Değişen Dinamik Tasarım Süreci

Tasarım araçlarının, tasarım içi süreç bağlamında, yöntemle kurduğu ilişkinin, tasarımcının yaratıcılığına etkisi hakkında daha net fikirler vereceği ve mekâna formal, işlevsel ve strüktürel etkisinin direkt olarak algılanacağı düşüncesiyle, dinamik zihinsel tasarım sürecinin tarihsel süreçte değişiminin, bilgisayar teknolojisi ekseninde “yer” ve “yeni bir yer/siberuzay” kavramları çerçevesinde incelenmesi gerekmektedir.

Mısır döneminden başlayarak, günümüze kadar olan süreçte, insanlar ihtiyaçlarına yönelik arayışlarını, mekân bağlamında, bazı basit düşünce sistemlerinden başlayan bir süreçle, deneyimsel anlamda geliştirerek elde etmek amacında olmuşlardır. Bilgisayar Devrimi’yle birlikte ortaya çıkan, yeni bir temsil ortamı olan bilgisayar (siberuzay), tasarım araçları ve yöntemlerini kalıplaşmış sınırların dışına taşırarak, farklılaştırmıştır. Bu süreç tasarımın birçok alanında olduğu gibi tasarım sürecinde kullanılan yöntemleri de etkilemiştir (tasarım araçlarında olduğu gibi). Bilgisayarın etkisi dışında, bireysel anlamda, tasarımcılar üzerinde etkili olan, Endüstri Devrimi’nden itibaren meydana gelen,

bireysellik, rasyonel-irrasyonel soyutlama, bilinçaltının keşfi, yaratıcılığın

etkileri ile sezgisellik ve tasarımcının kendine özgü sistematik yöntemleri harmanlanmış şekilde ön plana çıkmıştır. Diğer taraftan, mekanik dönemden, dijital döneme geçişle birlikte, yaşamın karmaşık, dinamik, devingen yapısına

paralel olarak, iletişimin, bilginin hızlı akışı ve dönüşümü, estetik, algı, zaman ve anlam kavramlarını farklı boyuta taşımıştır. Bu gelişmeler de, tasarımcının tasarım sürecindeki, öznel dönüşümleri üzerine eklenerek, düşüncenin daha da karmaşıklaşmasına ve “yeni bir yer/siberuzay”ın olanaklarıyla, dinamik tasarım sürecinde yeni yöntemlerinin oluşmasına neden olmuştur.

Çok yönlü meydana gelen değişimlerle birlikte, tasarım yöntemi üzerine, tasarım süreci içerisindeki en belirgin ve direkt etki, tasarım süreci içerisinde, bilgisayar ortamı ve tasarım araçları ile gerçekleşmektedir. Bilgisayar destekli tasarım araçları, tasarım süreci içerisinde, tasarım yöntemi şekline, iki önemli kavram ile etki etmektedir. Bunlar; yaratıcılık ve yaratıcılıkla yakından ilişkili olan bilinçaltıdır. Bilgisayar ortamı ve tasarım araçları, algı, zaman ve deneyime yönelik sunduğu yeni imkânlarla, çeşitlilik, belirsizlik yaratarak, yaratıcılığı destekleyici yönüyle, yeni düşünme sistemlerini ortaya çıkararak, özellikle bu iki kavram üzerine etkili olmaktadır. Benzer bir yaklaşımla, Mc Luhan, medya teknolojisi araçları, etkisini fikirler ve kavramlar üzerine değil, duyu organları üzerinde değişim yaparak gösterdiğini ve kişinin bilinçaltında var olan düşünme biçimlerini ortaya çıkardığını savunmaktadır (Atılgan, 2006).

Tasarım sürecinde, bilgisayar ortamı ve tasarım araçlarının, dinamik tasarım süreci üzerinde etkisini gösteren kavramlardan ilki olan yaratıcılık; yeni fikirler ve çözümler üretme yeteneğidir. Bu özellik, beynin ve tüm insan vücudunun normal bir aktivitesidir ve her insan belli oranda bu kapasiteye sahiptir. Bilinçaltı ise, bilimsel anlamda henüz tam olarak açıklanamayan bir kavram olmasına rağmen, bireyin algı, duyu ve deneyimlerinin toplandığı bir havuz olarak betimlenebilir. Bilinçaltı, sezgi ya da yaratıcılıktan farklı olarak, tasarım süreci içerisinde, sürekli etkin bir kavram olmaktan çok anlık ve değişkendir. Bilinçaltı sezgisel süreci destekleyen, katalizör bir kavramdır.

Günümüzdeki tasarımların, tasarım süreçlerinde kullanılan yöntemlerin, daha önce bahsedilen Feud’un düşüncesinde olduğu gibi, bilinç ve bilinçaltının bir arada olduğu sezgisel bir süreçte (yarı sezgisel, yarı sistematik), bilgisayar

destekli tasarım araçlarıyla, her tasarımcının kendine özgü belirli bir sistematiğe sahip olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin, Gehry’nin tasarımlarında, sezgisel olarak bilinçaltı ve yaratıcılıkla şekillendirdiği maketlerden, bilgisayar destekli tasarım araçlarıyla, sistematik bir gelişim sürecine girmektedir. Bilinçli bir bilinçsizlik hali ile dinamik tasarım süreci şekillenmektedir.

Dinamik tasarım sürecine, bilgisayar destekli tasarım araçlarının etkileri, tasarımın içe dönük sürecine etkileri ile birlikte, sonuç ürüne yönelik, yöntem ile bağlantılı etkileri de bulunmaktadır. Bunun nedeni, yaratıcılık kavramının özünde, yeni olana yönelme ve geleceğe yönelik yeni fikirler üretme potansiyelinin bulunmasıdır. Bu bilgiden hareketle, bilgisayar destekli tasarım araçlarıyla desteklenen yaratıcılık kavramı, tarihsel süreçte tasarımcının bilinçaltını keşfetmeye yönelik arayışları ile bütünleştiğinde, geleneksel olan her şeyi reddetme noktasında, tasarım süreci ve yöntemleriyle birlikte, sonuç ürünün; rasyonelden, irrasyonele (sistematikten, sezgisele) doğru, formal, işlevsel, strüktürel özelliklerini dönüşüme uğratmaktadır. Çünkü görsel, yapısal veya kavramsal nitelikli geleneksel beklentilerden uzaklaşmak, rutin düşünmeden farklı olarak, rasyonel olmayan (irrasyonel) yaratıcı düşünce, yaratıcılığın temel özellikleridir. Yaratıcılığın koşulları birçok kaynakta farklı şekillerde ele alınmasına rağmen, ortak paydaları:

• Çoğunlukla rasyonel ya da hedefe yönelik olmayan düşünce, • İçgüdüsel bilgi ve deneyimden gelen “sezgisellik”,

• Süreçteki yaratıcı atılıma olanak sağlayan “belirsizlikler” (bilinçaltı olarak tanımlayabiliriz) dir (Atılgan, 2006).

Yaratıcılığın yukarıda belirttiğimiz koşullarından yola çıkarak, bilgisayar destekli tasarım araçlarının, tasarım sürecinde, yaratıcılığa yönelik etkileri açısından yaklaştığımızda, dinamik tasarım sürecinde, formal ya da işlevsel açıdan, rasyonel, lineer geometrik ve işlevsel yaklaşımlarından daha çok, organik, irrasyonel, form ve işlevler üzerinde etkili olduğunu öngörebiliriz. Özellikle günümüzde, bilgisayar destekli tasarım ortam ve araçları, dinamik tasarım

sürecinde, sezgiselliği, yaratıcılığı ön planda tutan mekansal yaklaşımlarda, işlevsel açıdan lineer, sınırlanmış, belirli kurallara sahip yapısı ve formal açıdan da gridal aks sistemleri, modülasyon, ölçü, oran gibi kısıtlanmış, düzenli geometrik formları kullanan yaklaşımlara nazaran daha etkin olduğunu söyleyebiliriz. Bunun en önemli nedeni bilgisayar destekli tasarım araçlarıyla birlikte, hem işlevsel hem de formal açıdan, karmaşık bir yapıya sahip irrasyonel düşüncelerin, kolay çözümlenebilir olması ve yaratıcılık konusunda sunulan çeşitlilik imkânıdır. Aynı zamanda, bilgisayar destekli tasarım araçları, dinamik tasarım süreci içerisinde, düşünceler, oluşturulan formal, işlevsel ve strüktürel ifadeler arasında, sürekli değişken bir deneyim ve algı imkânı sunarak, yoğun bir şekilde gidip-gelmelerle, sezgiselliği ve yaratıcılığı artırıcı etki yapmaktadır. Böylece lineer belirli kurallarla sınırlanmış, rasyonel, sistematik bir tasarım süreci ve strüktürü (Bunun doğal sonucu olarak form, işlev ve strüktüre de yansımaktadır) yerine, irrasyonel, sezgisel dinamik bir süreç ve strüktür imkânı tanımaktadır.