Demir ile diğer elementler arasındaki interaksiyonlarla ilgili çalıĢmalar

Ghasemi-Fasaei ve ark. (2005), serada nohutta demir ve mangan uygulamasının kuru madde üzerine etkisini, Fe-Mn interaksiyonunu, diğer elementlerin alınımını ve konsantrasyonunu araĢtırmıĢlardır. Denemede 3 mangan dozu (0, 15, 30 mg/kg) MnSO4.4H2O olarak ve 4 demir dozu (yapraktan 0 ve %2

FeSO4.7H2O olarak, topraktan 4 ve 8 mg Fe kg-1 Fe-EDTA olarak) kullanılmıĢtır.

Demirin yaprak ve topraktan birlikte uygulanması ortalama gövde kuru madde verimini azaltmıĢ, Mn ilavesi ise kuru madde üzerine ciddi bir etki yapmamıĢtır.

Demirin yaprak uygulaması ve Mn‟nin ilavesi, gövde Fe alımını ve konsantrasyonunu artırmıĢ, Fe‟nin toprak uygulaması ve Mn ilavesi de gövde bakır (Cu) alımını ve konsantrasyonunu artırmıĢtır. Çinko (Zn) alımı ya da konsantrasyonunun ise Fe ve Mn tarafından etkilenmediği belirlenmiĢtir. Topraktan Fe uygulaması gövde Fe alımına ve konsantrasyonuna önemli bir etki yapmazken, yaprak uygulaması her iki parametre açısından kontrole göre sırasıyla 2.9-2.2 kat artıĢ sağlamıĢtır. Topraktan Fe uygulaması Cu alımı ve konsantrasyonunu %36-66 etkilerken, yaprak uygulaması önemli bir etki yapmamıĢtır. Fe uygulaması, Zn alımı ve konsantrasyonunu önemli oranda etkilememiĢtir. Yapraktan Fe uygulaması Mn konsantrasyonunu %38 oranında, toprak uygulaması ise %82 oranında azaltmıĢtır. Bu sonuçlara göre elementlerin alımında interaksiyonların olabileceği görülmüĢtür.

Wankhade ve ark. (1996), çinko ve bor noksanlığı olan topraklarda, sorgum, buğday ve nohudun Zn, Fe ve B uygulamalarına gösterdikleri tepkileri incelemiĢlerdir. Mikro elementler saksı denemesinde, yeterli düzeyde NPK gübrelemesi ile birlikte, 15 kg ha-1

ZnSO4, 10 kg ha-1 FeSO4, 5 kg ha-1 boraks, tek

baĢına ve çeĢitli kombinasyonlarda uygulanmıĢtır. Mikro element uygulamalarının denemede kullanılan bitki türleri üzerine olumlu etkilerinin olduğu, bu etkilerin bitkilere göre değiĢtiği belirlenmiĢtir. Zn uygulamalarının verime etkisi sırasıyla sorgum, nohut ve buğdayda en fazla olurken, Fe ve B uygulamalarında verime etki en fazla nohutta, daha sonra sorgum ve buğdayda olmuĢtur. AraĢtırıcılar Zn, Fe ve B uygulamasıyla bitkilerdeki Zn, Fe ve B konsantrasyonlarının ve alımının arttığını, ancak Fe ve Zn arasında antagonistik etki olduğunu, kombine uygulamaların mikro elementlerin alımı ve üründeki konsantrasyonlarına olduğu kadar ürün verimine de olumsuz etkileri olduğunu belirlemiĢler, bu durumun elementler arası etkileĢimden kaynaklandığı ifade etmiĢlerdir.

Meyveci ve ark. (2002), Zn ve Fe‟li gübrelerin nohutta verime etkilerini araĢtırdıkları çalıĢmada Zn, Fe, Zn+Fe (2 kg Zn da-1

, %0.5 Fe2SO4), ve kontrol

(gübresiz) uygulamalarını bir arada denemiĢlerdir. Genelde nohut için Zn‟li gübrelemenin çeĢitlere bağlı olarak verimde belli bir artıĢ sağladığı, Fe‟li gübrenin Zn‟li gübreye oranla verimde daha az etkili olduğu özellikle de Zn‟li ve Fe‟li gübreler birlikte verildiğinde kontrole göre verimde bir artıĢ sağlanamadığı ortaya konulmuĢtur.

Roomizadeh ve Karimian (1996), demir uygulamasının soya fasulyesinde ya kuru madde oranını önemli oranda etkilemediğini ya da tümüyle azalttığını, demir uygulamasının olumsuz etkilerinin Fe ve Mn etkileĢimine dayandığını, Heenan ve Campbell (1983), demir uygulamasının soyada demir içeriğini artırdığını, Moraghan (1985), toprağa 2 mg kg-1

Fe‟nin Fe-EDTA olarak verilmesinin bitkide demir konsantrasyonunu önemli oranda arttığını, Mn miktarına azaltıcı etki yaptığını ifade etmiĢlerdir (Ghasemi-Fasaei ve ark. 2005).

BaĢar (2002), soya fasulyesinin Fe ile beslenme durumuna yapraktan uygulanan değiĢik bileĢiklerin etkisini belirlemek amacıyla sera denemesi yürütmüĢtür. Topraklara 3 farklı düzeyde (%0, 10 ve 20) tarım kireci karıĢtırılmıĢtır. AraĢtırmada toprak uygulamaları 3 farklı dozda FeSO4.7H2O (0, 15, 30 mg Fe kg-1)

Ģeklinde yapılmıĢ, %0.2 (w/ν) Fe-EDTA, %1 (w/ν) FeSO4.H2O (pH 7) ve %1 (w/ν)

FeSO4.7H2O (pH 3) çözeltileri de yapraktan uygulanmıĢtır. Yapraktan FeSO4.7H2O

verilmesi soya fasulyesinin toplam ve aktif Fe içeriğini en fazla artıran uygulama olarak belirlenmiĢtir. Toprak ve yaprak uygulamalarının soya fasulyesinin toplam Fe içeriğine olan etkisi, toprakların değiĢik kireç içeriklerine bağlı olarak farklılık göstermiĢ, FeSO4.7H2O‟nun toprak yerine yapraktan uygulanması yaprakların

toplam Fe içeriğini önemli miktarda artırmıĢ ve bu artıĢların bitkilerde toksik etki yapmadığı görülmüĢtür.

Taban ve Turan (1987), sera koĢullarında yürüttükleri denemede toprağa artan miktarlarda uygulanan demir ve çinkonun mısır bitkisinin kuru madde miktarı ile Fe, Zn, Mn, Cu, N, P ve K içerikleri üzerinde istatistiki bakımdan önemli etkileri olduğunu bulmuĢlardır. Zn uygulamasının bitkinin Zn içeriğinde artıĢ meydana getirdiğini, bitkinin Mn içeriğini azalttığını, demir uygulamasının ise Zn içeriğinde azalmaya sebep olduğunu tespit etmiĢlerdir.

Staiger (2002), demir taĢımakta aktif rolü olan IRT I ve IRT II‟nin Zn ve Cd gibi bazı elementleri de taĢıdığını ifade etmiĢ, radyoaktif demir iyonlarının alımı ile yürüttüğü çalıĢmasının sonuçlarına göre Cd+2

iyonlarının 10 kat fazlalığının Fe+2 alımını engellediğini, Mn+2

ve Zn+2 iyonlarının ise 100 kat fazla alındığında Fe+2 alımını engellediğini belirlemiĢtir. Benzer etkileĢimlerin Cu ve Mn gibi bazı elementlerle de olabildiğini ifade etmiĢtir.

AktaĢ ve Hatipoğlu (1984), sera koĢullarında pH‟ları ve CaCO3 kapsamları

farklı topraklarda farklı seviyelerde Fe uygulayarak yetiĢtirdikleri mısırda Fe uygulamasına bağlı olarak bitkinin Zn kapsamının azaldığını belirlemiĢlerdir.

Yalçın ve Usta (1992), kontrollü Ģartlarda mısırda Zn uygulamasının bitkinin geliĢimi ile Zn, Fe, Mn ve Cu içerikleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürüttükleri çalıĢmada Konya Havzası‟na ait beĢ farklı tekstürlü toprak kullanmıĢlar ve artan miktarda Zn uygulaması ile mısır bitkisinin Fe, Mn ve Cu içeriklerinde sırasıyla %28, %23 ve %25‟lik azalmanın görüldüğünü ifade etmiĢlerdir.

Anaç ve Saatçi (1993), çinko, demir ve fosfor bakımından fakir kireçli topraklarda bu elementlerden herhangi birinin ilavesi ile diğer besin elementlerinin eksikliğinin ortaya çıktığını, fosforun ve çinkonun neden olduğu Fe eksikliği ile Fe‟nin neden olduğu Zn eksikliğinin bu interaksiyonlara örnek gösterilebileceğini, bitkilere uygulanan fazla bakırın da yine benzer etkiyle bitkilerde Fe eksikliğine neden olduğu ifade etmiĢlerdir.

Alpaslan ve Taban (1996), çeltikte çinko-demir iliĢkisini belirlemek amacıyla, bitkiye elveriĢli Zn kapsamı 0.4 ppm olan toprak ile sera koĢullarında deneme yürütmüĢlerdir. Çinkoyu ZnCl2.7H2O Ģeklinde (0, 2.5, 5 ve 10 mg Zn kg-1),

demiri FeSO4 Ģeklinde (0, 5, 10 ve 15 mg Fe kg-1) uygulamıĢlardır. Çeltik bitkisinin

kuru madde miktarları artan Zn uygulamasıyla %21, 34 ve 44 artan demir uygulaması ile de %7, 11 ve 6 oranında artmıĢ, Zn kapsamı uygulanan çinkolu gübrelemeye bağlı olarak %49.6, 89.5 ve 126.0 artarken, demir kapsamı ise %16.1, 27.2 ve 36.2 azalmıĢtır. Demirli gübreleme ile çeltik bitkisinin demir kapsamı %26.1, 66.0 ve 105.9 artmıĢ, buna karĢılık Zn kapsamı %15.7, 28.6 ve 42.6 azalmıĢtır.

Katkat ve Çilözgüven (2001), toprağa artan miktarlarda uygulanan çinkoya bağlı olarak mısır bitkisinin çinko içeriği artarken, demir, mangan ve bakır içeriklerinin azaldığını belirlemiĢler ve verilen çinkonun mısır bitkisinin çinko, demir, mangan ve bakır içerikleri üzerine etkisinin %1 düzeyinde önemli olduğunu ifade etmiĢler.

BaĢar ve Taban (2001), değiĢik demir bileĢikleri ve uygulama yöntemlerinin, serada yetiĢtirilen soya fasulyesinin toplam ve aktif demir içeriği ile bazı verim özellikleri üzerine etkisini araĢtırmıĢlardır. Fe-EDTA‟nın yaprakların Fe içeriğini

belirgin Ģekilde arttırdığı, incelenen bütün özellikler üzerine en etkili bileĢiğin Fe- EDTA olduğu görülmüĢtür.

Meyveci ve ark. (2004), demir ve çinko noksanlığı problemi olan Orta Anadolu Bölgesi koĢullarında Ankara, Konya ve Yozgat gibi farklı lokasyonlarda Gökçe, Akçin-91, Ġzmir-92, ILC-482 çeĢitlerini de içeren 196 nohut hat ve populasyonunda demir, çinko, demir+çinko uygulamalarının etkilerini araĢtırdıkları çalıĢmalarının sonuçlarına göre çinkolu gübrelemenin %20-30 arasında verim artıĢı sağladığını, demirli gübrelemede ise kontrole göre çok az bir verim artıĢı (%10) görüldüğünü belirlemiĢlerdir.

Bayrav (1994), sera koĢullarında 45 gün süreyle nohut (Cicer arietinum L.) ile mısır (Zea mays L.) bitkilerini bazaltik kökenli, kireçsiz alkali bir toprağa kireç (CaCO3) ve demir (Sequestrene 330 Fe) ilave ederek yetiĢtirmiĢtir. Kuru ağırlık,

bitkideki toplam demir, aktif demir, klorofil a, klorofil b, toplam klorofil kapsamlarını belirlemiĢtir. Artan kireç uygulaması bitkilerin kuru ağırlık, toplam demir, aktif demir, klorofil a, klorofil b, toplam klorofil kapsamlarına %1 düzeyinde önemli olarak azaltmıĢtır. Demir, nohudun kuru ağırlığını 100 ppm seviyesinde kadar artırıcı yönde etkilemiĢ, 200 ppm uygulaması ile kuru ağırlığı azaltmıĢtır.

Hamurcu ve ark. (2006a), kontrollü sera koĢullarında farklı seviyelerde demir uygulamalarının makarnalık buğdayın kuru madde miktarı, Fe, Zn, Cu ve Mn konsantrasyonları üzerine etkisini belirlemek amacıyla yaptıkları araĢtırmada uygulanan demir miktarı arttıkça bitki demir konsantrasyonunun belli bir noktaya kadar artıĢ gösterdiğini, konsantrasyonun belli bir seviyeden sonra düĢtüğünü belirlemiĢlerdir.