Demokrat Parti içinde, “İspat Hakkı Yasası” nedeniyle bölünmeler ve ardından yaşanan 6-7 Eylül olayları kongreyi sıkıntılı bir hava içine soktu. Ayrıca İspat Hakkını savunan milletvekilleri ki daha sonra Hürriyet Partisinin kuracaklar502
, faaliyetlerini kongreye yansıtmalarından çekiniliyordu. İç politikada ki bu sıkıntılar
499
Ulus Gazetesi, 6 Ağustos 1955.
500
Zafer Gazetesi, 11 Ağustos 1955, s.1; Mustafa Albayrak, Türk Siyasi Tarihinde…., s. 272.
501
Belediye Seçimleri ile ilgili Ayrıntılı Bilgi için Bk. BCA, 030-0-001-000-000-51-310, leff 4; Zafer
Gazetesi, 20 Eylül 1955, s.1; Vatan Gazetesi, 20 Eylül 1955, s. 1.
502
Demokrat Parti Kuruluşundan itibaren üç kere parçalanmıştır. Bu parçalanmaların ilkinde Millet Partisi kurulmuştu. İktidara geldikten sonra 1952 yılında ikinci bölünmeden ise Köylü Partisi kurulmuştur. İspat Hakkı mevzuundan dolayı yaşanan üçüncü bölünmede ise Hürriyet Partisi kurulmuştur. Hürriyet Partisi 20 Aralık 1955 Salı günü 32 kurucu tarafından kuruldu. Genel Başkanlığına Ekrem Hayri Üstündağ getirildi fakat sağlık sebebiyle bu görevi kabul etmedi. Bunun üzerine tekrar yapılan seçimlerde Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu Genel Başkanı seçildi. Ayrıntılı Bilgi için Bk. Rıfkı Salim Burçak, a.g.e., s.338; M. Serhan Yücel, “Menderes Dönemi (1950-1960)”,
Demokrat Parti kongresini de etkiledi. Alınacak kararlar DP’yi ve iktidarı etkileyecekti.
M. Serhan Yücel makalesinde kongre öncesi siyasi durumu şu şekilde anlatmıştır; “…1955 Sonbaharında muhalefet yapmak için elverişli bir ortam vardı.
1955 yılının İlkbaharında havaların soğuk gitmesi tarım ürünlerinin fiyatlarının aşırı yükselmesine yol açmıştı…1955 Haziran sonunda tekel maddelerine ve Sümerbank ürünlerine yapılan zamlar halk arasında memnuniyetsizliği arttırmış, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Fatin Rüştü Zorlu’nun 300 milyon dolarlık bir kredi temin etmek üzere ABD’de uzunca kaldıktan sonra Türkiye’ye eli boş dönmesi havayı daha da ağırlaştırmıştı. Bütün bu olumsuzluklar içinde Demokrat Parti, tarihinin son Büyük Kongre’yi topladı”503
diyerek siyasi havayı özetlemişti.
Başbakan Adnan Menderes tüm bu zorluklara rağmen iyimserliğini korumuş ve Rıfkı Salim Burçak’ında bulunduğu bir ortamda şu şekilde ifade etmiştir;
“Başbakan kongre hakkındaki görüşlerini Genel Kurul’da zaman zaman açıklardı. O kongreyi salim bir mecraya sokacağından emin bulunduğunu söylüyor, ispat hakkı kongrede bahis konusu edilecek olursa her şeyi açıkça anlatacağını, bu teklifin altında beş eski bakanının imzalarının bulunduğunu, bunların bu türlü hareketlere başvurmamaları gerektiğini, diğer bir takım imza sahiplerinin ise, senelerdir Meclis’te oldukları halde bu partinin iyiliği adına bir tek söz etmemiş kişiler olduklarını kongrede açıklayacağını söylüyordu. Başbakan, kongre konusunda iyimserdi. Demokrat Parti’nin nice badirelerden geçerek buraya geldiğini anlatıyor, bunun da aşılacağına inandığını sözlerine ekliyordu. Kongrenin, farz-ı muhal, azgın ve isyankâr bir gidiş tutturması halinde de Genel Kurul’un, salonu toptan terk ederek kongreyi kendi haline bırakmamız gerektiği görüşünde idi…”504 demiştir.
Başbakanın bu temennileriyle Demokrat Parti tarihindeki son Büyük Kongresini 15 Ekim 1955 tarihinde,1300 delegenin katılımı ile Ankara’da, Büyük Sinemada topladı505. Demokrat Parti kongrelerinde İllerden gelen delege sayısı
503
M. Serhan Yücel, Menderes Dönemi…, s.1551.
504
Rıfkı Salim Burçak, a.g.e., s.345.
505
Zafer Gazetesi, 16 Ekim 1955, s.1; Vatan Gazetesi, 16 Ekim 1955, s. 1; Akşam Gazetesi, 16 Ekim 1955, s. 1; Cumhuriyet Gazetesi, 16 Ekim 1955, s. 1; Hürriyet Gazetesi, 16 Ekim 1955, s. 1; Mustafa
üzerinde çıkan tartışmalar Genel İdare Kurulu tarafından alınan bir kararla önlenmiştir. Her İl milletvekili sayısının üç katı sayısı kadar delege ile temsil edilecekti. Yine de tartışmalar yaşanmış teşkilatlar delege belirleme kongrelerinde kavgalara sahne olmuştur506
. Fuat Köprülü delegeler arasında yoklama yaparak isimleri listede yer almayanlar dışarı çıkarılmıştır. Yapılan yoklamanın ardından Kongre Başkanlığı için seçimler yapılmıştır. Başkanlığa Tevfik İleri seçilmiştir507
. Kongre Başkanı seçiminin ardından açılış konuşmasını yapması için Adnan Menderes’i kürsüye çağırmıştır. Konuşmasında şunları söylemiştir; “Her sabah
uyanınca sırtımızda hıyanetin hançerini mi hissedeceğiz? Mebus seçildikten sonra partiyi tekmeleyenlere karşı elbette tedbir bulacağız. Şunu arz edeyim ki mesele ispat hakkı değildir. Bunu sadece bayrak yapmak istiyorlar”508
diyerek 19’lar diye
adlandırılan milletvekillerini eleştirmiştir. Menderes’in konuşmasının devamında;
“Bugünün muhalifleri kendi kuvvet ve imkânları ile iktidar hırsları arasında bir türlü muvazene tesis edemeyen bir acz ve ihtiras içinde çırpınmaktadır. Bunlar ne davalarının doğruluğuna ne de kendi kuvvetlerine güveniyorlar, bunlar tüm ümitlerini sadece partimiz içten yıkmaya bağlamış bulunuyorlar…”509
diyerek partiyi bölmeye çalışanları eleştirmiştir.
Kongre çalışmalarının en önemli maddesi İspat Hakkı konusu idi. Genel İdare Kurulu raporu delegeler okunmuş ve rapor üzerinde görüşlere yer verilmiştir. Delegelerin en çok eleştirdiği konular kongrenin geç toplanması, milletvekili yoklamalarında kazanan adayların Genel Kurulca listeden çıkarılmaları ve tüzük konusunda sıkıntılar dile getirilmiştir510. Başbakan Adnan Menderes sık sık
konuşulanlara cevap vermek için kürsüye çıkmıştır. Yaptığı sert konuşmasında;
Albayrak, Türk Siyasi Tarihinde…., s.274; Rıfkı Salim Burçak, a.g.e., s.347; M. Serhan Yücel,
Demokrat Parti…, s.114.
506
M. Serhan Yücel, Demokrat Parti…, s.113.
507
Ayın Tarihi, Ekim 1955, Cumhuriyet Gazetesi, 16 Ekim 1955, s.1; Akşam Gazetesi, 16 Ekim 1955, s. 1.
508
Tekin Erer, On Yılın Mücadelesi, Ticaret Postası Matbaası, İstanbul 1963, s. 259; Cem Eroğul,
a.g.e., s.182.
509
Ayın Tarihi, Ekim 1955; Zafer Gazetesi, 16 Ekim 1955, s.1; Vatan Gazetesi, 16 Ekim 1955, s. 1;
Akşam Gazetesi, 16 Ekim 1955, s. 1; Cumhuriyet Gazetesi, 16 Ekim 1955, s. 1; Hürriyet Gazetesi, 16
Ekim 1955, s. 1; Mustafa Albayrak, Türk Siyasi Tarihinde…., s.274.
510
Demokrat Parti Dördüncü Büyük Kongresinde kabul edilen Tüzük ve Programı için Bk. BCA, 010- 0-009-000-000-2-5.
“Kongremiz, bütün memleketin, hatta bütün dünyanın gözü önünde cereyan eden çok büyük bir hadisedir. Bunu hepiniz bilmektesiniz ve vatanın mukadderatını alakadar eden bu kadar mühim bir toplantıda, siz muhterem aza arkadaşlarımızın, mevzuları konuşurken, işin bu ciddiyetine layık bir ifade ve üstün bir dikkatle söz söylemek lazım geldiğini de takdir etmektesiniz.”511
diyerek delegelerin konuşmasındaki eleştiri üslubunu beğenmediğini ifade etmiştir.
Milletvekili yoklamalarında kazanan adayların Genel Kurulca veto edilmelerini konusunda ise şunları söylemiştir; “…Tüzükte Genel Kurul’a veto
hususunda sarih bir yetki verilmemiş ise de, Genel Kurul, sorumluluğu kendi üzerine alarak cesaretle hareket edip vetoları yapmıştır. Tüzüğün 20. maddesi parti namzetlerini ilan etmek hakkını Genel Kurul’a verdiği cihetle, veto bu maddenin içinde mevcut demektir. Zaten kurul 1950 seçimlerinde bir takım vetolar yapmış ve Üçüncü Büyük Kongre bunu mubah görmüştür”512
diyerek tüzüğe göre hareket edildiğini belirtmiştir.
Kongrenin son gününde Genel İdare Kurulu üyeleri seçimi yapılmıştır. Bu seçimlerde seçilenler ve aldıkları oy sayısı şöyledir; “Fuat Köprülü (1.004), Refik
Koraltan (986), Samet Ağaoğlu (967), Sıtkı Yırcalı (935), Tevfik İleri (852), Emin Kalafat (845), Rıfkı Salim Burçak (809), Kamil Gündeş (631), Atıf Benderlioğlu (624), Remzi Birant (569), Osman Sevki Çiçekdağ (556), Celal Ramazanoğlu (408), Mükerrem Sarol (399), Rauf Onursal (391) seçildiler513
. Yeni Genel Kurul’da Başbakan’dan başka beş bakan bulunuyordu. Bu isimler; Fuat Köprülü, Samet Ağaoğlu, Sıtkı Yırcalı, Emin Kalafat, Osman Sevki Çiçekdağı yer almıştır514
. Seçimlerin ardından Demokrat Partinin son kongresi kapanmıştır.