engelleme sebebi olarak kabul etmiştir776. Diğer erişim engelleme sebepleri de ailenin ve gençliğin korunması ana ilkesine göre belirlenmiştir.

Kanunla sınırlama kısmında açıklandığı üzere ulusal güvenlik, kamu düzeni gibi muğlâk kavramların erişim engelleme sebebi olarak kabul edilmemesi demokratik toplum düzeninin gerekleriyle uyum gösteren bir tercihtir. 5651 sayılı Kanunda yer alan tek ideolojik engelleme sebebi 5816 sayılı Kanunda yer alan suçlara ilişkindir777. Ailenin ve gençliğin korunmasıyla ilgili bir kanunda 5816

776

Bkz. yuk. §6 IV B 2.

777

sayılı Kanundaki suçların erişim engelleme sebebi olarak kabul edilmesi kanunu

sui generis bir niteliğe kavuşturmaktadır. Buna rağmen, Avrupa Birliğinin gerçek

hayatta suç olan her şeyi sanal dünyada da suç sayan ve bu şekilde bir ayrım gözetmeksizin Đnternet içeriğine müdahale olanağı tanıyan yaklaşımı göz önüne alındığında, 5651 sayılı Kanunun Đnternet içeriğine müdahalesi sınırlı bulunmaktadır. Đnternetin küresel ağ niteliğini korumak ve ağ tarafsızlığını sağlamak amacıyla bir suçun Đnternet üzerinden işlenebilmesi o suç için erişim engelleme kararı verilebilmesi için yeterli görülmemelidir.

5651 sayılı Kanunda yer alan engelleme sebeplerin azaltılmasını talep edenler olduğu gibi bu sebeplerin 5651 sayılı Kanunun temel amacı olan Đnternet ortamında işlenen suçlarla mücadelede yetersiz olduğunu düşünenler de bulunmaktadır778. Tüm bu görüşlere rağmen, 5651 sayılı Kanunun Türkiye’nin Đnternet içeriğine müdahalesi konusundaki temel ilkelerini belirlemiş olması sebebiyle yerinde bir düzenlemedir. Bu Kanun sayesinde Türk Hukukundaki erişim engellemeleri yasal bir zemine oturmuştur779.

Müdahale sebepleri kadar kullanılan yöntemler de demokratik toplum düzeninin gerekleri açısından önem taşımaktadır. 5651 sayılı Kanunda demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırılık oluşturabilecek durum, uyarı mekanizmalarını işletmeyi teşvik etse de erişim engelleme gibi tek bir yöntem kullanmasıdır. Bu yöntem dışında başka ara yöntemlerin yer alması gerekmektedir.

Özellikle mukayeseli hukuktaki örnekler göz önüne alındığında hukuka aykırı veya zararlı Đnternet içeriğinden çocukları ve gençleri korumak için devletin olduğu kadar ebeveynlerin de üzerine düşen yükümlülükler bulunmaktadır. Bunların başında filtreleme yazılımlarını kullanmak gelmektedir780. Erişim engelleme teknikleri gibi bu tür yazılımlar aşırı engelleme veya hiç engellememe gibi riskleri taşıdıkları için rağbet görmemektedirler781. Aşırı engelleme durumu nihayetinde ebeveynin müdahalesiyle kolaylıkla aşılması mümkün bir durumdur. 778 Dülger, s. 1521. 779 Dülger, s. 1525. 780 Akdeniz/Altıparmak, s. 85. 781 Akdeniz/Altıparmak, s. 90.

Hiç engellememe durumunda ise devletin belirli bir noktada müdahalesi söz konusu olabilir.

Hiç engellememe durumunu ortadan kaldırmak için erişim engelleme yerine, sakıncalı site olarak etiketleme tekniği kullanılabilir. Bu teknik Singapur tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır782. Singapur, web sitesinin sakıncalı olduğunu tespit ettiğinde web sitesini tamamen engellemek yerine, web sitesinin ilk erişim sayfasına müdahale etmektedir. Sakıncalı bir web sitesi ziyaret edildiğinde sitenin sakıncalı içerikli olduğu kullanıcı karşısına gelmekte ve bu şekilde web sitesini ziyaret etmeden kullanıcının bilgilenmesi sağlanmaktadır. Bu tekniğin diğer bir faydasıysa siteyi filtreleme yazılımları tarafından tanımlanacak bir şekilde sakıncalı içerik kategorisine almasıdır. Bu şekilde web sitesi filtreleme yazılımı kullanılmadan ancak ilgili uyarı görüntülendikten sonra açılmakta, filtreleme yazılımı tarafından erişiminde tercih ise ebeveyne bırakılmaktadır.

Ebeveynlerden sonra diğer temel sorumluluk web sitesi sahipleri ve genel olarak içerik sağlayıcılara aittir. Sosyal sorumluluk bilincine sahip web siteleri, ilk erişim sayfalarında içerikleri hakkında genel uyarıları bulunduktan sonra içeriklerini kullanıcıların erişimine sunmaktadırlar. Bu şekilde hem filtreleme yazılımları tarafından tanınmaları kolaylaşmakta hem de sakıncalı olabilecek içeriğe erişimde tercih hakkı tamamen kullanıcıya bırakılmaktadır.

5651 sayılı Kanun sakıncalı site olarak etiketleme tekniğini kullanmasa da eğitim faaliyetlerini artırmak ve filtreleme yazılımlarının kullanılmasının yaygınlaştırılmak için Kurumu yetkilendirmiştir783. Kurum da bu doğrultuda gereken çalışmalarını sürdürmektedir784. Ayrıca, uluslararası işbirliğini artırmak ve Đnternet ortamında işlenen suçlarla daha etkin bir şekilde mücadele etmek amacıyla INHOPE785 birliğine üyelik süreci başlatılmıştır786.

782 Bkz. yuk. §5 V. 783 5651 sayılı Kanun, m. 10. 784

Örneğin filtreleme yazılımları standardını belirlemiştir. Bkz. Onaylı Đçerik Filtreleme Yazılımları, http://www.tib.gov.tr/onayli_filtreleme_yazilimlari.html; Ayrıca toplumu etkin bir şekilde bilinçlendirmek amacıyla Guvenliweb sitesini faaliyete sokmuştur. Bkz. http://www.guvenliweb.org.tr.

785

INHOPE hakkında daha fazla bilgi için bkz. dn. 297.

786

TĐB Đnternet Dairesi Başkanı Osman N. Şen Đnternet Alanında Türkiye ve Dünya’da Yaşanan Gelişmeleri değerlendirdi, http://www.tib.gov.tr/etkinlikler_detay12.html.