Davranış Öncesi İpucu Ve Sınama İle Öğretim Süreci

DÖİSÖ tekniğine ilişkin klozet temizleme becerisi öğretim oturumu araştırmacı tarafından iki özel eğitim uzmanının da görüşleri alınarak yazılmıştır. Araştırmacı MEB bünyesinde ZEB’lere mesleki eğitim veren bir özel eğitim mesleki eğitim okulunda Konaklama ve Seyahat Hizmetleri öğretmeni olarak görev yapmaktadır Tekli fırsat yöntemi ile belirlenen performans düzeyine dayalı olarak öğrencinin “Yatağı düzenle” uzun dönemli amacına ulaşabilmesi için, amaçların tüm beceri yaklaşımına dayalı olarak oluşturulmuş ve öğrenci için öğretimde kullanılacak ipucu model olma olarak belirlenmiştir. Öğretmen ve öğrenci karşılıklı olacak şekilde, yatağın önünde durur. Öğretmen öğrenciye “Bugün seninle yatak düzenleme becerisi üzerinde çalışacağız. Benim söylediklerimi dinleyip yapacaksın. Sana, dur ve beni izle dediğimde elindekileri bırakmadan benim yaptığımı izleyeceksin. Eğer bu

dediklerimi yaparsan çalışmanın bitiminde sana çikolata vereceğim.” der ve çalışmaya başlar. Öğretim iki aşamalı şekilde gerçekleştirilecektir.

4.6.3.1. İlk aşama

Öğretmen “Yatağı düzenle” der ve yavaşça yatak takımlarını çıkarmaya başlar yani model olma ipucu ile sunar. Öğrencinin yaptığı doğru davranışı hemen pekiştirir. 0 (sıfır) saniye bekleme süreli (eş zamanlı ipucu ile öğretim) öğretimler yapılır. Bu oturumların sayısı öğretmen tarafından belirlenir. Yatak düzenleme beceri alt basamakları öğretmen tarafından belirli sayıda ipucu verilerek yapılmasının ardından sınama aşamasına geçilir.

4.6.3.2. İkinci aşama

Bu aşama ipucunun tamamen ortadan kalktığı sadece yönergenin sunulduğu oturumlardır. Öğretmen “Yatağı düzenle” yönergesi verir ve öğrencinin doğru tepki vermesi beklenir. “Aferin çarşafı çok güzel serdin.” der ve “Süpersin.” diyerek başparmağını kaldırarak onaylar. Öğretmen tekrar “Yatağı düzenle” yönergesini verir ve öğrencinin doğru tepki vermesi beklenir. Bu şekilde öğretim tüm beceri basamakları gerçekleşene kadar devam edilir.

Her iki aşamadaki doğru tepkiler pekiştirilir. Ancak; birinci aşamada aferin denilmesi gibi daha az yoğun pekiştirilirken, ikinci aşamada hem aferin denilmesi hem de onay işaretinin kullanılması gibi daha yoğun pekiştireçler verilebilir. “Bu çalışmaya katıldığın için teşekkür ederim. Şimdi sana dersin başında söylediğim gibi çikolata vereceğim.” der ve verir.

4.6.4.Değerlendirme

Öğretmen, ortam ve araçları önceki öğretim süreçlerinde olduğu gibi hazırlar. Öğrenciye becerinin ana yönergesini verir. “Yatağı düzenle” der. Öğrencinin hangi beceri basamaklarının bağımsız olarak gerçekleştirdiğini, ilerleme kayıt formuna kaydeder. Bu ilk değerlendirme sonucunda öğrencinin bağımsız olarak gerçekleştirdiği basamakları kaydı aşağıdaki gibi olmuştur:

Öğrencinin Adı- Soyadı: Uygulamacının Adı-Soyadı: Ana Yönerge: Yatağı düzelt.

Tablo 43. Yatak düzenleme becerisinin davranış öncesi ipucu ve sınama yöntemi ile ilerleme kayıt formu

Bildirimler 1. değerlendirme 2. değerlendirme

Bağımsız Bağımsız 1. Bildirim + 2. Bildirim + 3. Bildirim + 4. Bildirim + 5. Bildirim + 6. Bildirim +

Öğrenci öğretim oturumu başında yapılan ilerleme kayıt formunda bütün basamakları bağımsız olarak gerçekleştirdiği için (3-4. Hangi oturumda ise) öğretim oturumuna geçilmeyecektir.

4.7.Buharlı Mop Temizleyici İle Yer Silme Becerisinin İpucunun Giderek Arttırılması Öğretim Tekniği İle Öğretimi

Bu öğretim yönteminde dört yöntemsel süreç bulunmaktadır (Wolery vd., 1992). İlk olarak, bu öğretim tekniği en az üç seviyeli bir ipucu aşama sırası gerektirir ki ilk seviye, bireyin herhangi bir ipucu almadan tepkiyi gerçekleştirmesi için fırsat tanınmasıdır; ikinci seviye ise birey davranışı üzerinde en az ve en çok kontrole ihtiyaç gerektiren ipucu seviyesi arasında yer alan aralıktır. Hedef uyaran ilk ipucu seviyesinde sunulmaktadır ve bireye kendisinden tepkiyi gerçekleştirilmesi hatırlatılmalıdır. İpucu aşama sırasındaki son aşama ise bireyin doğru davranışı sergilemesini kesinleştiren kontrol edici ipucunun verilmesidir.

İkinci yöntemsel süreç, ipucu aşama sırası içinde her yardım seviyesinde beceri yönergesi yöneltilmesidir. Üçüncü yöntemsel süreç, uygulamacı ya da öğretmen tarafından aşama sırası içinde sunulacak olan ipucunun verilmesinden önce ve sonra bireyin tepki vermesi için bir tepki aralığı bırakılması sürecidir. Dördüncü ve son

aşama ise ipucu aşama sırası içinde hangi ipucu seviyesinde gerçekleştiği dikkate alınmadan bireyin doğru birey davranışlarının pekiştirilmesidir (Tekin, 1999). İpucunun giderek arttırılması ile öğretim (İGAÖ) yönteminde uygulamacı ya da öğretmen en hafif ipucu ile öğretime başlamakta, bireyin doğru davranış sergilemesi ile davranışı pekiştirmekte, yanlış davranış sergilemesi durumunda ise hedef uyaranı tekrarlayarak bir sonraki ipucu seviyesi ile yardım etmektedir. Bu süreç, bireyden beklenen davranışı doğru şekilde yapana kadar devam ettirilmektedir. Bu öğretim tekniğinin amacı, bireyden sergilemesi beklenen tepkinin kontrol edici ipucu yöneltilmeden önce sergilenmesini sağlamaktır (Tekin-İftar vd., 2013).

Bu öğretim yönteminde bireyin davranışı yardımsız ve ipucuna ihtiyaç duymadan öncelikle bağımsız yapması öngörülmektedir. Eğer bağımsız yapamazsa kısmi bir ipucu sunulmakta ve giderek arttırılmaktadır. Bireyin yapabildiği yerde durulmakta ve ipucu arttırılması durdurulmaktadır. Bireyin tepkileri istenen ölçüde ve doğrulukta olunca kademeli olarak geri çekilmektedir (Wolery vd., 1992).

İGAÖ tekniği ile beceri ve kavram öğretimine dair ulusal ve uluslar arası yazın taranmış olup hiçbir çalışmaya rastlanmamıştır. Yalnızca bir çalışmada: yazma güçlüğü yaşayan ortaokul seviyesinde 2 ZEB’e el yazısı öğretimi için İGAÖ öğretim tekniği ile kullanımında etkililik araştırması yapılmıştır (Aydın ve Cavkaytar, 2018). Aydın ve Cavkaytar (2018) çalışmalarında öğrenciyle bire bir öğretim oturumu uygulamasıyla yanlışsız öğretim yöntemlerinden İGAÖ tekniğini kullanarak uygulamasıyla öğrencilerin el yazısı okunaklılık seviyelerinin artırılmasında etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Bu çalışmada İGAÖ tekniğinin kullanılmasıyla öğrenciye hata düzeltmesinin anında verilmesi, pekiştireçlerin sunulması ve belirli aralıklarla yazımlarının test edilmesi açısından McNaughton, Hughes ve Clark (1994)’ın önerilerinin teyit edildiği ve öğrencilerin yazma becerilerinin geliştirildiği görülmektedir.

Görüldüğü üzere İGAÖ tekniğine ilişkin zincirleme ve mesleki becerilerin öğretildiği, etkililiği ve verimliliği araştıran bir çalışmaya rastlanmamıştır. İGAÖ tekniği ile bir beceri öğretimi uygulaması olarak literatürde ilki temsil etmesiyle birlikte tüm meslek, kültür ve akademik alanda becer öğretmek isteyen öğretmenler kendi alanlarına uyarlayıp kullanabilir.

Konaklama Hizmetleri Alanı Kat Hizmetleri modülünden mop ile yüzey temizleme uygulaması seçilmiştir. MEB’in Konaklama Hizmetleri modülleri arasında buharlı mop ile yer temizleme becerisi yoktur. Güncel bir uygulama olan buharlı mop temizleyici ile temizlik becerisinin ilk basamakları da beceri analizine dahil edilerek hem mop hem de buharlı mop olarak tasarlanmıştır.

Becerinin Amacı: Öğrenci istendiğinde %100 ölçütünde bağımsız olarak buharlı temizleyici ile yer siler.

Çalışma araçları: Buharlı mop temizleyici, su kabı, su

4.7.1. Beceri Analizi

1.Buharlı mop temizleyicinin su haznesinin kapağını çevirerek açar. 2.Su haznesinin içine su kabı ile su koyar.

3.Buharlı mop temizleyicinin su haznesinin kapağını çevirerek kapatır. 4.Buharlı mop temizleyiciyi fişini prize takar.

5.Buharlı mop temizleyicinin üzerindeki yeşil ışığın yanmasını (mop temizleyicinin ısınmasını) bekler.

6.Buharlı mop temizleyiciyi ileri geri hareket ettirerek yer temizlenene kadar siler. 7.Buharlı mop temizleyicinin fişini prizden çıkarır.

Buharlı mop ile yüzey temizleme becerisi öğretimi için yapılan beceri analizi uygulamacının bizzat beceriyi kendisi yapması ve işlem basamaklarını sırası ile yazması şeklinde oluşturulmuştur. Beceri analizi yapıldıktan sonra zihinsel engelliler öğretmeni olan ve alanında deneyimli iki uzmanın görüşleri alınmıştır. Bu görüşler sonucunda gerekli düzeltmeler yapılıp zihinsel yetersizliği olan bir öğrenci ile deneme gerçekleştirilmiş ve beceri analizine son şekli verilmiştir.

4.7.2. Çoklu Fırsat Yöntemine Göre Buharlı Mop Temizleyici İle Yer Silme